ΟΙ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΡΙΑΤΣΕ

Καμία φωτογραφία δεν μπορεί να αποδώσει την εκθαμβωτική ομορφιά που έχουν τα δύο χάλκινα αγάλματα των πολεμιστών του Ριάτσε.

Είχα την τύχη να τα δω, όρθια στο αντισεισμικό βάθρο τους, πριν μερικά χρόνια στο Ριάτσε (το αρχαίο Ρήγιο μίας από τις αρχαιότερες ελληνικές αποικίες και από τις σημαντικότερες πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας)  που βρίσκεται στην μύτη της μπότας της Ιταλίας.

Στο γκρούπ που βρισκόμουν ήταν και ένας νεαρός αξιοπρεπής φιλόλογος που μερικοί συνταξιδιώτες είχαν την υπόνοια πως ανήκει στο 3ο φύλο, αλλά ο άνθρωπος δεν τους είχε δώσει κάποια λαβή για να επιβεβαιωθούν οι υποψίες τους.

Αυτό μέχρι να επισκεφτούμε το μουσείο του Ριάτσε.

Μπαίνοντας στο μουσείο και φτάνοντας στην αίθουσα που ήταν τα δύο λίγο μεγαλύτερα από το κανονικό μέγεθος αγάλματα,  μόλις είδε αυτά τα δύο γυμνά, αθλητικά και άψογα διατηρημένα ανδρικά σώματα δίνει ένα μεγάλο σάλτο εκστασιασμένος, ενώ οι φύλακες που δεν ξέρουν τι προθέσεις του τρέχουν να τον πιάσουν, και αναφωνεί εκ βάθους καρδίας χτυπώντας ταυτόχρονα  σε παλαμάκι τα χεράκια του : Αχ, εγώ εδώ θα μείνω!

Την ιστορία αυτή την θυμήθηκα διαβάζοντας πρόσφατα ότι επιτέλους τα αγάλματα αυτά θα στηθούν πάλι στην θέση τους τον ερχόμενο Ιανουάριο, σύμφωνα με τον υπουργό Πολιτισμού της Ιταλίας.

Πράγματι δεν νομίζω πως υπάρχουν άλλα τόσο μοναδικής ομορφιάς αγάλματα με τα μισάνοιχτα χείλη, τα ένθετα δόντια αλλά και τις βλεφαρίδες από ασήμι, τα χείλη και τις θηλές από καθαρό κόκκινο χαλκό, με τους  μυς και τις φλέβες τους  να διαγράφονται με ανατομική ευκρίνεια ενώ οι κόρες των ματιών  να είναι από ελεφαντόδοντο και ασβεστόλιθο.

Τα αγάλματα αμέσως επιβάλλονται στον θεατή τους ,πιθανώς και λόγω του σοφά μελετημένου μεγέθους τους (2 μέτρα) που σχεδόν θα μπορούσε να αντιστοιχεί σε δύο αρκετά μεγαλόσωμους άνδρες καθώς βρίσκονται μόνα τους στον λιτό χώρο που εκτίθενται.  

Δικαιολογημένα θεωρήθηκαν εφάμιλλα του Ηνιόχου των Δελφών και του Ποσειδώνα ή του Δία του Αρτεμισίου.

Τα αγάλματα ανακαλύφθηκαν τυχαία  στις 16 Αυγούστου του 1972 από ένα ψαροντουφεκά φαρμακοποιό, ο οποίος έκανε διακοπές στην περιοχή ,σε βάθος μόνο 8μ., 300 μέτρα ανοιχτά του Ρηγίου , και ο οποίος στην αρχή νόμισε πως το χάλκινο χέρι που έβγαινε από την άμμο ήταν από πτώμα θύματος της Μαφίας!

