Ο ΛΑΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΡΙΣΗ

 Στα σχόλια του προηγούμενου ποστ μου Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΚΑΙ Η ΔΙΑΨΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΒΑΣΙΣΤΗΚΑΝ ΣΕ ΑΥΤΟΥΣ  ο φίλτατος και αξιόλογος μπλόγκερ Δείμος του Πολίτη, με τον οποίο από χρόνια έχουμε ένα εποικοδομητικό διάλογο στις αναρτήσεις μας, άλλοτε συμφωνώντας πλήρως και άλλοτε διαφωνώντας ριζικά (και ΣΥΡΙΖικά!), μου έγραψε πως  :Διαβλέπω μία ροπή προς το λαϊκισμό...

Του απάντησα ότι:

 Αν τον όρο λαϊκισμός τον ερμηνεύεις όπως το λεξικό Cambridge ως πολιτική ιδέα και δράση που στοχεύει στην αντιπροσώπευση των επιθυμιών και των αναγκών του απλού λαού δεν θα διαφωνήσω μαζί σου!

Αλλά υποψιάζομαι πως τον εννοείς όπως συνήθως ο όρος χρησιμοποιείται στην ελληνική πραγματικότητα και τον περιγράφει με ακρίβεια ο Νίκος Μουζέλης (Ελευθεροτυπία, 28/05/2004):
Παρατηρούμε έναν καλπάζοντα λαϊκισμό στην ελληνική κοινωνία που οδηγεί στην ξενοφοβία και σε έναν εθνικισμό «αμυντικού» τύπου. Αυτή η κατάσταση καλλιεργείται από την Εκκλησία από τη μια μεριά και από πολιτικές ελίτ με αριστεροεθνικιστικούς προσανατολισμούς. Οι τελευταίοι, παρ’ όλο που δεν κυριαρχούν πολιτικά, επηρεάζουν σημαντικά το μέσο πολίτη.
Ελπίζω πάντως πως από τα γραπτά μου μόνο για κάτι τέτοιο δεν μπορεί να με κατηγορήσει κανείς!
Όσο για το ότι ειρωνεύομαι την σωρεία των ανοησιών και των ανεδαφικών προτάσεων των ΣΥΡΙΖΕΛ που έχουν ειπωθεί έχεις δίκιο, γιατί δεν μπορώ ούτε κατ΄ ελάχιστον να διασκεδάσω με αυτές!
Αναγκαστικά λοιπόν ακολουθώ την συμβουλή του Thomas Carlyle πως:
Το πνεύμα κοροϊδεύει τα κακώς κείμενα ,ενώ το χιούμορ διασκεδάζει με αυτά.

 Μου απάντησε πως:

Βασικά, ως λαϊκισμό βλέπω την υποβάθμιση του πολίτη και του λαού με παράλληλη πατερναλιστική διάθεση εκπροσώπησής του, ακόμα κι αν δεν είναι κάποιος ορισμένος θεσμικά ως τέτοιος και πάντα υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει κάποιο συμφέρον από πίσω (βλ. σχετικό δοκίμιό μου), γιατί ο λαϊκισμός είναι η κατ' επίφαση επίκληση του λαού με την παράλληλη υποβάθμιση του ρόλου του.

Κατέφυγα λοιπόν και εγώ στο άκρως ενδιαφέρον και αξιόλογο δοκίμιο του, άσχετα αν σε μερικά σημεία του έχω διαφορετικές θέσεις , και αντέγραψα από αυτό μια  άποψη  του  με την οποία συμφωνώ απόλυτα:

  Ο δημαγωγικός λόγος επικαλείται το συναίσθημα. Απορρίπτει τη λογική και κάθε ορθό συλλογισμό. Απευθύνεται με λόγο συνθηματικό στον ψυχισμό του δέκτη. Η λαϊκίστικη λογική δεν επιδέχεται κανέναν έλεγχο, καμία κρίση. Φθηνές γενικεύσεις κι επικλήσεις του κοινωνικού ή ιστορικού φαντασιακού.

Μετέφερα δε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα δημαγωγικού λόγου από το κείμενο του ποστ:
«Η αντίσταση του κυπριακού λαού και το περήφανο "όχι" του κυπριακού κοινοβουλίου δείχνουν τον πραγματικό δρόμο της διαπραγμάτευσης, καθώς και το ότι δεν υπάρχουν μονόδρομοι»(ΣΥΡΙΖΑ)
«η ευρωζώνη και ΕΕ δεν μεταρρυθμίζονται αλλά ανατρέπονται».(Λαφαζάνης)
Πλήρης συνδυασμός συναισθήματος και ιστορικού φαντασιακού!

