ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ (Πούτιν, Ντενίκιν και Σολζενίτσιν)

Μια άκρως ενδιαφέρουσα και εμπεριστατωμένη ανάλυση της προέλευσης του ρωσικού εθνικισμού κάνει στο παρακάτω άρθρο του ο ποιητής, αρθρογράφος, δοκιμιογράφος και μεταφραστής Αναστάσης Βιστωνίτης. 
Οι υπογραμμίσεις στο κείμενο, οι φωτογραφίες και μερικές παραπομπές είναι δικές μου.

Ας αρχίσω με δύο κοινοτοπίες: Ουδείς μπορεί να μένει ασυγκίνητος μπροστά στο δράμα της Ουκρανίας. Και ουδείς μπορεί να μην καταδικάζει την εισβολή της Ρωσίας σε μίαν ανεξάρτητη χώρα. Ως εκ τούτου, οι αυστηρές οικονομικές κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία ήταν απαραίτητες, αλλά παρόμοιες θα έπρεπε να επιβληθούν πολύ νωρίτερα, αμέσως μετά την προσάρτηση της Κριμαίας – ή και πιο μπροστά, μετά τον πόλεμο στη Γεωργία, όπου με το πρόσχημα της ανεξαρτητοποίησης η Ρωσία απέσπασε από τη Γεωργία την Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία δημιουργώντας δύο κράτη-φαντάσματα, με πληθυσμό 460.000 το πρώτο και 180.000 το δεύτερο.
Μιλώντας για την Ευρώπη, η στάση της Γερμανίας σε ό,τι αφορά τουλάχιστον την Κριμαία, υπήρξε επιεικώς απαράδεκτη. Διαβάζουμε τώρα πως η πρώην καγκελάριος της χώρας Ανγκελα Μέρκελ καταδικάζει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο την εισβολή στην Ουκρανία, αλλά ισχυρίζεται πως η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014 ήταν γεγονός περιορισμένης κλίμακας. Όμως ο κάθε ευρωπαίος πολίτης εύλογα θα αντέτεινε: γιατί να μην ήταν κι ένα είδος πρόβας τζενεράλε για την εισβολή στην Ουκρανία που θα ακολουθούσε οκτώ χρόνια αργότερα; 

Η «βοή των πλησιαζόντων γεγονότων», όπως έλεγε ο Καβάφης, δεν ακουγόταν στα κέντρα αποφάσεων της Ευρώπης. Το αυταρχικό καθεστώς που είχε επιβάλει στη χώρα του ο Πούτιν δεν εμπόδιζε τις αγκαλιές και τα αμοιβαία χαμόγελα με τον γερμανό πρώην καγκελάριο Γκέρχαρντ Σρέντερ. Ο άνθρωπος ήταν «ορθολογιστής» – κι άρα μπορούσαν να κάνουν «δουλειές» μαζί του.
Δημοσιεύονται τελευταία διάφορα ευχολόγια από όσους ελπίζουν πως οι ίδιοι οι Ρώσοι θα ανατρέψουν τον Πούτιν, αγνοώντας πως εδώ και πολύν καιρό αυτός και οι συν αυτώ την αντιπολίτευση την είχαν ξεδοντιάσει. Αγνοώντας επιπλέον πως ο εθνικισμός είναι βαθιά ριζωμένος σε μεγάλο τμήμα της ρωσικής κοινωνίας.  

Ακόμη κι ο Ναβάλνι, ο ηγέτης της συρρικνωμένης δημοκρατικής αντιπολίτευσης, ο οποίος βρίσκεται στη φυλακή, υποστήριξε τη στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας στη Γεωργία το 2008.

Αντόν Ντενίκιν
Στις 3 Οκτωβρίου 2005 στο νεκροταφείο Ντονσκόι της Μόσχας μεταφέρθηκαν κι ενταφιάστηκαν με επίσημες τιμές τα οστά του στρατηγού Αντόν Ντενίκιν, ο οποίος είχε πεθάνει κι ενταφιαστεί στις ΗΠΑ το 1947.
Το γεγονός χαιρετίστηκε ως πράξη «εθνικής συμφιλίωσης» και στην τελετή της νέας ταφής παρέστη η ηγεσία του στρατού, ο πατριάρχης Πασών των Ρωσιών Αλέξιος ΙΙ, η κόρη του Ντενίκιν, ο γιος της και πλήθος κόσμου. (στην φωτογραφία ο τάφος του στρατηγού Αντόν Ντενίκιν (1872-1947) και της συζύγου του Ξένιας στο νεκροταφείο Ντονσκόι της Μόσχας) 

   

Ο Αντόν Ντενίκιν ήταν αρχιστράτηγος των Λευκών στον εμφύλιο πόλεμο της Ρωσίας το 1919. Η σημασία του γεγονότος θα μπορούσε να περιοριστεί στα όρια της «εθνικής συμφιλίωσης», μολονότι δεν ήταν λίγοι από αυτούς που παραβρέθηκαν οι οποίοι νοσταλγούσαν τη σοβιετική εποχή. Αντιφατικό; Όχι ακριβώς. Ο Πούτιν, που αργότερα επισκέφθηκε και απόθεσε άνθη στον τάφο του Ντενίκιν, είπε στους δημοσιογράφους πως αν θέλει κανείς να καταλάβει ποια είναι η Ρωσία, θα πρέπει να διαβάσει το ημερολόγιο του Ντενίκιν, ο οποίος έγραφε εκεί πως το ρωσικό έθνος είναι ενιαίο κι ότι οι διαφορές Ρώσων και Ουκρανών αποτελούν υπόθεση της Ρωσίας και κανενός άλλου.
Ο Ντενίκιν στόχευε στην ανασύσταση της τσαρικής Ρωσίας, μιας αυτοκρατορίας αυταρχικής, όπου η εκκλησία θα ταυτιζόταν με την κοσμική εξουσία. Ο Πούτιν χρησιμοποιεί τους δεσμούς του ρωσικού λαού με την ορθοδοξία αλλά μόνο για να έχει σύμμαχο την εκκλησιαστική ηγεσία. Κι ενώ υμνεί τον αγώνα της Ρωσίας εναντίον της ναζιστικής Γερμανίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αγνοεί επιδεικτικά τη συνεισφορά των «μικρών Ρώσων» (δηλαδή των Ουκρανών) σ’ αυτόν τον αγώνα.
Δεν είναι συμπτωματικό εκείνο που είχε πει ο Πούτιν το 2008 στον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους τον νεότερο: ότι η Ουκρανία δεν συνιστά κανονικό κράτος, αλλά πρόκειται για κατασκευή που την επέβαλε ο Λένιν. Τα ίδια επανέλαβε και τη μέρα της εισβολής στην Ουκρανία. Κι είναι τουλάχιστον αντιφατικό το να «απαιτεί» την αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας.  

Για όσους διαθέτουν δημοκρατική συνείδηση είναι απαράδεκτο που ο ουκρανός αντισημίτης, ακροδεξιός και φιλοναζιστής Στεπάν Μπαντέρα θεωρείται εθνικός ήρωας σε πολλά μέρη της χώρας, αλλά η «αποκαθήλωσή» του συνιστά καθήκον πρωτίστως των ίδιων των Ουκρανών και προϋπόθεση, θα έλεγα, της ένταξής τους στην ευρωπαϊκή οικογένεια. ( Έχω γράψει σχετικό ποστ με τίτλο ΝΑΖΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΥΚΡΑΝΙΑ)
Από την άλλη, πόσες ακροδεξιές έως φιλοφασιστικές οργανώσεις υπάρχουν σήμερα στην ίδια τη Ρωσία και ποιοι είναι οι δεσμοί του Πούτιν με την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά;  (Σχετικές αναφορές στο άρθρο του Πάσχου Μανδραβέλη  Οι ακροδεξιές συμπάθειες του Πούτιν  και σχετικές αναφορές, αλλά και η εξέλιξη των συμπαθειών  αυτών διεθνώς μετά την πρόσφατη εισβολή στο Ο Πούτιν και οι ραγισμένες καρδιές της Ακροδεξιάς  Μαζί αναλύεται και η αντιμετώπιση της αριστεράς στην εισβολή)  
   

Σολζενίτσιν και Πούτιν
Η άποψη του Πούτιν για «μία» Ρωσία, δηλαδή ένα ενιαίο σλαβικό έθνος, δεν είναι δική του. Τη δανείστηκε από μια δόξα της νεότερης Ρωσίας: τον Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, ο οποίος γνώρισε στη Δύση – και δικαίως – τιμές που δεν αποδόθηκαν σε κανέναν άλλο ρώσο συγγραφέα. Λίγους μήνες πριν από τον θάνατό του το 2008 ο Σολζενίτσιν, που υπήρξε μεν μέγας πολέμιος του σοβιετικού ολοκληρωτισμού αλλά και γκουρού του ρωσικού εθνικισμού, έγραψε σ’ ένα δοκίμιό του: «Όλες οι συζητήσεις περί χωριστού ουκρανικού λαού, που υφίσταται περίπου από τον 9ο αιώνα κι έχει τη δική του μη ρωσική γλώσσα, είναι ένα πρόσφατα κατασκευασμένο ψέμα». Πόσο διαφέρει, άραγε, αυτό από εκείνο που είπε έναν αιώνα νωρίτερα ο μέγας Ντοστογιέφσκι, ότι «για τον λαό ο τσάρος είναι η ενσάρκωσή του, το σύνολο της ιδεολογίας του, των ελπίδων και των πεποιθήσεών του»;
Πολλοί στη Δύση συγκρίνουν τον Πούτιν με τον Στάλιν. Ευκολότερα, εν τούτοις, θα τον συγκρίναμε με έναν τσάρο. Ο Σολζενίτσιν βέβαια είχε πει πως για το μέλλον της Ουκρανίας θα πρέπει να αποφασίσουν οι ίδιοι οι Ουκρανοί, και πόσο τον πονούν οι διαφορές τους με τους Ρώσους, δεδομένου ότι ουκρανή ήταν η μητέρα. Είπε όμως και πως υπάρχουν «οι Ρώσοι, οι «μικροί» Ρώσοι και οι Λευκορώσοι», που όλοι μαζί συνιστούν έναν λαό. Είναι άραγε συμπτωματικό που ο Σολζενίτσιν έλεγε πως ο Γκορμπατσόφ και ο Γέλτσιν (προστατευόμενος του οποίου υπήρξε ο Πούτιν) έκαναν χειρότερη την καταστροφή που είχαν επιφέρει στη Ρωσία οι μπολσεβίκοι κι ότι ο Πούτιν είχε καταφέρει να ανασυγκροτήσει τη χώρα; Ή πως ο τελευταίος θεωρούσε ότι το πρόγραμμα και οι ιδέες του συμφωνούσαν με τα όσα υποστήριζε ο Σολζενίτσιν;
Τριάντα χρόνια έχουν περάσει από την ανεξαρτητοποίηση της Ουκρανίας, που σήμερα είναι μια διαφορετική χώρα. Αυτό που «κατάφερε» – και που δεν κατάλαβε – ο Πούτιν από την προσάρτηση της Κριμαίας και ιδίως μετά την εισβολή ήταν ότι εξαιτίας του σε μεγάλο βαθμό οι Ουκρανοί θα αποκτούσαν ισχυρή εθνική συνείδηση. Το τραγικό είναι πως η συνείδηση αυτή θα αναπτυσσόταν πάνω στα ερείπια της χώρας τους.

Τα σχόλια δημοσιεύονται μετά από έγκριση.