ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ –Πέρα από την ταινία.

Την ταινία την είδα την περασμένη εβδομάδα. Σαν παραγωγή είναι διεθνούς επιπέδου και εκτός από την σίγουρη επιτυχία που θα έχει στην Ελλάδα, έχει όλα τα προσόντα για διεθνή καριέρα γιατί έχει ηρωικές συμπεριφορές ,έρωτες, τέχνη και τελικά νίκη του ήρωα όταν έρχεται αντιμέτωπος με μια απάνθρωπη εξουσία όπως ήταν η Ιερά Εξέταση.
Όλα αυτά είναι θεμιτά σε μια κινηματογραφική μυθιστορία που δεν είναι υποχρεωμένη να αποδίδει πλήρως και λεπτομερώς την ζωή του ήρωα που περιγράφει.
Για τον λόγο αυτό διαβάζοντας σχετικά με αυτόν βιβλία, θα σας δώσω μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία από την ζωή του Θεοτοκόπουλου που γεννήθηκε ορθόδοξος με το όνομα Κυριακός αλλά το άλλαξε σε Δομήνικος , που είναι το ίδιο στα λατινικά, όταν έγινε καθολικός στην Ρώμη.
Εκεί έρχεται σε επαφή με Ισπανούς τιτλούχους και κυρίως με τον Λουίς Ντε Καστίλια του οποίου ο αδελφός Ντιέγκο ,ήταν πρωτοπρεσβύτερος στον καθεδρικό ναό του Τολέδο και ο οποίος αργότερα έγινε προστάτης του.
Γιατί πήγε στην Ισπανία υπάρχουν δύο πιθανότητες. Η πρώτη γιατί η Ισπανία τότε ήταν πλούσια και προσήλκυε όλες τις προσωπικότητες της εποχής και η άλλη γιατί φαίνεται ότι αμφισβήτησε τον Μιχαήλ Άγγελο όταν ο πάπας Πίος Ε΄ αποφάσισε να ντυθούν οι γυμνές μορφές στην τοιχογραφία του «Δευτέρα Παρουσία». Λέγεται ότι είπε «αν κατέστρεφαν όλο το έργο, εκείνος θα το έφτιαχνε με αξιοπρέπεια και σεμνότητα χωρίς αυτό να υστερήσει σε ζωγραφική ποιότητα».
Η μόνη αναφορά στις βιογραφίες του σχετικά με την Ιερά Εξέταση είναι ότι λίγο μετά την άφιξη του στην Ισπανία τον ρώτησαν γιατί πήγε εκεί και αυτός απάντησε αγέρωχα:«Δεν έχω να δώσω λόγο σε κανένα»

UPDATE (28-5-08) Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του ομότιμου καθηγητού της Ιστορίας της Τέχνης στο πανεπιστήμιο Κρήτης και υπεύθυνου ενός ερευνητικού προγράμματος για το έργο του Δομ.Θεοτικόπουλου στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών κ. Νίκου Χατζηνικολάου με τίτλο Ο Γκρέκο στην μεγάλη οθόνη (Αγρα σελ 64).
Στο βιβλίο απορρίπτεται ο ισχυρισμός ότι ο Γκρέκο πέρασε από δίκη της Ιεράς Εξέτασης στο Τολέδο και διερευνά σε βάθος τις σχέσεις του καλλιτέχνη με την Καθολική εκκλησία.
Απορρίπτει επίσης τον ισχυρισμό ότι ο πατέρας του Γκρέκο υπήρξε οπλαρχηγός της επανάστασης εναντίον των Φράγκων στη Κρήτη και κατηγορεί τον Σμαραγδή για πατριδοκαπηλία.(Από την ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Ε της 23-5-08)

Αρχικά πήγε στην Μαδρίτη όπου και ζωγράφισε μετά από παραγγελία του ασκητικού βασιλιά Φίλιππου του Β΄ το μαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου με φανταχτερά χρώματα που δεν άρεσαν στον βασιλιά ο οποίος ανέθεσε σε ένα άλλο μετριότατο ζωγράφο να κάνει τη εικόνα.(Πίνακας 1 )


....................Πίνακας 1 Το μαρτύριο του Αγίου Μαυρικίου, Εσκοριάλ.

Έτσι έφυγε για το Τολέδο όπου βρήκε τελικά και τον τόπο που του πήγαινε.
Σε ένα σονέττο που του αφιέρωσε μετά τον θάνατο του ο φίλος του μοναχός Ορτένσιο Παραβιθίνο (πίνακας 2 ) λέει:
Η Κρήτη του έδωσε τη ζωή, το Τολέδο την τέχνη.
Θα τον θαυμάζουν οι αιώνες .
Μα κανένας άλλος δεν θα μπορέσει να τον φθάσει.

