Η ΚΟΙΝΟΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ

Πρόσφατα είχα δει την γερμανική ταινία Hannah Arendt  της Μαργκαρέτε Φον Τρότα με την εξαιρετική ερμηνεία της  Μπάρμπαρα Σούκοβα.

 Το θέμα της ιστορικής αυτής βιογραφίας εστιάζεται στις αντιδράσεις που υπήρξαν όταν η γερμανοεβραία φιλόσοφος Arendt (φωτογραφίες της σε 3 διαφορετικές ηλικίες) ανέλαβε να καλύψει για το αμερικανικό περιοδικό «New Yorker» τη δίκη του ναζί εγκληματία Άντολφ Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ,  σοκάροντας τους πάντες με τη θαρραλέα, αντισυμβατική προσέγγισή της στο ότι ο Άιχμαν δεν ήταν ένα τέρας, αλλά ότι σαδιστής και δολοφόνος μπορεί να γίνει και ένας συνηθισμένος ανθρωπάκος.

Ο Άντολφ Άιχμαν ήταν συνταγματάρχης των SS, επικεφαλής του Γραφείου Εβραϊκών υποθέσεων της Γκεστάπο και ήταν ο αρχιτέκτονας του Όλοκαυτώματος που οδήγησε σε εξόντωση περίπου 6 εκατομμύρια Εβραίους της Ευρώπης.

Όπως γράφει ο Πολωνός  κοινωνιολόγος Ζίγκμουντ Μπάουμαν «A Natural History of Evil» (Yong-June Park, 2011)(οι υπογραμμίσεις δικές μου) :

Η Χάνα Αρεντ, ίσως η πιο σημαντική εκπρόσωπος αυτού του τρόπου σκέψης που αντιτίθεται σαφώς και αδιάλλακτα στην αναγωγή των κοινωνικών φαινομένων στην ατομική ψυχή, παρατηρούσε ότι το αληθινά δαιμονικό πνεύμα μεταξύ των ναζιστών λαοπλάνων ήταν ο Χίμλερ. Ο Χίμλερ –μολονότι δεν προερχόταν από τους κύκλους των μποέμ όπως ο Γκέμπελς και χωρίς να είναι ένας διεστραμμένος όπως ο Στράιχερ, ούτε ένας τυχοδιώκτης όπως ο Γκέρινγκ, ούτε και ένας φανατικός όπως ο Χίτλερ ή ένας τρελός όπως ο Ρόζενμπεργκ– «οργάνωσε τις μάζες σε ένα σύστημα ολικής κυριαρχίας», χάρη στην (ορθή!) παραδοχή του ότι στην απόλυτη πλειονότητά τους οι άνθρωποι δεν είναι ούτε βρικόλακες ούτε σαδιστές, αλλά εργαζόμενοι και πατέρες οικογενειών.

Το πού θα οδηγούσε την Αρεντ αυτή η παρατήρηση το μάθαμε τελικά από το βιβλίο της «Ο Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ». Αυτό που αναφέρεται περισσότερο από τα συμπεράσματα της Χάνα Αρεντ είναι η συνοπτική απόφανσή της περί της κοινοτοπίας του κακού. Αυτό που εννοούσε η Αρεντ, όταν τη διατύπωνε, ήταν ότι για να διαπραχθούν τερατωδίες δεν χρειάζονται τέρατα και ότι το πρόβλημα το σχετικό με τον Αϊχμαν έγκειτο ακριβώς στο γεγονός ότι, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ανώτατων αυθεντιών της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής, αυτός, και μαζί με αυτόν πολυάριθμοι σύντροφοί του που διέπρατταν εγκλήματα, δεν ήταν ούτε ένα τέρας ούτε ένας σαδιστής. Ήταν αντίθετα υπερβολικά, τρομερά, τρομακτικά «φυσιολογικός».

.............................

Ηταν επομένως μια ευκαιρία να υποβληθεί η «υπόθεση του τέρατος» σε μιαν εξέταση μέγιστης ακρίβειας και από τα πιο φημισμένα μέλη των ψυχολογικών και ψυχιατρικών επαγγελμάτων. Το τελικό συμπέρασμα της πιο ευρείας και αξιόπιστης έρευνας που έγινε προέκυψε αν μη τι άλλο αμφίσημο. Ιδού ποιο ήταν με τα λόγια της Χάνα Αρεντ: «Μισή δωδεκάδα ψυχίατροι βεβαίωσαν ότι είναι ‘‘φυσιολογικός’’ – ‘‘πιο φυσιολογικός, σε κάθε περίπτωση, από όσο είμαι εγώ ο ίδιος αφότου τον εξέτασα’’, λέγεται ότι αναφώνησε ένας από τους εξεταστές, ενώ ένας άλλος αποκάλυψε ότι το συνολικό ψυχολογικό του προφίλ, η συμπεριφορά του προς τη γυναίκα του και τα παιδιά του, τον πατέρα και τη μητέρα του, τις αδελφές και τους φίλους ήταν ‘‘όχι μόνον φυσιολογική αλλά και η πιο αγαπητική’’. Το πρόβλημα με την περίπτωση του Αϊχμαν ήταν ακριβώς το ότι τόσοι άλλοι που είχαν κηλιδωθεί με αυτά τα εγκλήματα ήταν σαν κι αυτόν και δεν ήταν πιο διεστραμμένοι ή σαδιστές από εκείνους που τους εξέτασαν, καθώς ήταν τρομερά, τρομακτικά φυσιολογικοί. Από την άποψη των νομικών μας θεσμών και του δικού μας ηθικού κριτηρίου, αυτή η κανονικότητα ήταν πολύ πιο ανησυχητική από το σύνολο όλων εκείνων των ωμοτήτων».

....................................

Από τις πιο πρόσφατες μελέτες που ακολούθησαν αυτή τη γραμμή, το βιβλίο του Φίλιπ Ζιμπάρντο The Lucifer Effect, που δημοσιεύτηκε το 2007, διακρίνεται εξαιτίας του ότι είναι μια ανατριχιαστική και στενάχωρη μελέτη. Επικεντρώνεται σε μια σειρά από αγόρια και κορίτσια, που είναι παιδιά λαϊκά, καλοί, φυσιολογικοί και συμπαθητικοί Αμερικανοί, και που μεταμορφώνονται σε τέρατα όταν φτάνουν σε ένα είδος «κρανίου τόπο», στη μακρινή χώρα του Ιράκ, όπου τους αναθέτουν τη φρούρηση αιχμαλώτων, στους οποίους αποδίδουν κακές προθέσεις και τους υποψιάζονται ότι ανήκουν σε ένα κατώτερο είδος ανθρώπινων υπάρξεων ή ότι είναι ίσως κάτι λιγότερο από άνθρωποι.

 ................................

Στον γενέθλιο τόπο της(η κοπέλα της φωτογραφίας) και σε εκείνους των συντρόφων της, οι γείτονές τους αρνούνται να πιστέψουν ακόμα και σήμερα ότι εκείνα τα αξιαγάπητα αγόρια και κορίτσια, που τα γνωρίζουν από την πιο τρυφερή τους ηλικία, είναι τα ίδια πρόσωπα που απεικονίζονται σαν τέρατα στις φωτογραφίες που βγήκαν στους χώρους των βασανιστηρίων του Αμπου Γκράιμπ.
Και όμως είναι.

Το ίδιο φυσιολογικοί και καθημερινοί άνθρωποι είναι και οι 6 προφυλακισθέντες σωφρονιστικοί υπάλληλοι της Νιγρίτας που οδήγησαν με άγριο εν ψυχρώ ξυλοδαρμό τον δολοφόνο Ιλία Καρέλι στον θάνατο.

Οι ίδιοι επιστρέφοντας στο σπίτι τους θα χαϊδέψουν τα παιδιά τους , τις γυναίκες τους και τον σκύλο τους, θα μεταλάβουν στην εκκλησία, θα πάνε στον επιτάφιο και στην Ανάσταση  και θα πούνε και τα αστεία τους με τους φίλους τους ψήνοντας το αρνί το Πάσχα.

Γι` αυτό άλλωστε και οι συγγενείς τους διαμαρτύρονταν έξω από το δικαστήριο για την δικαστική έρευνα της υπόθεσης αλλά και αρκετοί τους δικαιολόγησαν στο ίντερνετ για την πράξη τους.

H κοινοτυπία του κακού που περιγράφει η Άρεντ  έγκειται στο ότι 6 σωφρονιστικοί υπάλληλοι και όχι ένας , που θα μπορούσε να είναι διεστραμμένος, θεώρησαν απόλυτα φυσιολογικό και σωστό ότι πρέπει να γίνουν  τιμωροί του κακοποιού που δολοφόνησε άνανδρα ένα συνάδελφο τους .Δεν αποκλείεται μάλιστα όταν εβλεπαν στην τηλεόραση τα βασανιστήρια που γίνονταν στο Αμπου Γκράιμπ να τα θεώρησαν απαράδεκτα.

Τόσο όμως στο Αμπου Γκράιμπ όσο και στην Νιγρίτα, αλλά και οπουδήποτε αλλού, η κοινοτυπία του κακού είναι δυστυχώς υπαρκτή  σε όλη την διαστρωμάτωση των διοικητικών δομών κάθε είδους εξουσίας.

Αν όμως οι ηγεσίες ήσαν κατηγορηματικά αντίθετες σε τέτοια φαινόμενα τότε κανένας από τους υφισταμένους, αν θα γνώριζε πως κινδυνεύει να τιμωρηθεί άμεσα, δεν θα πρόβαινε σε αυτές τις πράξεις .

 Ο Άιχμαν διακήρυσσε "ότι δεν έχει τίποτε εναντίον των Εβραίων" αλλά ως  τέλειος γραφειοκράτης λάμβανε  τις αποφάσεις για την εξόντωσή τους με απόλυτα γραφειοκρατική ψυχρότητα γιατί ήταν πιστός  και ευσυνείδητος εκτελεστής άνωθεν εντολών.
Ο Άιχμαν, όσο και αν φαίνεται εξεζητημένο θα ήταν  ο  εργαζόμενος που κάθε εργοδότης θα ήθελε να έχει στην δούλεψη του!