Τρίτη 15 Απριλίου 2014

Η ΚΟΙΝΟΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ





Πρόσφατα είχα δει την γερμανική ταινία Hannah Arendt  της Μαργκαρέτε Φον Τρότα με την εξαιρετική ερμηνεία της  Μπάρμπαρα Σούκοβα.
 Το θέμα της ιστορικής αυτής βιογραφίας εστιάζεται στις αντιδράσεις που υπήρξαν όταν η γερμανοεβραία φιλόσοφος Arendt (φωτογραφίες της σε 3 διαφορετικές ηλικίες) ανέλαβε να καλύψει για το αμερικανικό περιοδικό «New Yorker» τη δίκη του ναζί εγκληματία Άντολφ Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ,  σοκάροντας τους πάντες με τη θαρραλέα, αντισυμβατική προσέγγισή της στο ότι ο Άιχμαν δεν ήταν ένα τέρας, αλλά ότι σαδιστής και δολοφόνος μπορεί να γίνει και ένας συνηθισμένος ανθρωπάκος.
Ο Άντολφ Άιχμαν ήταν συνταγματάρχης των SS, επικεφαλής του Γραφείου Εβραϊκών υποθέσεων της Γκεστάπο και ήταν ο αρχιτέκτονας του Όλοκαυτώματος που οδήγησε σε εξόντωση περίπου 6 εκατομμύρια Εβραίους της Ευρώπης.
Όπως γράφει ο Πολωνός  κοινωνιολόγος Ζίγκμουντ Μπάουμαν «A Natural History of Evil» (Yong-June Park, 2011)(οι υπογραμμίσεις δικές μου) :
Η Χάνα Αρεντ, ίσως η πιο σημαντική εκπρόσωπος αυτού του τρόπου σκέψης που αντιτίθεται σαφώς και αδιάλλακτα στην αναγωγή των κοινωνικών φαινομένων στην ατομική ψυχή, παρατηρούσε ότι το αληθινά δαιμονικό πνεύμα μεταξύ των ναζιστών λαοπλάνων ήταν ο Χίμλερ. Ο Χίμλερ –μολονότι δεν προερχόταν από τους κύκλους των μποέμ όπως ο Γκέμπελς και χωρίς να είναι ένας διεστραμμένος όπως ο Στράιχερ, ούτε ένας τυχοδιώκτης όπως ο Γκέρινγκ, ούτε και ένας φανατικός όπως ο Χίτλερ ή ένας τρελός όπως ο Ρόζενμπεργκ– «οργάνωσε τις μάζες σε ένα σύστημα ολικής κυριαρχίας», χάρη στην (ορθή!) παραδοχή του ότι στην απόλυτη πλειονότητά τους οι άνθρωποι δεν είναι ούτε βρικόλακες ούτε σαδιστές, αλλά εργαζόμενοι και πατέρες οικογενειών.


Το πού θα οδηγούσε την Αρεντ αυτή η παρατήρηση το μάθαμε τελικά από το βιβλίο της «Ο Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ». Αυτό που αναφέρεται περισσότερο από τα συμπεράσματα της Χάνα Αρεντ είναι η συνοπτική απόφανσή της περί της κοινοτοπίας του κακού. Αυτό που εννοούσε η Αρεντ, όταν τη διατύπωνε, ήταν ότι για να διαπραχθούν τερατωδίες δεν χρειάζονται τέρατα και ότι το πρόβλημα το σχετικό με τον Αϊχμαν έγκειτο ακριβώς στο γεγονός ότι, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ανώτατων αυθεντιών της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής, αυτός, και μαζί με αυτόν πολυάριθμοι σύντροφοί του που διέπρατταν εγκλήματα, δεν ήταν ούτε ένα τέρας ούτε ένας σαδιστής. Ήταν αντίθετα υπερβολικά, τρομερά, τρομακτικά «φυσιολογικός».
.............................
Ηταν επομένως μια ευκαιρία να υποβληθεί η «υπόθεση του τέρατος» σε μιαν εξέταση μέγιστης ακρίβειας και από τα πιο φημισμένα μέλη των ψυχολογικών και ψυχιατρικών επαγγελμάτων. Το τελικό συμπέρασμα της πιο ευρείας και αξιόπιστης έρευνας που έγινε προέκυψε αν μη τι άλλο αμφίσημο. Ιδού ποιο ήταν με τα λόγια της Χάνα Αρεντ: «Μισή δωδεκάδα ψυχίατροι βεβαίωσαν ότι είναι ‘‘φυσιολογικός’’ – ‘‘πιο φυσιολογικός, σε κάθε περίπτωση, από όσο είμαι εγώ ο ίδιος αφότου τον εξέτασα’’, λέγεται ότι αναφώνησε ένας από τους εξεταστές, ενώ ένας άλλος αποκάλυψε ότι το συνολικό ψυχολογικό του προφίλ, η συμπεριφορά του προς τη γυναίκα του και τα παιδιά του, τον πατέρα και τη μητέρα του, τις αδελφές και τους φίλους ήταν ‘‘όχι μόνον φυσιολογική αλλά και η πιο αγαπητική’’. Το πρόβλημα με την περίπτωση του Αϊχμαν ήταν ακριβώς το ότι τόσοι άλλοι που είχαν κηλιδωθεί με αυτά τα εγκλήματα ήταν σαν κι αυτόν και δεν ήταν πιο διεστραμμένοι ή σαδιστές από εκείνους που τους εξέτασαν, καθώς ήταν τρομερά, τρομακτικά φυσιολογικοί. Από την άποψη των νομικών μας θεσμών και του δικού μας ηθικού κριτηρίου, αυτή η κανονικότητα ήταν πολύ πιο ανησυχητική από το σύνολο όλων εκείνων των ωμοτήτων».
....................................

Από τις πιο πρόσφατες μελέτες που ακολούθησαν αυτή τη γραμμή, το βιβλίο του Φίλιπ Ζιμπάρντο The Lucifer Effect, που δημοσιεύτηκε το 2007, διακρίνεται εξαιτίας του ότι είναι μια ανατριχιαστική και στενάχωρη μελέτη. Επικεντρώνεται σε μια σειρά από αγόρια και κορίτσια, που είναι παιδιά λαϊκά, καλοί, φυσιολογικοί και συμπαθητικοί Αμερικανοί, και που μεταμορφώνονται σε τέρατα όταν φτάνουν σε ένα είδος «κρανίου τόπο», στη μακρινή χώρα του Ιράκ, όπου τους αναθέτουν τη φρούρηση αιχμαλώτων, στους οποίους αποδίδουν κακές προθέσεις και τους υποψιάζονται ότι ανήκουν σε ένα κατώτερο είδος ανθρώπινων υπάρξεων ή ότι είναι ίσως κάτι λιγότερο από άνθρωποι.

 ................................
Στον γενέθλιο τόπο της(η κοπέλα της φωτογραφίας) και σε εκείνους των συντρόφων της, οι γείτονές τους αρνούνται να πιστέψουν ακόμα και σήμερα ότι εκείνα τα αξιαγάπητα αγόρια και κορίτσια, που τα γνωρίζουν από την πιο τρυφερή τους ηλικία, είναι τα ίδια πρόσωπα που απεικονίζονται σαν τέρατα στις φωτογραφίες που βγήκαν στους χώρους των βασανιστηρίων του Αμπου Γκράιμπ.
Και όμως είναι.



Το ίδιο φυσιολογικοί και καθημερινοί άνθρωποι είναι και οι 6 προφυλακισθέντες σωφρονιστικοί υπάλληλοι της Νιγρίτας που οδήγησαν με άγριο εν ψυχρώ ξυλοδαρμό τον δολοφόνο Ιλία Καρέλι στον θάνατο.
Οι ίδιοι επιστρέφοντας στο σπίτι τους θα χαϊδέψουν τα παιδιά τους , τις γυναίκες τους και τον σκύλο τους, θα μεταλάβουν στην εκκλησία, θα πάνε στον επιτάφιο και στην Ανάσταση  και θα πούνε και τα αστεία τους με τους φίλους τους ψήνοντας το αρνί το Πάσχα.
Γι` αυτό άλλωστε και οι συγγενείς τους διαμαρτύρονταν έξω από το δικαστήριο για την δικαστική έρευνα της υπόθεσης αλλά και αρκετοί τους δικαιολόγησαν στο ίντερνετ για την πράξη τους.
H κοινοτυπία του κακού που περιγράφει η Άρεντ  έγκειται στο ότι 6 σωφρονιστικοί υπάλληλοι και όχι ένας , που θα μπορούσε να είναι διεστραμμένος, θεώρησαν απόλυτα φυσιολογικό και σωστό ότι πρέπει να γίνουν  τιμωροί του κακοποιού που δολοφόνησε άνανδρα ένα συνάδελφο τους .Δεν αποκλείεται μάλιστα όταν εβλεπαν στην τηλεόραση τα βασανιστήρια που γίνονταν στο Αμπου Γκράιμπ να τα θεώρησαν απαράδεκτα.
Τόσο όμως στο Αμπου Γκράιμπ όσο και στην Νιγρίτα, αλλά και οπουδήποτε αλλού, η κοινοτυπία του κακού είναι δυστυχώς υπαρκτή  σε όλη την διαστρωμάτωση των διοικητικών δομών κάθε είδους εξουσίας.
Αν όμως οι ηγεσίες ήσαν κατηγορηματικά αντίθετες σε τέτοια φαινόμενα τότε κανένας από τους υφισταμένους, αν θα γνώριζε πως κινδυνεύει να τιμωρηθεί άμεσα, δεν θα πρόβαινε σε αυτές τις πράξεις .
 Ο Άιχμαν διακήρυσσε "ότι δεν έχει τίποτε εναντίον των Εβραίων" αλλά ως  τέλειος γραφειοκράτης λάμβανε  τις αποφάσεις για την εξόντωσή τους με απόλυτα γραφειοκρατική ψυχρότητα γιατί ήταν πιστός  και ευσυνείδητος εκτελεστής άνωθεν εντολών.
Ο Άιχμαν, όσο και αν φαίνεται εξεζητημένο θα ήταν  ο  εργαζόμενος που κάθε εργοδότης θα ήθελε να έχει στην δούλεψη του!

11 σχόλια:

  1. πολλές σχετικές ενδιαφέρουσες σκέψεις και σε αυτό το βιβλίο
    http://www.protoporia.gr/epikaires-paratiriseis-gia-ton-polemo-kai-ton-thanato-p-55065.html
    κ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ο πατέρας μου είχε μεγάλο ενδιαφέρον για την ψυχανάλυση και έτσι όποιο βιβλίο του Φρόϋντ κυκλοφορούσε στην Ελλάδα το έπαιρνε. Έτσι στα νιάτα μου είχα διαβάσει και εγώ σχεδόν όλα τα κλασσικά του έργα, αλλά αυτό δεν το ήξερα καθόλου.
      Ευχαριστώ λοιπόν για την ενημέρωση που μου έκανες.

      Διαγραφή
  2. Πολύ καλό άρθρο. Πάραυτα θα διαφωνήσω κάθετα σε δύο σημεία.

    Κατ' αρχήν οι δεσμοφύλακες δεν ενήργησαν εν ψυχρώ. Όταν έχει δολοφονηθεί άνανδρα και άδικα ένας από αυτούς - που πιθανότατα γνώριζαν τον ίδιο ή και την οικογένειά του- και ξαφνικά τον έχουν μπροστά τους είναι σαν κόκκινο πανί μπροστά σε ταύρο.

    Δεύτερον, οι ηγεσίες είναι κατηγορηματικά αντίθετες σε τέτοια ζητήματα και οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι ήξεραν τι τους περιμένει αν πεθάνει το μπουμπούκι αυτό. Ακόμα και ο ίδιος ο διευθυντής των φυλακών παρενέβη για να τους σταματήσει και να τους πει όποιος θέλει να το συνεχίζει να πάρει και την ευθύνη γιατί αν πεθάνει ο κρατούμενος θα κλείσουν τα σπίτια τους.

    Πάντως καταληγετε σε ορθό συμπέρασμα. Τα τερατούργηματα είθισται να διαπράττονται από φυσιολογικούς ανθρώπους. Με μια ακόμα παραδοχή όμως. Αυτό γίνεται υπό ειδικές συνθήκες. Οποιοσδήποτε άνθρωπος ο οποίος κανονικά θα ήταν φυσιολογικός, αν βρεθεί σε μια άλλη κοινωνική νόρμα (πόλεμος, φυλακές) όπου τα τερατούργηματα είναι φυσιολογικά, απλά θα φερθεί σαν φυσιολογικός άνθρωπος και θα διαπράξει αυτά τα φυσιολογικά για το περιβάλλον του, αλλά αφύσικα για ένα άλλο περιβάλλον.

    Είναι τόσο απλό. Αν και όταν το συνειδητοποιεί κανείς ότι αυτή είναι η ανθρώπινη φύση είναι φυσιολογικό να είναι καπως σοκαριστικο...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι της Νιγρίτας Σερρών σαφώς και τον ξυλοκόπησαν εν ψυχρώ στα πλαίσια του κακώς νοούμενου esprit de corps σε αντίθεση με τους σωφρονιστικούς των φυλακών Μαλανδρίνου Φωκίδας που θα είχαν έστω μια δικαιολογία της οργής, λόγω της δολοφονίας του συναδέλφου τους σε αυτή την φυλακή.
      Δεύτερο ο ρόλος του διευθυντή δεν είναι να λέει στους υφισταμένους του ότι θα είναι υπεύθυνοι αν τους πεθάνει από το ξύλο ο κρατούμενος , προφανώς παριστάμενος στην έναρξη του ξυλοδαρμού, αλλά να τους πεί πως αν τον χτυπήσουν θα τους γίνει αναφορά για να απολυθούν.
      Όσο για την συμπεριφορά ενός ανθρώπου σε ειδικές συνθήκες που επιβεβαιώνει την κοινοτοπία του κακού έχει και την πειραματική του επιβεβαίωση με το Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ
      Σχετικό επίσης με τα παραπάνω είναι και το πείραμα του Μίλγκραμ



      Διαγραφή
  3. Εδώ υπάρχει μια αντίφαση:
    Αν οι σωφρονιστικοί ηταν σωστοί υπάλληλοι και γραφειοκράτες θα έπρεπε να τηρήσουν τις διαταγές των ανωτέρων τους και να μην κάνουν ό,τι έκαναν. Ο Άιχμαν τήρησε τις διαταγές της Υπερεσίας και καταδικάστηκε γι'αυτό...
    Αν οι σωφρονιστικοί ήταν έλληνες ΔΥ, τότε θα έκαναν ότι έκαναν: ξύλο για εκδίκηση, για πλάκα, για να περάσει η ώρα, να του σπάσουμε τον τσαμπουκά για να μην έχουμε προβλήματα, για να γεμίσει η βάρδια και μετά σπίτι για τσου λου, μπύρες και στοίχημα...

    Η μία περίπτωση αναφέρεται σε προτεσταντες μερκελιστές. Με βάσιν την εγκύκλιον της προϊσταμένης αρχής, εντέλομαι ευπειθώς όπως εκτελέσω 100 άτομα και αφού συμπληρώσω τη νόρμα, να χτυπήσω κάρτα και να πάω σπίτι μου. Η άλλη σε έλληνορθόδους γραψαρχίδηδες. Σιγά ρε τι θα μου κάνει, με έχει ανάγκη, ας έρθει ο ίδιος να φυλάξει τους (πράγματι) επικίνδυνους δολοφόνους, στο φινάλε φινάλε θα καθαρίσει ο Αραβαντινός! Αν μάλιστα οι συνάδερφοι υπονοήσουν λευκή απεργία, θα με παρακαλάει ο Υπουργός να ξαναγυρίσω στη δουλειά, μετά την τάχα μου τάχα μου διαθεσιμότητά ...

    Και μια σχετική ιστορία: Γνώριζα κάποιον ιπτάμενο της Π.Α. Κάποτε πετούσε με τον φίλο του, με τον οποίον είχανε πιεί τα ούζα τους, ειχαν πάει στα σκυλάδικα, είχαν πηδήξει γκόμενες, είχαν αφήσει μισοπιωμένο τον καφέ όταν τους κάλεσαν να απογειωθούν για αναχαίτηση. Ο φίλος σκοτώθηκε σε εμπλοκή πάνω στο Αιγαίο. Τι έπρεπε να κάνει ο άλλος; Να πατήσει το κουμπί; να πει: δεν με νοιάζει τι θα γίνει, εγώ έχασα τον κολλητό, τον αδερφό μου; και να πάρει στο λαιμό τους ένα έθνος; ή να υπακούσει στις πάγιες διαταγές και να κάνει αυτό που ο επαγγελματισμός του τον διέταζε να κάνει;
    Διαφορά κουλτούρας, πειθαρχίας και εκπαίδευσης: οι πιλότοι της ΠΑ είναι στην κορυφή της υπαλληλικής αλυσίδας (ΟΚ, μαζί με τους γιατρούς...) και οι σωφρονιστικοί στον πάτο...Δατς λάιφ!

    Θα μου πεις και ο Γκέριγκ δαφνοστεφανωμένος ιπτάμενος ήταν και έτρεχε πίσω από έναν λοχία. Σωστό κι αυτό!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Νομίζω πως ξεπέρασες κάθε Αρέντ και Μπάουμαν με την περιεκτική ανάλυση που έκανες για την νοοτροπία που διακατέχει τους έλληνορθόδους γραψαρχίδηδες !

      Διαγραφή
  4. Έχω προσωπική εμπειρία του φαινομένου που περιγράφεις παραπάνω. Πριν μερικά χρόνια ο ανιψιός της γυναίκας μου έγινε βαθμοφόρος στις ειδικές δυνάμεις και μας περιέγραφε με απόλυτα φυσικό τρόπο -με καμάρι θα έλεγα- τα απίστευτα καψώνια στα οποία υπέβαλλε τις νεότερες σειρές. Εντύπωση μου έκανε πως ήταν πεπεισμένος ότι τα καψώνια αυτά ήταν απαραίτητα προκειμένου να διατηρηθεί το αξιόμαχο υποτίθεται των ειδικών δυνάμεων. Και βέβαια σήμερα ο ανιψιός είναι ένας υποδειγματικός οικογενειάρχης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Δεν ξέρω αν έχει γίνει κάποια μελέτη προσωπικότητας όσων προαιρετικά κατατάσσονται σε αυτές τις δυνάμεις, που να διαπιστώνει ότι ίσως έχουν σαδιστικομαζοχιστικές τάσεις, γιατί όλοι εκ των προτέρων γνωρίζουν τι θα αντιμετωπίσουν εκεί.
      Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι όμως πιστεύω ότι βρίσκονται εκεί απλά και μόνο για το μεροκάματο και όχι γιατί αυτή η δουλειά έχει κάποια γκλαμουριά στα μάτια ορισμένων.
      Πάντως είτε λόγω επιλογής είτε από τύχη ένα κατά τα άλλα φυσιολογικό άτομο, όπως απέδειξαν τα πειράματα που αναφέρω σε παραπάνω σχόλιο, μπορεί να κάνει πράγματα που επιβεβαιώνουν την άποψη της Αρέντ για την κοινοτοπία του κακού.
      Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούσαν οι τυχαίοι στρατεύσιμοι που υπηρετούσαν επί χούντας στο ΕΑΤ-ΕΣΑ και γινόντουσαν μετά από την ανάλογοι εκπαίδευση βασανιστές των κρατουμένων.
      Συμπληρωματικά για την ανόητη στρατόκαυλη αντίληψη ότι με τα καψόνια ο στρατεύσιμος γίνεται αξιόμαχος στρατιώτης, θέλω να πω πως με το μοναδικό ομαδικό καψώνι που μας έκαναν στην προπαίδευση αξιόμαχος δεν έγινα βέβαια, αλλά κατανόησα πλήρως την έννοια της λέξεως κλαυσίγελος!
      To πρώτο συνθετικό της λέξης αφορούσε τα push ups υπό βροχή που μας έβαλαν να κάνουμε και το δεύτερο την γελοιότητα της όλης σκηνής.
      Καμιά 50ρια μαντράχαλοι με τα σώβρακα στο βρεγμένο χώμα και ένας ηλίθιος που πίστευε πως έτσι θα μας σπάσει τον τσαμπουκά, θα γίνουμε καλοί πολεμιστές και ακόμα καλύτεροι υπερασπιστές της πατρίδας!

      Διαγραφή
    2. σχετικα με την ΕΣΑ και τους βασανιστες εχει γραψει ο κοροβεσης ακομα η καθηγητρια ψυχολογιας φατουρου εγραψε σχετικη μελετη για την κατασκευη των βασανιστων

      Διαγραφή
  5. Είναι ενδιαφέρον πως το σημερινό άρθρο έχει αναδημοσιευτεί μέχρι στιγμής σε 7 ακόμα ιστότοπους:

    http://tvxs.gr/news/blogarontas/i-koinotopia-toy-kakoy-diaxronika

    http://www.inewsgr.com/29/i-koinotopia-tou-kakou-diachronika.htm

    http://cebil.gr/a/3296790/i_koinotopia_tou_kakou_diaxronika

    http://myblogs.gr/article/i-koinotopia-toy-kakoy-diahronika-0

    http://livester.gr/a/all/%CE%94%CE%B9%CE%AC%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%B1/10986429/%CE%97-%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CF%8D-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AC

    http://www.matiastanea.gr/gr/relative/news/tvxs/%CE%97%20%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%AF%CE%B1%20%CF%84%CE%BF%CF%85%20%CE%BA%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CF%8D%20%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AC/

    http://dou.gr/article.php?a=8337138

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Χθες το μπλογκ σημείωσε μια μεγάλη αύξηση στην επισκεψιμότητα του γιατί το επισκέφτηκαν 1590 άτομα και διάβασαν 2647 ποστ.
    Συνήθως οι επισκέψεις είναι ημερησίως μεταξύ 300-350.
    Την προηγουμένη οι επισκέπτες ήσαν 320 οι οποίοι διάβασαν 612 ποστ.
    Βασικά το ποστ που προκάλεσε αυτή την αύξηση ήταν το ΜΙΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΠΟΥ ΣΥΝΤΑΡΑΞΕ ΤΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ από το οποίο φωτογραφίες του δημοσιεύτηκαν στο LIFO
    Το ποστ αυτό από την εποχή που δημοσιεύτηκε το έχουν επισκεφτεί 4841 αναγνώστες εκ των οποίων οι 1719 χθες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή