ΟΙ ΠΡΕΣΒΕΥΤΕΣ, ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΕΣ ΕΡΓΟ ΤΟΥ HOLBEIN

Στο 5ο επεισόδιο της εξαιρετικής αγγλικής μίνι-σειράς Hunted, που όπως διάβασα θα παιχτεί και στην Ελλάδα, η πρωταγωνίστρια έχει μια συνάντηση στην National Gallery του Λονδίνου μπροστά στον αινιγματικό πίνακα του Hans Holbein του νεότερου που ονομάζεται "Οι πρεσβευτές"

Ήδη φέτος είχα ξαναδεί τον πίνακα,τον οποίο μάλιστα κάποιος  τον κατουρεί  , στην ιρλανδική ταινία Calvary (2014)

 Μετά από αυτές τις εικόνες μου κινήθηκε η  περιέργεια να δω τι είναι αυτό το στοιχείο που διεγείρει στις αγγλόφωνες χώρες τους σκηνοθέτες  να τον χρησιμοποιούν στις ταινίες τους, προφανώς για τους συμβολισμούς που περιέχει .

Σε αυτόν  απεικονίζονται δύο άτομα και πολλά και διάφορα αντικείμενα, η απεικόνιση  και ο συμβολισμός των οποίων έχει προκαλέσει πολλές διαμάχες μέχρι  σήμερα , αλλά επίσης και ένα αινιγματικό κρανίο που αποτελεί το χαρακτηριστικότερο δείγμα  "αναμόρφωσης", δηλαδή της παραμορφωμένης προβολής ή προοπτικής ενός αντικειμένου  που απαιτεί ο θεατής να βρεθεί σε  ένα συγκεκριμένο πλεονεκτικό σημείο για να μπορέσει να το δει κανονικά.
Η πρώτη  χρήση αυτής της τεχνικής έχει γίνει από τον Leonardo da Vinci, στο Leonardo's Eye

Μερικοί κάνουν την υπόθεση  πως ο πίνακας προοριζόταν να τοποθετηθεί σε σκάλα, οπότε αυτός που θα την ανέβαινε θα έβλεπε το κρανία κανονικό στα αριστερά του (όπως στην φωτογραφία), ενώ άλλοι θεωρούν ότι μάλλον αποτελεί επίδειξη των ζωγραφικών του ικανοτήτων για να προσελκύσει μελλοντικές παραγγελίες. 
Πιστεύεται πάντως ότι ο Holbein έχει τοποθετήσει σε τόσο περίοπτη θέση το κρανίο γιατί θεωρείται χαρακτηριστικό  της  vanitas (από το vanitas vanitatum et omnia vanitas - ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης )  ή  του memento mori (θυμηθείτε ότι θα πεθάνετε)  βάσει της μεσαιωνικής λατινικής αντίληψης  προβληματισμού σχετικά με τον θάνατο,  ειδικά δε ως μέσο απεικόνισης  της ματαιοδοξίας της επίγειας ζωής και της παροδικής φύσης  όλων  των γήινων αγαθών  και επιδιώξεων.

Εκτός όμως από το κρανίο, αν προσέξει κανείς ψηλά, στο αριστερό άκρο του πίνακα, θα δει ότι πίσω από την κουρτίνα υπάρχει μισοκρυμμένο ένα αγαλματάκι με την  σταύρωση του Χριστού. Η νεκροκεφαλή και η σταύρωση, ενώ δε  είναι εμφανή στο πρώτο κοίταγμα του πίνακα, υπενθυμίζουν ότι η ευημερία και ο πλούτος της ζωής δεν παύουν παρά να είναι εφήμερα.  

Το  λαούτο είναι  δίπλα σε ένα βιβλίο με ύμνους ,σε μετάφραση του
Λούθηρου και έχει και  μια σπασμένη χορδή. Η σπασμένη χορδή  υποδηλώνει την  σύγκρουση μεταξύ των μελετητών της επιστημών και των κληρικών. 
Στο ράφι υπάρχει επίσης  ένα βιβλίο μαθηματικών, στο βάθος ένας διαβήτης και δίπλα στο λαούτο μια θήκη με φλάουτα. 

Στα αντικείμενα που υπάρχουν στον πίνακα υπάρχουν δύο σφαίρες, μία επίγεια  στο κάτω ράφι (στην φωτογραφία γυρισμένη ανάποδα για να φαίνονται τα ονόματα των χωρών της Ευρώπης ) και μια ουράνια στο επάνω. 

Επίσης ένα  Quadrant (διαβήτης τεταρτοκυκλίου), που χρησιμεύει για τον προσδιορισμό της γωνίας και το ύψος του ήλιου από τον ορίζοντα για  να βρίσκεται η ώρα , ένα  Torquetum  ή  turquet (αστρονομικό όργανο του μεσαίωνα) ένα πολυεδρικό ηλιακό ρολόι, αλλά και ένα  κυλινδρικό ή  Shepard dial δηλαδή ένα φορητό ηλιακό ρολόι το οποίο δείχνει την 11 Απριλίου 1533 που ήταν Μεγάλη Παρασκευή.