 Την κατάσταση αυτή την περιγράφει με ενάργεια  ο Θ. Λίποβατς* που θεωρεί πως  την «αίσθηση της πραγματικότητας» που αποκτούν οι άνθρωποι είτε ως άτομα είτε ως κοινωνία δεν την αποκτούν παρά μόνο μέσω ορισμένων διαμεσολαβήσεων, συμβολικού ή φαντασιακού τύπου. Στην περίπτωση του λαϊκισμού έχουμε να κάνουμε με την υπερίσχυση του φαντασιακού τύπου διαμεσολάβησης, σε βάρος του συμβολικού τύπου, που δομεί κατ’ αυτόν τον τρόπο στα μεν άτομα τις φαντασιώσεις, στα δε κοινωνικά σύνολα τις ιδεολογίες, τους μύθους, τις εκλογικεύσεις των ιδιαίτερων συμφερόντων τους. Όταν, λοιπόν, κυριαρχεί η φαντασιακή διάσταση, ουσιαστικά κυριαρχεί η πλευρά της αναξιοπιστίας του Λόγου.

Ο δε Ν. Σεβαστάκης** αναφέρεται σε δύο διακριτά ήδη λαϊκισμού στη σημερινή Ελλάδα, τα οποία διαχωρίζουν το λεγόμενο «αντιμνημονιακό μπλοκ»: έναν «αριστερό δημοκρατικό ‘λαϊκισμό» ο οποίος οριοθετεί την κρίση «κοινωνιοκεντρικά και ταξικά», και έναν «εθνορατσιστικό λαϊκισμό», ταυτισμένο με τη ριζοσπαστική Δεξιά, ο οποίος οριοθετεί την κρίση εθνικά.

Απ΄ ότι φαίνεται όμως πρόσφατα αυτά τα δύο είδη λαϊκισμών τείνουν να ενωθούν και όπως γράφει χαρακτηριστικά ο  Νίκος Μαραντζίδης  στους Protagon:

Η περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ εντάσσεται ακριβώς σε αυτήν την κατηγορία. Προκειμένου να κερδίσει πολιτικά από την κρίση ο ΣΥΡΙΖΑ μετατοπίζεται, το τελευταίο διάστημα, από μια διεθνιστική σε μια επαρχιώτικη και εθνολαϊκιστική κουλτούρα. Από τα κουτσαβακικού ύφους «Ολαντρεού» και «μαντάμ Μέρκελ», μέχρι τις καταγγελίες περί εθνικής μειοδοσίας και τα συνοικέσια με τους Ανεξάρτητους Έλληνες του Π. Καμμένου, ο κοινός παρανομαστής είναι ο εθνολαϊκιστικός επαρχιωτισμός.

 Σχετικά με τον λαϊκισμό και την κρίση έχει γράψει ένα εξαιρετικό άρθρο ο Φώτης Γεωργιλές  στην Athens Voice που αξίζει να το διαβάσει κανείς ολόκληρο.

Σας μεταφέρω εδώ μερικά ενδιαφέροντα σημεία του (οι υπογραμμίσεις, όπως και οι παραπάνω  είναι δικές μου)

Βράδυ στην τηλεόραση, Έλληνας πολύ αριστερός πολιτικός θρηνεί: «Από τον καημένο τον απλό άνθρωπο, που έχει 2.000 στην τράπεζα, που μπορεί να είναι φτωχός πρόσφυγας από την Κυρήνεια, του παίρνουν τα λεφτά. Οι σκληροί, οι ανάλγητοι, οι εκδικητικοί Ευρωπαίοι». Το κρεσέντο του λαϊκισμού. Σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο, ο φτωχός (πριν 40 χρόνια) πρόσφυγας, θα έχανε 135 ευρώ. Λιγότερα από μια κλήση της τροχαίας γιατί δεν φορούσε ζώνη.

Ο λαϊκισμός σκοτώνει. Έχει φτιάξει το κλίμα. Δεν υπάρχει ψύχραιμη σκέψη, μόνο πατριώτες και προδότες. Λίγοι, καλομαθημένοι, άπληστοι πολιτικοί το μόνο που ξέρουν είναι η πλειοδοσία πατριωτισμού και επανάστασης. Αγράμματοι, χωρίς καμία επαφή με την παγκόσμια πραγματικότητα, ξέρουν μόνο να πλειοδοτούν στην τηλεόραση. Με ένα σύνθημα: Κανένας συμβιβασμός, να μη χάσουμε απολύτως τίποτα. Η μέθη της απληστίας οδηγεί πάντα στον γκρεμό. Αργά ή γρήγορα, στο τέλος, ο λογαριασμός έρχεται. Και η παραζαλισμένη κοινή γνώμη που τη μια μέρα διαδηλώνει πανηγυρίζοντας το «ηρωικό όχι», την επομένη διαδηλώνει να μην κλείσει η Λαϊκή, να μη χάσουν τη δουλειά τους. Απορρίπτουν το σχέδιο διάσωσης και την άλλη μέρα οι ίδιοι άνθρωποι διαμαρτύρονται για τις επιπτώσεις του όχι.

Να καταργούμε τα μνημόνια αλλά να παίρνουμε τα λεφτά τους, να είμαστε στο ευρώ αλλά να μην ακολουθούμε τους κανόνες της Ευρώπης. Άλμα στο κενό αλλά χωρίς επιπτώσεις, ηρωισμός αλλά χωρίς απώλειες, επανάσταση αλλά light.