Πίνακας 2 Ο μοναχός και ποιητής Ορτένσιο Φελίξ Παραβιθίνιο -1609- Βοστώνη.
Στο Τολέδο εγκαταστάθηκε στην Εβραϊκή Συνοικία και όπως λέει ο φίλος του Ιωσήφ Μαρτίνεθ, ήταν περήφανος ,απότομος και σπαταλούσε πολλά χρήματα για την μεγαλοπρέπεια της ζωής του. Στα γεύματα είχε μουσικούς στο διπλανό δωμάτιο και έκανε παρέα διάσημους άνδρες της Ισπανίας όπως τον ποιητή Λόπε ντε Βέγκα ,τον Θερβάντες ,τον εξερευνητή της Παταγωνίας Ερθίλια και άλλους μορφωμένους Ισπανούς.
Στα ντοκουμέντα του Τολέδο όμως παρουσιάζεται να έχει μια διαφορετική ζωή με οικονομικές δυσχέρειες ,χρέη και δίκες.
Συχνά έμπλεκε σε δίκες γιατί το καλλιτεχνικό έργο έπρεπε να εκτιμηθεί σε χρήμα από τους αντιπροσώπους των ηγεμόνων, των εκκλησιαστικών παραγόντων ή των μοναστηριών
Η πιο γνωστή του δίκη είναι η δίκη που έγινε για τον πίνακα του «Ο διαμερισμός του ιματίων του Χριστού»(Εσπόλιο).(Πίνακας 3) Οι επίτροποι του καθεδρικού ναού του Τολέδο ήθελαν να αφαιρέσει από τον πίνακα τις τρεις Μαρίες από το πρώτο πλάνο του πίνακα.
Ο πεισματάρης Γκρέκο δεν δέχτηκε και μετά από μακρόχρονη δίκη την κέρδισε εδραιώνοντας έτσι και την φήμη του.


............. Πίνακας 3 Εσπόλιο -1577-79- Καθεδρικός ναός Τολέντο.


Ο Θεοτοκόπουλος γνώρισε δόξες και πλούτη αλλά πέθανε πτωχός σε ένα μεγάλο σπίτι με πολλά δωμάτια άλλά άδειο. Άφησε 115 πίνακες τελειωμένους η ατέλειωτους και 130 βιβλία, μεγάλος αριθμός για την εποχή, από τα οποία τα 27 ήσαν κλασσικοί Έλληνες συγγραφείς . Πρέπει η υγεία του να ήταν επισφαλής και γι΄ αυτό είχε παραχωρήσει πληρεξούσιο να τον αντιπροσωπεύει στις εμπορικές του διαπραγματεύσεις τον πιστό βοηθό του Πρεμπόστε και αργότερα τον γιο του.
Γνωρίζοντας 4 γλώσσες (Ελληνικά, Ιταλικά, Λατινικά, Ισπανικά) διάβαζε στο πρωτότυπο τους αρχαίους κλασσικούς και τα έργα της Ιταλικής φιλολογίας.
Φαίνεται ότι είχε γράψει ένα έργο «περί ζωγραφικής τέχνης» που δεν έχει σωθεί παρά μόνο μια φράση του:
«Η ζωγραφική δεν είναι τέχνη(δηλαδή δεν είναι τεχνική), συνταγή και κανόνες. Είναι άθλος, έμπνευση, ενέργεια απόλυτα προσωπική »
Ο Γκρέκο ήταν επίσης γλύπτης και αρχιτέκτονας αλλά δεν έχει διασωθεί κανένα του έργο.
Τη γυναίκα του, την Χερώνυμα ντε λας Κουέβας (Βενετσιάνα ; Τολεδανή; Κρητικιά; Εβραία;) που του χάρισε τον γιο του Γιωργή-Μανουήλ και έζησε μαζί της 37 ολόκληρα χρόνια δεν την παντρεύτηκε ποτέ.(Πίνακας 4,5,6,7 ) Μια υπόθεση που έχει ειπωθεί είναι ότι ήταν ήδη παντρεμένος στην Ιταλία και ως καθολικός δεν μπορούσε να πάρει διαζύγιο.

Πίνακας 4 Νέα γυναίκα με ερμίνα(Χερώνυμα ντε λας Κουέβας ;)-1585- Γλασκόβη

.......................Πίνακας 5 Αγία οικογένεια –1592- Κλήβελαντ

Πίνακας 6 Λεπτομέρεια από τον 4 (Χερώνυμα ντε λας Κουέβας ;)

Πίνακας 7 Πορτραίτο γυναίκας –1595-(Χερώνυμα ντε λας Κουέβας ;) Φιλαδέλφεια

Ο Γκρέκο παρέμεινε μετά τον θάνατο του σε αφάνεια για περισσότερο από δυόμισι αιώνες και ήδη στα μέσα του 17ο αιώνα άρχισε να δημιουργείται μια αρνητική είκόνα γι΄ αυτόν.
Χαρακτηρίζεται παράξενος, ιδιόμορφος, εκκεντρικός ,υπέρμετρος, σπάταλος υπερόπτης,
Το 1818 ο Σ. Τικότσι στο Λεξικό ζωγράφων τον ονομάζει ως Ντομένικο ντέλλε Γκρέγκε ή Τεοτοκόπολιν και γράφει:«Αν δεν υπήρξε μαθητής του Τιτσιάνου, αναμφιβόλως υπήρξε μιμητής του και αντιγραφεύς των σχεδίων του. Εν Ιταλία ,ουδέν ζωγραφικόν του έργον είναι γνωστόν μετά βεβαιότητος»
Στο ελληνικό κοινό τον έκανε γνωστό το 1843 ο Ανδρέας Μουστοξύδης διαβάζοντας λανθασμένα το όνομα του ως Θεοσκόπολις .
Την υπογραφή του με τους συντμημένους βυζαντινούς χαρακτήρες την διάβασε σωστά πρώτος ο δικός μας λόγιος Δ.Βικέλας (1835-1908)(Πίνακας 8,9)

..............................Πίνακας 8 Υπογραφές Θεοτοκόπουλου.
...............................................Επάνω 1577
...............................................Κέντρο αριστερά 1580
...............................................Κέντρο δεξιά 1586

...............................................Κάτω 1595

Πίνακας 9 Σπάνιος τύπος υπογραφής ως ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ Ο ΔΕΙΞΑΣ από την Κοίμηση της Θεοτόκου στην Σύρο

Μέσα στη γενική λήθη ο πρώτος που πρόσεξε με θαυμασμό τα έργα του στα μέσα του 18ου αιώνα ήταν ο Άγγλος Κούκ. Ένα αιώνα αργότερα ο Θεόφιλος Γκωτιέ στο «Ταξίδι στην Ισπανία» παρ΄ όλο που τον θεωρεί «ευφυή τρελλό», μένει έκπληκτος μπροστά στα έργα του και ομολογεί:
«..ακόμα και τα χειρότερα έργα του Γκρέκο έχουν κάτι το απροσδόκητο, που ορμά έξω από την πραγματικότητα»
Το 1888 ο ερευνητής Καρλ Γιούστι θεωρεί ότι «ζωγράφιζε όπως ένας ονειροπαρμένος και εκλάμβανε τα κατακερματισμένα σχήματα ενός άρρωστου μυαλού για αποκαλυπτικά οράματα»
Ακόμα και το 1913 δημοσιεύεται σε επιστημονικό περιοδικό μελέτη που μιλάει ότι έπασχε από εκφυλισμό, ψυχοπάθεια ,παράνοια και ότι το έργο του ήταν ένα «λομπροζιανό μουσείο» με πρόσωπα «απλώς τερατώδη» και με «φρικαλές όψεις, μορφές ηλιθίων, ακέφαλα σώματα και υδροκέφαλες φιγούρες»
Στις αρχές του 20ου αιώνα εμφανίζονται και οι θεωρείες περί αστιγματισμού που σήμερα πλέον έχουν καταριφθεί.
Επιτέλους το 1908 με το δίτομο έργο του Μανουέλ Κόσσιο «Ελ Γκρέκο» και κυρίως με το έργο του Μ.Μπαρρές ,το 1912 «ο Γκρέκο ή το μυστικό του Τολέδο» γίνεται γνωστός στην Ευρώπη και καταλαμβάνει την σημερινή του θέση ως πρόδρομος της μοντέρνας τέχνης και ως ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους όλων των εποχών.


ΒΙΒΛIΟΓΡΑΦΙΑ

Η Πινακοθήκη του ΑΛΦΑ Αθήναι 1968
EL GRECO Editions Phaidon 1953
Πάπυρος-Larousse- Britannica τόμος 27,1996
Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη Τόμος 4ος. Το λήμμα το έχει γράψει ο Νίκος Καζαντζάκης που αναφέρεται ως λογογράφος
Οι πρωτοπόροι Ιστορικά ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ Τόμος 3ος