Το μωσαϊκό στο πάτωμα είναι εμπνευσμένο από το δάπεδο του ιερού του αβαείου του Westminster, ενώ το χαλί στο έπιπλο είναι ανατολικού τύπου, χαλιά που συχνά απεικονίζονται σε πίνακες του μεσαίωνα από τον 14ο αιώνα ως ένδειξη πολυτελείας.

Μετά από το 1890 και το 1900 έπαυσαν οι διαμάχες για το ποιοι είναι αυτοί που απεικονίζονται στον πίνακα γιατί  έγινε η ταυτοποίηση των δύο ανδρών. 
Αριστερά είναι ο  Jean de Dinteville, seigneur του  Polisy (το ένα από τα 4 μέρη που αναγράφονται στην υδρόγειο) Γάλλος πρεσβευτής στην αυλή του Ερρίκου του 8ου για το μεγαλύτερο μέρος του 1533, έτος που έγινε ο πίνακας.  Δεξιά είναι ο  Georges de Selve επίσκοπος του Lavaur της Γαλλίας και φίλος του.

Οι ηλικίες των δύο ανδρών είναι γραμμένες του Dinteville στο στιλέτο "είναι 29 ετών" (AET. SV Æ/ 29) και του  de Selve στο βιβλίο  "είναι 25 ετών" (AETAT/IS SV Æ)

Tα δύο ράφια  αποτελούν τις κυρίαρχες οριζόντιες γραμμές στον πίνακα και  χρησιμεύουν για να αντιπαραβάλλουν την γη με τον ουρανό.

Στο κάτω ράφι υπάρχουν τα επίγεια  αντικείμενα και μία υδρόγειος  σφαίρα, ενώ στο επάνω υπάρχουν  τα αστρονομικά όργανα και  η  ουράνια σφαίρα.

 Οι δύο άνδρες, οι οποίοι αποτελούν τις κυρίαρχες κάθετες στη ζωγραφική σύνθεση, συνδέουν την  επίγεια με την ουράνια σφαίρα και  υπενθυμίζουν έτσι τις αντιλήψεις που υπήρχαν  την εποχή της Αναγέννησης για τη μοναδική θέση του ανθρώπου στην  δημιουργία.  

Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση του μεσαίωνα  ξεκινούσε με το trivium που αποτελούσαν τρία αντικείμενα μελέτης: η γραμματική, η λογική και η ρητορική. Το επόμενο στάδιο ήταν το Quadrivium, οι τέσσερις δηλαδή μαθηματικές επιστήμες: αριθμητική, γεωμετρία, μουσική, και  αστρονομία. 
Τα  αντικείμενα στα ράφια μπορεί να σχετίζονται με το Quadrivium της τότε εποχής, που βασιζόταν πια  στην άμεση εμπειρία και τις  πρακτικές εφαρμογές για την μελέτη  του κόσμου. Έτσι, τότε πίστευαν ότι κατά την εφαρμογή του Quadrivium στη μελέτη των κόσμων, οι άνθρωποι αναπλάθουν   την δημιουργία του Θεού στην ανθρώπινη σκέψη.

Η όλη σημειολογία του πίνακα με τα ορατά και τα υποκρυπτόμενα μηνύματα βασίζεται στην Λουθηριανό δόγμα invisibilis gratiae visibilia signa  δηλαδή ορατά σημεία της αόρατης χάρης (του Θεού)

Η κατανόηση των βασικών περιορισμών  της ανθρώπινης σκέψης βοηθά να εξηγήσουμε πολλά στοιχεία του πίνακα :

Οι όψεις του πολυεδρικού ηλιακού ρολογιού είναι διαφορετικές.

 Το λαούτο στο κάτω ράφι έχει μια σπασμένη χορδή.

Πιο σημαντικά το αναμορφικό κρανίο στο προσκήνιο καθιστά σαφή τον περιορισμό της ανθρώπινης όρασης. Μπορούμε να το δούμε κατά μέτωπο ή από το πλάι, αλλά όχι και τις δύο μεριές  ταυτόχρονα. Το Θείο όραμα ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια του χρόνου και του τόπου.

Τέλος πρέπει να σημειωθεί ή αγάπη του Holbein στην λεπτομέρεια, έτσι ώστε να μπορεί κανείς να αναγνωρίσει ποιά είναι τα βιβλία ή να διαβάσει τα στοιχεία του χάρτη στην σφαίρα. 

Το παρακάτω είναι ένα πολύ ενδιαφέρον βίντεο που επεξηγεί τον πίνακα