ΘΕΑΤΡΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΜΑΚΡΟΝΗΣΟ

Στις 14 του μηνός έγινε στην Μακρόνησο η τελευταία παράσταση του έργου «Μίκης Θεοδωράκης - Ποιος τη ζωή μου», σε κείμενο - σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη.

Δυστυχώς δεν ήμουνα στην Αθήνα και έτσι δεν μπόρεσα να την δω αλλά η κόρη μου που ήταν εκεί, τραγούδησε συγκινημένη μαζί με τους 6000 περίπου θεατές τα τραγούδια που από μικρή άκουγε. Έκανε μάλιστα και μια δήλωση σε αθηναϊκή εφημερίδα η οποία και την δημοσίευσε μαζί με μια άθλια φωτογραφία της γιατί  την έχει πλήρως παραμορφώσει!

Με την Μακρόνησο έχω πάνω από 30 χρόνια συναισθήματα που είναι ανάμικτα. Κάθε μέρα που την βλέπω όταν βρίσκομαι στο εξοχικό μου στην περιοχή του Λαυρίου, μου έρχονται στο μυαλό εικόνες από τις μαρτυρικές ιστορίες  γι΄αυτήν, αλλά και ευχάριστες γιατί έχω σχεδόν καλύψει κολυμπώντας όλα τα 13 χιλιόμετρα  της μπροστινής της πλευράς βράχο-βράχο ψαρεύοντας με το ψαροντούφεκο.

Ο μαρτυρικός αυτός τόπος είναι γνωστός στους περισσότερους από το στρατόπεδο συγκέντρωσης που υπήρχε εκεί στα χρόνια του εμφυλίου και λίγο μετά και από τα βασανιστήρια και τις εκτελέσεις φαντάρων που είχαν μεταφερθεί εκεί για "εθνική αναμόρφωση"

Θυμηδία λοιπόν προκαλεί  μια εξαιρετική σειρά από προπαγανδιστικά καρτ ποστάλ της εποχής που το στρατόπεδο παρουσιάζεται λίγο πολύ σαν κάμπιγκ για διασκέδαση!

Πολλοί έχουν γράψει για όσους κατάφεραν να αντισταθούν στα βασανιστήρια και δεν υπέγραψαν δήλωση μετανοίας.

Όμως μόνο ο Διονύσης τραγούδησε και για όσους δεν άντεξαν και υπέγραψαν.

Προδοσίες και ψευτιές,
και μουρλές πολιτικές

Όποιος λύγισε εκεί

λέω για πάντα έχει σωθεί

Όχι πούναι στην ζωή

μα που υπέφερε πολύ

Το βίντεο που το τραγουδά είναι από το φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1976 όταν βραβεύτηκε για την μουσική  του φίλμ "Happy Day"  Στο βάθος εμφανίζονται η Μελίνα και ο Λοϊζος.

Σε λίγους επίσης είναι γνωστό πως σε αυτό το νησί μαρτύρησαν και πέθαναν αρχικά κατά τους Βαλκανικούς πολέμους Τούρκοι και Βούλγαροι αιχμάλωτοι από επιδημία χολέρας και στην συνέχεια, όταν χρησιμοποιήθηκε για ένα και πλέον χρόνο ως λοιμοκαθαρτήριο, Πόντιοι πρόσφυγες  κυρίως κατά  την περίοδο 1922-1923.Τους τάφους όλων αυτών τους κατέστρεψαν οι πρώτοι εξόριστοι που έφτασαν στο νησί για να φτιάξουν τα στρατόπεδα εξορίας τους. 

Για την Μακρόνησο και τα γεγονότα που έγιναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης τα μεταπολεμικά χρόνια θα μπορούσα να γράψω σελίδες ολόκληρες αλλά σήμερα  το θέμα μου είναι τα θέατρα και οι παραστάσεις που έχουν δοθεί εκεί.

Όποιος ενδιαφέρεται για την ιστορία της μπορεί να διαβάσει ένα περιεκτικό κείμενο του Πάνου για την Μακρόνησο στην Καλύβα ψηλά στο βουνό .