Το πως βρέθηκαν εκεί αποτελεί ένα μυστήριο γιατί αν  και πιστεύεται ότι προέρχονται από ναυάγιο, δεν βρέθηκαν ίχνη ναυαγίου στην περιοχή, με αποτέλεσμα να έχει διατυπωθεί η θεωρία πως το πλοίο που τα μετέφερε έπεσε σε θαλασσοταραχή και το πλήρωμα πέταξε στο νερό τα αγάλματα για να απαλλαγεί από το βάρος του φορτίου τους.

Το δεύτερο μυστήριο είναι ποιους απεικονίζουν.

Στο πρόσωπο των δύο ανδριάντων οι ερευνητές έχουν αναγνωρίσει τους Τυραννοκτόνους, Αρμόδιο και Αριστογείτονα, ενώ άλλοι  τον Τυδέα με τον Αμφιάραο που συμμετείχαν στην εκστρατεία εναντίον της Θήβας. Αρκετοί αρχαιολόγοι θεωρούν πως προέρχονται από το εργαστήριο του Φειδία και χρονολογούνται περί το 460-430 π.Χ.

Ο ένας εκ των δύο θεωρείται ότι είναι μεγαλύτερος σε ηλικία από τον άλλο

Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό  Χρ.Χρήστου, τα αγάλματα απεικονίζουν τον Περικλή και τον στενό του φίλο Εφιάλτη. Η άποψη αυτή εξηγεί τη διαφορετική τους ηλικία, γιατί ο ένας φοράει κράνος, γιατί δημιουργήθηκαν στα μέσα του 5ου αιώνα, γιατί είναι μόνο δύο και γιατί βρέθηκαν μαζί. Οι αναφορές του Πλούταρχου στο σχήμα της κεφαλής του Περικλή (είχε πολύ μακρύ κρανίο, γι' αυτό εικονιζόταν πάντα με περικεφαλαία), κάνουν το Χρ. Χρήστου να δεχτεί ότι η μορφή με την περικεφαλαία είναι ο Περικλής ο Ξανθίππου και ότι η άλλη ανήκει στον φίλο του, τον φτωχό και αδιάφθορο Εφιάλτη του Σοφωνίδη, που πέτυχε τον περιορισμό των εξουσιών του Αρείου Πάγου. Κίνηση που οδήγησε το 461 π.Χ. στη δολοφονία του. Σύμφωνα με τον Χρ. Χρήστου, το έργο ίσως ήταν παραγγελία του Περικλή στο στενό του φίλο Φειδία, για να τιμήσει το δολοφονημένο αρχηγό των Δημοκρατικών και να εξάρει το δικό του ρόλο.

Τα αγάλματα πριν εκτεθούν είχαν υποβληθεί σε οκταετή συντήρηση όταν ανακαλύφθηκαν , στο κορυφαίο κέντρο συντήρησης της Ιταλίας στην Φλωρεντία, αλλά και σε μια επόμενη, για την αφαίρεση 60 κιλών άμμου από κάθε άγαλμα!

Κατά την συντήρηση διαπιστώθηκε πως  το αριστερό χέρι του αγάλματος Α (ο «νέος»), όπου ήταν κολλημένη η ασπίδα, και το δεξί μπράτσο του αγάλματος Β προέρχονταν από διαφορετική χύτευση από τα υπόλοιπα μέρη των αγαλμάτων. Χυτεύθηκαν σε μεταγενέστερη εποχή και ή αντικατέστησαν τα αυθεντικά χέρια, που ίσως είχαν φθαρεί, ή τροποποίησαν τη θέση των χεριών για να την προσαρμόσουν σε μια διαφορετική χρήση.

Όταν εκτέθηκαν για πρώτη φορά προκάλεσαν τέτοιο ενδιαφέρον που κόπηκαν περισσότερα από ένα εκατ. εισιτήρια στα μουσεία της Φλωρεντίας και της Ρώμης όπου περιόδευσαν.