Η Ευρώπη επιλέγει τα θύματά της, λέει ο πρόεδρος της χώρας μας. Αν εμείς δεν είμαστε η Ευρώπη, αν είμαστε τα θύματά της, γιατί μένουμε; Γιατί δεν εισηγείται και αυτός να βγούμε από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα; Αν έχεις προσέξει, όλοι αυτοί μόνο κατηγορούν. Κανείς δεν λέει τι θα γίνει, τι προτείνει. Άμα χρεοκοπείς, βρε παιδί μου, τι λες να κάνουμε; Άσ’ την την Ευρώπη, αφού θέλει να μας υποδουλώσει, να την αγνοήσουμε. Να μη ζητάμε λεφτά, δεν μας τα δίνει με το ζόρι, την παρακαλάμε. Κανείς δεν αναφέρει καν αυτό το μικρό ζήτημα. Καταγγέλλουν τους Γερμανούς, τους Ευρωπαίους, τους γκάνγκστερ, τους τοκογλύφους.

Αν για μια μόνο στιγμή βουλώσεις τ’ αυτιά σου στα συνθήματα της παραφροσύνης, θα αντιληφθείς ότι η επαναστατική τους στάση συνίσταται στο να ζητάμε συνέχεια λεφτά. Γιατί μας δίνετε 12, θέλουμε 17. Κι άλλα δάνεια. Πιο πολλά χρόνια. Τόσα χρειαζόμαστε. Δεν μας τα δίνετε χωρίς όρους; Είστε εκβιαστές, τιμωρητικοί, προτεστάντες, γκάνγκστερ. Η αριστερά που έχει κάνει τον παρασιτισμό ιδεολογία και η δεξιά που έχει κάνει τον πατριωτισμό επάγγελμα, στην πραγματικότητα αδιαφορούν και για θέσεις και για πολιτικές απόψεις και για ιδεολογίες. Ένα πράγμα τούς συνενώνει. Ο αντιευρωπαϊσμός, ο αντιδυτικισμός, ο τυχοδιωκτισμός του παρασιτισμού. Είμαστε στη Δύση μόνο άμα μας τα ακουμπάει χωρίς όρους. Αλλιώς, αν πρέπει να γίνουμε κι εμείς «κανονικά» κράτη, καλύτερα απέναντι. Γι’ αυτό και οι εκλεκτικές συγγένειες με τους διάφορους Μιλόσεβιτς και Σαντάμ.

Αυτές τις λίγες μέρες έπεσαν όλα τα προσωπεία. Όσοι κατηγορούσαν το «ανεξέλεγκτο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο» έδιναν μάχες για να το διασώσουν, την ώρα που το παγκόσμιο πολιτικό σύστημα αρχίζει δειλά να το ελέγχει. Όσοι φώναζαν για την «υποδούλωση» της χώρας έβλεπαν ως λύση να παραδώσουν το νησί στον Πούτιν. Όσοι διαδήλωναν γιατί «σώζουν τις τράπεζες με τα λεφτά των φορολογούμενων» έβρισκαν λύση να κατασχεθούν τα λεφτά των ασφαλιστικών ταμείων. Όσοι ζητούσαν για την Ελλάδα μια λύση «όπως της μεταπολεμικής Γερμανίας», όταν το 50% των καταθέσεων πήγαν σταδιακά στην ανόρθωση της χώρας, τώρα έδιναν μάχες για τις καταθέσεις των Ρώσων ολιγαρχών.

Κατηγορούν τη Μέρκελ φτιάχνοντας στα Μέσα Ενημέρωσης μια παρανοϊκή ατμόσφαιρα Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, την ώρα που στην αντιμετώπιση της κυπριακής χρεοκοπίας ομοφωνούν όλα τα κράτη, όλα τα κοινοβούλια της Ευρώπης, όλα τα κόμματα, όλων των πολιτικών αποχρώσεων, οι δεξιοί, οι σοσιαλδημοκράτες, οι πράσινοι, ακόμα και το αριστερό DieLinke. Χωρίς καμία ανάλυση της πραγματικότητας, με πλήρη άγνοια, προτείνουν στον Πούτιν να αναλάβει τις τράπεζες για να κρατήσουν μέσα τα κεφάλαια των ολιγαρχών που βγήκαν από τη Ρωσία ακριβώς για να τον αποφύγουν. Προτείνουν δημοψήφισμα για έξοδο από το ευρώ, όταν ακριβώς η θέση της Κύπρου στην ευρωζώνη ήταν που την έκανε ελκυστικό χρηματοοικονομικό κέντρο. Προτείνουν τα πάντα και τα αντίθετά τους, πιστοί μόνο στη δημαγωγία και τον καταστροφικό λαϊκισμό.

 *Λίποβατς Θ.- 1989«Ο λαϊκισμός: Μια ανάλυση από τη σκοπιά της πολιτικής ψυχολογίας» στο Μουζέλης Ν.- Λίποβατς Θ. και Σπουδαλάκης Μ., Λαϊκισμός και πολιτική, Αθήνα, Εκδ. Γνώση.

**Nικόλας Σεβαστάκης – Γιάννης Σταυρακάκης: ”Λαϊκισμός,αντιλαϊκισμός και κρίση” Εκδ.Νεφέλη