Η πρόσφατη παράσταση έγινε σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, κοντά στο λιμανάκι της Μακρονήσου και συγκεκριμένα μπροστά από το κτίριο των Αρτοκλιβάνων.

Όσοι βρέθηκαν εκεί οδηγήθηκαν μέσα από τον δρόμο που στην άκρη είχαν ρίξει θειάφι για τα φίδια που υπάρχουν στο νησί .

Τα φίδια μαζί με τα αγκωνάρια που κουβάλαγαν οι εξόριστοι, για να γίνουν τα διάφορα κτίσματα αλλά και για τιμωρία, απεικονίζονται στο μνημείο που έχει στηθεί εκεί.  

Σχετικά με αυτή την εκδήλωση μπορείτε να διαβάσετε εδώ όπου υπάρχουν και 14 βίντεο από την παράσταση.

Η προηγούμενη μεγάλη εκδήλωση που έχει γίνει στο νησί ήταν πριν από 10 χρόνια τον Αύγουστο 2003 με τις 3 συναυλίες που έγιναν τότε, με την συμμετοχή και του ίδιου του Θεοδωράκη, ο οποίος δεν μπόρεσε να παραστεί στην φετινή παράσταση.

Όμως τότε οι συναυλίες είχαν  γίνει σε  ένα από τα θέατρα  που υπάρχουν  στην Μακρόνησο.

Πολλοί δεν γνωρίζουν την ύπαρξη αυτών των ανοικτών θεάτρων που φτιάχτηκαν από τους κρατούμενους όπως και πολλοί από τους επισκέπτες θεωρούν ότι τα ερείπια που βλέπουν στο νησί προέρχονται από την φθορά του χρόνου.

Όμως η μεγαλύτερη φθορά έγινε με το κλείσιμο  του στρατοπέδου όταν εργολάβος ανέλαβε και ξήλωσε από καλώδια και παραθυρόφυλλα μέχρι ότι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ξανά.

 Στον χάρτη φαίνεται το που ήσαν τα διάφορα στρατόπεδα στο νησί.

 Διοικητής του ΒΕΤΟ ήταν ο ταγματάρχης Γιώργος Τζανετάτος που εμφανίζεται στις έγχρωμες φωτογραφίες από το National Geographic  του 1949 που μεταξύ άλλων γράφει πως οι άνδρες παραμένουν ελεύθεροι να πιστεύουν ότι θέλουν!!

Ο Τζανετάτος καθαιρέθηκε και φυλακίστηκε για οικονομικές ατασθαλίες, όπως επίσης και ο διοικητής του ΑΕΤΟ Βασιλόπουλος για τον ίδιο λόγο,και πέθανε στην φυλακή.

Το πρώτο και μεγαλύτερο θέατρο για 4000 θεατές φτιάχτηκε στο ΒΕΤΟ (Β΄Ειδικό Τάγμα Οπλιτών), εγκαινιάστηκε τον Απρίλιο 1949  και είναι χαρακτηριστικές οι  22 θέσεις – τσιμεντένιοι θρόνοι που έχει στην πρώτη σειρά για τους επισήμους.

Σε αυτό το θέατρο έγιναν οι 3 συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη το 2003 με την υποστήριξη του υπουργείου Αιγαίου και πρωτοβουλία του Νίκου Σηφουνάκη, με σκοπό να τιμήσουν όσους δοκιμάστηκαν στο κολαστήριο αυτό. Τραγούδησαν οι Μαρία Σουλτάτου, ο Γιάννης Μπέζος, ο Δημήτρης Μπάσης, ο Παντελής Θεοχαρίδης και ο ίδιος ο συνθέτης  το Σάββατο, μέρα που είχα διαλέξει και εγώ για να πάω.

Ο κόσμος αποβιβαζόταν από τα πλοία στο  λιμανάκι που είναι στο ΑΕΤΟ και τον μετέφεραν λεωφορεία στο θέατρο του ΒΕΤΟ από τον χωματόδρομο που υπάρχει από την μία έως την άλλη άκρη του νησιού.