Οι Αρχές της Καλαβρίας έδωσαν μάχη για να επιστραφούν τα αγάλματα στον τόπο τους και να μην εγκατασταθούν μονίμως σε ένα από τα υψηλής επισκεψιμότητας μουσεία της Ιταλίας ώστε να πάψει πλέον η περιοχή τους να αποτελεί μόνο πέρασμα για τη Σικελία και να γίνει η ίδια τουριστικός προορισμός. Πριν προλάβουν όμως να το πετύχουν και να γίνει η σχετική προβολή - ενδεικτικό ότι το 2008 επισκέφθηκαν τα γλυπτά 130.000 άτομα εκ των οποίων πλήρωσαν μόλις τα 50.058 - το μουσείο έκλεισε το 2009 για ανακαίνιση.

Τα αγάλματα βρίσκονται σήμερα ξαπλωμένα και δεμένα με ιμάντες, πίσω από ένα γυάλινο παραπέτασμα σε μια αίθουσα του περιφερειακού συμβουλίου. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν τους συντηρητές να προσπαθούν να διορθώσουν τα προβλήματα διάβρωσης που προκάλεσε το μικροκλίμα στο μουσείο, τα οποία ήταν πολύ εντονότερα από εκείνα που τους είχαν προκληθεί όταν ήσαν  στον βυθό.

Δεν ξέρω αν τα γονίδια που κληρονομήσαμε στους κατοίκους της Μεγάλης Ελλάδας φταίνε για την κατάσταση  που επικρατεί στο δήμο του Ριάτσε στον οποίο  οι δικαστικοί κλητήρες χτυπούνε συχνά την πόρτα του  για να κάνουν κατασχέσεις, ενώ το μουσείο παραμένει κλειστό  και ήδη υπάρχει μια μαύρη τρύπα 6 εκατ. ευρώ

Και έτσι στο μυστήριο του πως βρέθηκαν εκεί τα αγάλματα και ποιους απεικονίζουν έχει προστεθεί και το μυστήριο για την ώρα των εγκαινίων όσο και το πόσα χρήματα απαιτούνται για να ολοκληρωθεί η επισκευή του.

Τον τελευταίο καιρό μάλιστα - και όσο το μουσείο καθυστερούσε να ανοίξει - η διευθύντρια του Παλάτσο Μάσιμο στη Ρώμη εκδήλωσε την επιθυμία να δει τους πολεμιστές στην Αιώνια Πόλη, υποστηρίζοντας ότι τα αγάλματα δεν μετακινούνται όχι για λόγους ασφαλείας αλλά επειδή δεν το αποφασίζουν οι ιθύνοντες της Καλαβρίας.

Υποκινούμενες όμως θεωρούνται και οι δηλώσεις του κριτικού τέχνης Φιλίπε Νταβέριο, ο οποίος υποστήριξε ότι «είναι θαύμα που ο κόσμος πηγαίνει να δει τα γλυπτά σε μια πόλη-καταστροφή». Δεδομένου ότι μόνο το τρίμηνο Ιουνίου - Αυγούστου του τρέχοντος έτους η τουριστική κίνηση στην περιοχή έχει αυξηθεί κατά 5,8% και ότι τα δύο αγάλματα αποτελούν πόλο έλξης, με όλα τα προϊόντα (από κάρτες έως μπλουζάκια και κούπες) που τα απεικονίζουν να πωλούνται με ταχύτατους ρυθμούς, είναι ξεκάθαρο ότι ο πλούσιος Βορράς δυσκολεύεται να τα αφήσει στον φτωχό Νότο.

Οι Καλαβρέζοι πάντως τους έχουν γράψει όλους στα καλαβρέζικα τους και δεν επιτρέπουν να γίνουν ούτε εκμαγεία αλλά ούτε αντίγραφα των αγαλμάτων τους ώστε να τους κλέψουν κάποιοι άλλοι τους επισκέπτες που περιμένουν να προσέλθουν στο μουσείο τους όταν τα αγάλματα αποκατασταθούν στην θέση τους.