ΙΝΤΖΕΔΙΝ-Η ΦΥΛΑΚΗ ΠΟΥ ΓΥΡΙΣΤΗΚΕ Η ΤΑΙΝΙΑ «ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΣΗΜΕΊΩΜΑ»

Σχεδόν εδώ και 50 χρόνια, όταν κατεβαίνω στην Κρήτη περνάω πολλές φορές έξω από Ιντζεδίν στο Καλάμι και δυστυχώς δεν έχω καταφέρει να το επισκεφτώ γιατί είναι κλειστό, παρά το γεγονός ότι από το 1986 έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο μαζί με την κτιστή δεξαμενή-βρύση στην είσοδο του, η οποία, σύμφωνα με την επιγραφή που έχει, κατασκευάστηκε  «Επί αυτοκράτορος Σουλτάνου Χαμίτ οικοδομήθη υπό Γεωργαράκη αρχιτέκτονος έτει 1884 μηνί Σεπτεμβρίω».

 Αναγκαστικά λοιπόν οι παρακάτω φωτογραφίες με τις επιγραφές της βρύσης, των εισόδων και της εξωτερικής σκοπιάς είναι οι μόνες που έχω πάρει. 

Μπροστά στην κρήνη στην φωτογραφία του 1910 ποζάρουν άνδρες της Κρητικής Χωροφυλακής μαζί με ένα μουσουλμάνο και παιδιά του χωριού.

Έτσι το εσωτερικό του Ιντζεδίν το έχουμε δει μόνο σε ταινίες όπως τις «Μέρες του 36»(1972) του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, τα «Πέτρινα Χρόνια» (1985) του Παντελή Βούλγαρη και στην φετινή ταινία του ιδίου «Το Τελευταίο Σημείωμα».

Το Ιντζεδίν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε, μαζί με άλλα δύο σωζόμενα φρούρια ( Κάστρο Σούδας και Παλαίκαστρο ή Κουλές Απτέρων ) ένα από τα κυριότερα αμυντικά έργα που θωράκιζαν το σπουδαιότερο φυσικό λιμάνι της Κρήτης, το λιμάνι της Σούδας.

Για τον Κουλέ των Απτέρων έχω γράψει στο ποστ μου  ΧΑΡΙΣ ΣΤΟΥΣ ΚΙΝΕΖΟΥΣ ΕΜΑΘΕ Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΝ ΚΟΥΛΕ ΤΩΝ ΑΠΤΕΡΩΝ

Για το κάστρο της Σούδας που ελέγχεται από τον Ναύσταθμο Κρήτης και ήταν προηγουμένως η θερινή κατοικία του Ναυάρχου, είναι λίγα χρόνια που επετράπη η περιορισμένη επίσκεψη σε αυτό. Έχω σκοπό να γράψω γι΄αυτό όταν καταφέρω να το επισκεφτώ.

Το  Ιντζεδίν  κτίστηκε ως φρούριο το 1872 από το Ρεούφ Πασά (ήταν αυστριακής καταγωγής) , στην ίδια θέση που το 1646, οι πρώτοι Τούρκοι διώχνοντας τους Ενετούς, έχτισαν Πύργο –παρατηρητήριο για τον έλεγχο του κόλπου. Ονομάσθηκε έτσι προς τιμή του πρωτότοκου γιου του Σουλτάνου Αβδούλ Αζιζ Ιτζεδίν.

Δευτερεύων λόγος που κτίστηκε εκεί ήταν και η ύπαρξη πηγής με άφθονο νερό στην παραλία, από την οποία από την αρχαιότητα έπαιρναν νερό τα πλοία.

Την κατασκευή του σχεδίασαν Γερμανοί ή Αυστριακοί μηχανικοί, οι οποίοι και επέβλεπαν τους Τούρκους στρατιώτες, τους ντόπιους εργάτες αλλά και τους Αρμένιους και τους άλλους βαλκάνιους λιθοξόους που είχαν έρθει από την Κωνσταντινούπολη.

Είναι λιθόκτιστο κτίριο, ορθογώνιο με αυλή στο κέντρο. Στη βορινή πλευρά, υπάρχει σειρά θολωτών χώρων που καλύπτονται από το ανάχωμα του προμαχώνα, και που στο βάθος έχουν είδος καταπακτής που οδηγεί στα 12 πυροβολεία που ήσαν εφοδιασμένα με πυροβόλα Κρούπ που είχαν βεληνεκές 12 χιλιόμετρα. Ανατολικά, Βορινά και Δυτικά το ανάχωμα υποβαστάζεται από πέτρινη βάση από λαξευτή λιθοδομή που δημιουργεί πρανές και καταλήγει σε κυμάτιο.

Το έγχρωμο χαρακτικό του Ιντζεδίν δημοσιεύθηκε στα Illustrated London News στις 20 Ιουλίου 1878

Η 3 είναι φωτογραφία του Γάλλου προξένου Blanc.

Στην 4 φαίνεται και το κάστρο της Σούδας.

Η καρτ ποστάλ είναι του 1904 (Cavaliero E.A)

 Στην εξέγερση των Κρητών  στη Δυτική Κρήτη, τον Φεβρουάριο του 1878, επιτέθηκαν στο φρούριο  2.000 επαναστάτες αλλά  δεν μπόρεσαν να το καταλάβουν.

Με τον ερχομό των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη επί αυτόνομης  Κρητικής Πολιτείας, οι Τούρκοι εγκαταλείπουν το φρούριο, που περιέρχεται στον έλεγχο των Άγγλων, παίρνοντας μαζί τους τα πυροβόλα

Στις φωτογραφίες από την εποχή της Κρητικής Πολιτείας βλέπουμε στην 1 αξιωματικούς της Κρητικής πολιτοφυλακής στις επάλξεις του βόρειου τείχους ενώ στο βάθος φαίνονται οι αποθήκες πυρομαχικών δίπλα σε κάθε έπαλξη ενώ στην επομένη φωτογραφία γυμνάσια της πολιτοφυλακής στην αυλή.

Στην φωτογραφία του Οκτωβρίου 1906 είναι Ιταλικό άγημα στο Ιντζεδίν.

Το 1899 ο Βενιζέλος, ως σύμβουλος επί της Δικαιοσύνης, αποφασίζει την μετατροπή του Ιντζεδίν σε φυλακή και τα έργα αρχίζουν το 1900..

Από τότε αρχίζουν και οι παρεμβάσεις στην αρχική κτηριακή μορφή του με αποτέλεσμα να αλλάξει σημαντικά η όψη του. Γίνεται η προσθήκη του ορόφου στην νότια, ανατολική και δυτική πλευρά του  και κατασκευάζεται ο εξωτερικός μαντρότοιχος το 1904. Προστίθενται επίσης κτίσματα στην αυλή για τον διαχωρισμό της φυλακής σε ακτίνες.

Όπως βλέπουμε στην καρτ ποστάλ της πρώτης δεκαετίας του 20^ου αιώνα η ευρύτερη εικόνα του Ιντζεδίν έχει αλλάξει ριζικά όπως και η πρόσοψη του στην φωτογραφία γύρω στο 1910. Της ίδιας εποχής είναι και η φωτογραφία με τα κτίσματα στην εσωτερική αυλή και τους παρατεταγμένους κρατούμενους.

Από τον Νοέμβριο 1902 το Ιτζεδίν λειτουργούσε ήδη ως φυλακή για ελαφροποινίτες με αποτέλεσμα τον Νοέμβριο 1903 να φιλοξενήσει και τον   Ελευθέριο Βενιζέλο για 15 ημέρες, μετά από καταδίκη του για εξύβριση, έπειτα από μήνυση που του υπέβαλλε ο Μητροπολίτης Κρήτης Ευμένιος που ήταν οπαδός του πρίγκιπα Γεωργίου. Για πολιτικούς λόγους φυλακίστηκαν επίσης εκεί και οι συνεργάτες του, Κωνσταντίνος Φούμης και Αντ.Γιάνναρης,

Τον Δεκέμβριο 1905 οι κρατούμενοι είχαν φτάσει τους 350-400.

 Στην περίοδο της δικτατορίας του Θ. Πάγκαλου, το 1924, κρατήθηκε στις φυλακές μεγάλος αριθμός πολιτικών αντιφρονούντων, ενώ μετά την πτώση της δικτατορίας με αντιπραξικόπημα το 1926 φυλακίστηκε για 2 χρόνια και ο ίδιος ο Πάγκαλος. Την περίοδο  1930-1931, σαράντα αριστεροί πολιτικοί κρατούμενοι, φυλακίστηκαν με βάση το «Ιδιώνυμο» που ψήφισε η κυβέρνηση του 1929.
Επίσης αρχικά εκεί φυλακίστηκαν οι αξιωματικοί που συμμετείχαν στο κίνημα του 1935 και καταδικάστηκαν από το Έκτακτο Στρατοδικείο της Σούδας.

Στον πόλεμο του 40 και μέχρι την Μάχη της Κρήτης κλείστηκαν εκεί Ιταλοί αιχμάλωτοι, όπως οι καταδρομείς που πραγματοποίησαν την θεαματική νυχτερινή επιχείρηση κατά του αγγλικού καταδρομικού Γιόρκ στις 26-3-1941.

 Στην περίοδο της γερμανικής κατοχής και στα πρώτα χρόνια του εμφυλίου οι φυλακές δε λειτούργησαν. Οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν  τις φυλακές της Αγιάς.

Τα τελευταία όμως χρόνια του εμφυλίου το 1948 και μετά, το κάτεργο του Ιντζεδίν άνοιξε και πάλι.. Ξεχωρίζει η μεταφορά, το 1948, 105 καταδικασθέντων σε θάνατο δεκάδες φορές από τη Γυάρο. Με την παρουσία των πολιτικών κρατουμένων στη φυλακή, ξεκινάει και μια περίοδος πολιτιστικής και μορφωτικής δραστηριότητας. Ο Μανώλης Γλέζος συλλαμβάνεται την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1959 και οδηγείται στις φυλακές του Ιτζεδίν. Για 6 μήνες, οργανώνει και λειτουργεί σχολή Δημοσιογραφίας.
Στο Ιντζεδίν έγιναν επίσης εκείνα τα χρόνια και εκτελέσεις θανατοποινιτών, περίπου 20-30, εκ των οποίων 7 ήσαν κομμουνιστές.
Η τελευταία εκτέλεση πολιτικού κρατουμένου στο Ιτζεδίν, έγινε στις 23 Μαρτίου 1952 και ήταν ο Γιώργος Μιχόπουλος από το Πτελιό Αλμυρού, πολιτικός επίτροπος του τάγματος του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος.

Στην δυτική πλευρά του τείχους ήταν και ο «αράπης», δύο σκοτεινές τρύπες όπου έβαζαν τους μελλοθάνατους πριν να τους εκτελέσουν.

Η «μπουλίτσα», στην οποία έχουν αφαιρεθεί σήμερα τα χωρίσματα, ήταν το απομονωτήριο των φυλακών, υπόγειος  χώρος κατασκευασμένος από τους Τούρκους για τα πυρομαχικά και διέθετε στον τοίχο σιδερένιους κρίκους για να αλυσοδένουν τους πιο ζωηρούς από τους κρατουμένους.
Με την δικτατορία του 67 στο Ιντζεδιν κρατήθηκαν εκεί  και πολιτικοί κρατούμενοι ασχέτως ιδεολογίας.

 Στο τέλος Ιανουαρίου 1971 οι φυλακές έκλεισαν, οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν αλλού και παραχωρήθηκε η χρήση του στο Πολεμικό Ναυτικό, το οποίο και στέγαζε εκεί υπηρεσίες του Ναυστάθμου από τις 11 Δεκεμβρίου 1975 έως το τέλος Ιανουαρίου του 2006 οπότε  άρχισε και η εγκατάλειψη του.

Το διάστημα αυτό κατεδαφίστηκαν οι κατασκευές της αυλής, τα διαχωριστικά της «μπουλίτσας» και οι σιδερένιοι κρίκοι από τους τοίχους.

Το Ιντζεδίν μπορεί κανείς να το επισκεφτεί μόνο στις 15 Δεκεμβρίου την μέρα του Αγίου Ελευθερίου που γιορτάζει το ομώνυμο εκκλησάκι που είχαν φτιάξει οι κρατούμενοι.

Έχουν δώσει επίσης εκεί συναυλίες ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Μιλτιάδης Πασχαλίδης, ο Χαρούλης και Παντελής  Θαλασσινός με τον Βασίλη Σκουλά που έχει δημοσιεύσει και στο facebook  σύντομο βίντεο από την εσωτερική αυλή του όταν ετοίμαζαν την συναυλία.

Τέλος μερικές φωτογραφίες από την σημερινή εικόνα που παρουσιάζει το Ιντζεδίν.

Πολλά στοιχεία, όπως και οι φωτογραφίες που έχουν αριθμούς, έχουν ληφθεί από σχετικά κείμενα που έχει δημοσιεύσει ο Μανώλης Μανούσακας στα Χανιώτικα Νέα στις 5, 12 και 19 Φεβρουαρίου 2011.