ΤΑ EX LIBRIS ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥΣ

Κουβεντιάζοντας σε μια παρέα με άτομα πολύ καλής παιδείας, που ανήκουν στους σιωπηλούς αναγνώστες μου, μου έκανε εντύπωση πως όταν σε μια στιγμή ανέφερα τα ex libris με έκπληξη διαπίστωσα ότι δεν τα ήξεραν.
Ex libris σημαίνει στα λατινικά ,από τα βιβλία του, οι Άγγλοι χρησιμοποιούν την λέξη ‘Bookplates’ και οι Γερμανοί ‘Bucheignerzeichen’ και δεν είναι τίποτα άλλο από την σήμανση που τοποθετεί ό ιδιοκτήτης ενός βιβλίου σε αυτό ώστε να υποδηλώσει την ιδιοκτησία του ώστε να μην είναι ευχερής η κλοπή του.
Ήδη από την εποχή του Αμένοφη ΙΙΙ δηλαδή 1400 χρόνια π.Χ. βρέθηκαν πάπυροι με ταμπέλες που έγραφαν ότι ανήκουν στην βιβλιοθήκη του.
Τα πρώτα ex libris εμφανίστηκαν μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο τον 15 αιώνα και ήσαν σκαλισμένα σε ξύλο.
Τα πρώτα ex libris εμφανίστηκαν στην Γερμανία και αυτό που θεωρείται ίσως το πρώτο είναι του Κιστερκιανού μοναχού Hilpbrand του Biberach που χρονολογείται από το 1470-80.(στην αρχή του κειμένου )
Από τους γερμανούς ζωγράφους που σχεδίασαν ex libris ήσαν και αρκετοί γνωστοί όπως ο H. Holbein και ο Albrecht Durer.
Ο τελευταίος είναι γνωστό ότι σχεδίασε τουλάχιστον 5, μεταξύ των οποίων και του στενού του φίλου, αλλά και φίλου του Έρασμου ,δικηγόρου, συγγραφέα και ανθρωπιστή Willibald Pirckheimer. Στο ex libris το όνομα του έχει μπει στα λατινικά ως Bilibaldi και γράφει επίσης sibi et amicis, δηλαδή, Για τον ίδιο και τους φίλους ενώ σαν επικεφαλίδα γράφει στα ελληνικά και στα λατινικά ΑΡΧΗ ΣΟΦΙΑΣ ΦΟΒΟΣ ΘΕΟΥ .

Επίσης ο Albrecht Durer είναι αυτός που έδωσε την ώθηση σε μια ομάδα καλλιτεχνών που ασχολήθηκαν με τα ex libris και οι οποίοι ονομάστηκαν οι μικροί μάστορες (Kleinmeistern) οι οποίοι σχεδίασαν εξαιρετικής αισθητικής ex libris που αντίστοιχα δύσκολα συναντάμε τα επόμενα 500 χρόνια.
Στην Γαλλία πρωτοεμφανίστηκαν από το 1525 και στην Βρετανία από το 1574 με τα βιβλία του Nicholas Bacon όταν τα χάρισε στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.
Όμως ταυτόχρονα με την Ευρώπη εμφανίστηκαν και στην Ιαπωνία και υπάρχει σφραγίδα σε βιβλίο στον ναό Daigoji που γράφει: Αν κλέψεις αυτό το βιβλίο κλείνεις τις πύλες του Ουρανού, και αν το καταστρέψεις ανοίγεις τις πύλες της Κόλασης. Οποιοσδήποτε πάρει αυτό το βιβλίο χωρίς άδεια θα τιμωρηθεί από όλους τους θεούς της Ιαπωνίας.Εκτός όμως από τα ex libris εκείνα τα χρόνια υπήρχαν και τα supralibros,κυρίως στην νότια Ευρώπη, τα οποία ήσαν τα εραλδικά σύμβολα των ιδιοκτητών τυπωμένα στην εξωτερική επιφάνεια συνήθως των δερματόδετων βιβλίων συχνά φτιαγμένα από χρυσό.

Αφ΄ ότου πρωτοεμφανίστηκαν υπάρχουν ex libris από ξύλινες η μεταλλικές σφραγίδες μέχρι τις σημερινές από ελαστικό αλλά τα καλύτερα και καλλιτεχνικότερα είναι τυπωμένα σε χαρτί που επικολλάται στο εσώφυλλο του βιβλίου και βεβαίως δεν λείπουν από κανένα από τα βιβλία που ανήκουν σε μεγάλες βιβλιοθήκες.

Αρκετά έχουν και κάποια επιγραφή που εκφράζει τις αντιλήψεις ή αποτελεί το οικόσημο του ιδιοκτήτη.

Αυτό το ex libris με την επιγραφή Manu forti σημαίνει με γερό χέρι και αποτελεί το σκωτσέζικο οικόσημο της οικογένειας.

Εδώ ο θαυμαστής του Φρόιντ έχει βάλει την φράση από τον Οιδίποδα τύραννο του Σοφοκλή (ΟΤ1525) ὃς τὰ κλείν᾽ αἰνίγματ᾽ ᾔδει καὶ κράτιστος ἦν ἀνήρ, που σύμφωνα με την μετάφραση του Φώτου Πολίτη (Εστία 1936), σημαίνει : που έλυσε γρίφους ξακουστούς κ΄ ήταν ανδρών καμάρι.

Σε αυτό η ιδιοκτήτρια έχει βάλει μια φράση του Γερμανού Λουθηριανού θεολόγου Rupertus Meldenius που την έγραψε περί το 1627 κατά τον 30ετή πόλεμο και έχει γίνει το έμβλημα της Μοραβιανής Εκκλησίας της Βόρειας Αμερικής και της Ευαγγελικής Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας. Ιn all things charity, in great things unity,in small things liberty,δηλαδή σε όλα τα πράγματα αγάπη ,στα μεγάλα ενότητα ,στα μικρά ελευθερία.

Εδώ έχει ένα μέρος (με bold) από μια φράση του Shakespeare, από το έργο του As You Like It" που ολόκληρη είναι : Our life, exempt from public haunt, finds tongues in trees, books in the running brooks, sermons in stones, and good in everything.”Ο Shakespeare σε αυτή τη φράση θέλει να τονίσει την εκπαιδευτική , κατατοπιστική και εποικοδομητική φύση αυτής της εισβολής στο δάσος, χρησιμοποιώντας, ποιητική αδεία, συμβολική γλώσσα και υπονοεί την εκπαίδευση, την βιβλιοθήκη και την εκκλησία όταν βλέπει γλώσσες στα δέντρα, βιβλία στα ρυάκια, κηρύγματα στους βράχους και το καλό στα πάντα.
Σε άλλα ή αναγράφεται ο ιδιοκτήτης ή υπάρχουν μόνο τα αρχικά του.

Υπάρχουν πολλά που εμφανίζουν τοπία ή αγαπημένα μέρη του ιδιοκτήτη

Ορισμένοι προτιμούν να εμφανίζονται οι ίδιοι στα ex libris τους είτε στην μορφή γραμματόσημου, είτε γυμνοί είτε ακόμα και με χλαμύδα!

Στις αρχές του περασμένου αιώνα τα ex libris ακολούθησαν και τα αισθητικά ρεύματα της εποχής με εξαιρετικά καλλιτεχνικά αποτελέσματα.

Ακόμα υπάρχει και ένας τεράστιος αριθμός ex libris από διαφορά κράτη, με ποικίλα θέματα και τεχνοτροπίες και μικρό δείγμα από αυτά αποτελούν τα παρακάτω.

Τέλος βρήκα και ένα ex libris του 1907 ,για την βιβλιοθήκη του Δρ Ιωάννη Καραμίτσα που εκλέχτηκε το 1915 βουλευτής των Φιλελευθέρων στην Λέσβο και Λήμνο και γι΄ αυτό και έχει συνδυάσει την Σαπφώ και τον Ασκληπιό .

Είναι φτιαγμένο από τον Franz von Bayros,έναν από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της εποχής που έχει σχεδιάσει πλήθος από ex libris κυρίως ερωτικού περιεχομένου.
Αλλά αυτή η ιδιαίτερη κατηγορία θα αποτελέσει το περιεχόμενο άλλης ανάρτησης.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ

 Β΄ ΤΑEX LIBRIS ΜΕ ΓΥΜΝΑ

 Γ΄ ΤΑΕΡΩΤΙΚΑ EX LIBRIS