Η συναυλία αυτή θα μου μείνει αξέχαστη από την συναισθηματική φόρτιση που είχε ο τόπος αλλά και από την συνεχή σκόνη  που τρώγαμε  όταν αποφασίσαμε να γυρίσουμε με τα πόδια μέχρι το λιμάνι  από τα λεωφορεία που πηγαινοέρχονταν στον χωματόδρομο .

Στο βίντεο εμφανίζεται ο Θεοδωράκης και  υπάρχουν εικόνες από την Μακρόνησο και στιγμιότυπα από την συναυλία.

 Η εικόνα από εδώ.

 Σε καλή κατάσταση είναι ακόμα το θέατρο που υπάρχει στο ΑΕΤΟ.

Αυτό είναι και το τελευταίο που κτίστηκε και εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο 1950.

Το θέατρο αυτό νωρίτερα έγινε δυστυχώς ο χώρος από όπου ξεκίνησαν   τα πολύνεκρα γεγονότα της Κυριακής 29 Φεβρουαρίου του 1948 με 17 μόνο νεκρούς στην επίσημη εκδοχή αλλά  με 180 έως 350 από άλλες μαρτυρίες.

Μεταξύ του ΑΕΤΟ και του Γ΄Κέντρου υπάρχουν τα ερείπια  από το θέατρο στο στρατόπεδο των εξόριστων γυναικών που πιθανολογώ πως είναι εκεί που το έχω σημειώσει.

Τέλος σε ένα ύψωμα στο  ΓΕΤΟ  υπάρχει το θέατρο του  που εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο 1949.

Το ρεπερτόριο των θεάτρων αποτελούνταν κατά µεγάλο µέρος από ανώδυνες ελληνικές κωμωδίες και ποικίλα προγράµματα διανθισμένα µε σκετς, τραγούδια και νούμερα επιθεώρησης. Σε σπάνιες περιπτώσεις παρουσιάστηκαν έργα κλασικού ρεπερτορίου (Οιδίπους τύραννος στην παρακάτω φωτογραφία) και φυσικά κανένα σχέδιο δεν υλοποιούνταν χωρίς την έγκριση της διοίκησης. Συχνά τα προγράµµατα που διαμόρφωνε το Γραφείο Ηθικής Αγωγής ήταν κείμενα µε σαφές αντικομουνιστικό περιεχόμενο ύστερα από άνωθεν εντολές και στόχο την ιδεολογική αναμόρφωση των εξορίστων.

Στο φίλμ  που έχει ληφθεί την ημέρα των εκλογών της 5-3-50, στο 1:58 και στο 2:01 φαίνονται δύο από τα θέατρα, ενώ στο 2:50 εμφανίζεται και ο Σαράφης εξόριστος τότε εκεί.

Πάντως σε αυτές τις εκλογές, παρά την "εθνική αναμόρφωση" των κρατουμένων, αυτοί δεν ψήφισαν το Λαϊκό κόμμα που πατρονάριζαν οι διοικητές τους. 

Η Δημοκρατική παράταξη και η ΕΠΕΚ πήραν 70% και πάνω και ο  Βενιζέλος περί το 15%.

Ελπίζω στο μέλλον οι νεότεροι να έχουν συχνότερα μνήμες από τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις που θα πρέπει  να γίνονται  εκεί και όπως γράφει και ο Πάσχος Μανδραβέλης:

Η μνήμη της Μακρονήσου πρέπει να διδάσκει ότι το κράτος -οποιοδήποτε κράτος- κάτω από ειδικές συνθήκες μπορεί να παρεκτραπεί σε αντιδημοκρατικές μεθοδεύσεις και όλοι πρέπει να προσέχουμε. Μόνο υπ' αυτή τη έννοια πρέπει να δούμε και τα γκουλάκ -που υπήρξε η πιο σκληρή μορφή της κομουνιστικής καταπίεσης- και την Μακρόνησο του χθες, και το Γκουαντάναμο του σήμερα. Ακόμη και δημοκρατικές Πολιτείες έχουν επικίνδυνες εκτροπές, οι οποίες αν ξεκινήσουν δεν ξέρουμε ποτέ που θα σταματήσουν.

Πολλές από τις παλιές φωτογραφίες είναι από το λεύκωμα ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ Ιστορικός τόπος  

ICOMOS ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΣΙΩΝ