ΟΤΑΝ ΕΝΑΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΑΝΤΙΓΡΑΦΕΙ ΚΑΠΟΙΟΝ ΑΛΛΟ

Ο Σεφέρης έχει πει πολύ σωστά «δεν υπάρχει παρθενογένεση στην τέχνη» και επίσης ότι  «είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας».

Πραγματικά κάθε νέο έργο κάποιου δημιουργού μπορεί συνειδητά αλλά και ασυνείδητα να έχει μερικά η αρκετά στοιχεία από το παλαιότερο έργο κάποιου άλλου δημιουργού.

Ο Παλαμάς μάλιστα, όπως γράφει ο Δημήτρης Τζιόβας , το θεωρεί αυτό αυτονόητο και γι΄αυτό λέει στον πρόλογο του Δωδεκάλογου του Γύφτου: «Για τον τεχνίτη και το δάνεισμα είν' έν' από τα όργανα της πρωτοτυπίας του. Από την ώρα που θα μπορούσε κριτής να μου πη πως το ποίημά μου είναι κάτι πρωτάκουστο που δε θυμίζει τίποτε παρόμοιο, θα υποψιαζόμουν ή πως δεν αξίζω εγώ ή πως δεν αξίζει ο κριτής μου».

 Αλλά και ο Εμμανουήλ Ροΐδης δεν διεκδικεί την πρωτοτυπία όταν γράφει: «Εκάστη εν τη "Παπίσση Ιωάννα" φράσις, πάσα σχεδόν λέξις, στηρίζεται επί τη μαρτυρία συγχρόνου συγγραφέως». Το ίδιο και ο Στέφανος Κουμανούδης σε επισημείωση στην πρώτη έκδοση του Στράτη Καλοπίχειρου (1851), αφού αναφερθεί στις οφειλές στον Βύρωνα, στον Σαίξπηρ και σε "δημοτικά τινα διηγημάτια", πρόθυμα δηλώνει ότι «και άλλο δε τι αν καταδειχθή εις ημάς ως ξένον, προθύμως και χωρίς διαμάχης το δεχόμεθα και υπεύθυνοι γινόμεθα δια τον τρόπον της μετοχετεύσεως». Αν σε όλα αυτά προστεθεί και το γεγονός ότι ο Παπαδιαμάντης δήλωνε αντιγραφέας κάποιων διηγημάτων του βάζοντας σε παρένθεση στο τέλος τους τη φράση (διά την αντιγραφήν), προσπαθώντας έτσι να ακυρώσει κάπως τον αυτοβιογραφικό τους χαρακτήρα, συνειδητοποιούμε ότι ο ελληνικός 19ος αιώνας δεν είχε ιδιαίτερες εμμονές με την πρωτοτυπία.

Δεν  θα ασχοληθούμε εδώ για τα  πνευματικά δικαιώματα που άρχισαν να προστατεύονται από το 1710 ,την εποχή της Άννας της Μεγάλης Βρετανίας ούτε και με το πλήθος των δικαστικών διεκδικήσεων που υπάρχουν από διάφορους δημιουργούς που θεωρούν ότι κάποιος τους έχει υποκλέψει την πνευματική τους δημιουργία.

Πολλές φορές πάντως είναι δύσκολο να πει κανείς αν ένα έργο είναι  συνειδητή αντιγραφή κάποιου άλλου ή δύο διαφορετικοί δημιουργοί είχαν την ίδια έμπνευση στο έργο τους.

Βλέποντας πχ το παρακάτω βίντεο είναι αρκετά δύσκολο να συμπεράνεις αν η χορογράφος  της Beyonce αντέγραψε τις βραβευμένες χορογραφίες της Anne Teresa De Keersmaeker .

Εκεί πάντως που η αντιγραφή είναι πολλές φορές συνηθισμένη είναι ο κινηματογράφος.

Ίσως βέβαια τελικά αυτό να είναι αναπόφευκτο γιατί ουσιαστικά  στον κινηματογράφο υπάρχουν 3 μόνο βασικά σενάρια που καλύπτουν όλα τα είδη του.
Το πρώτο είναι η μάχη μεταξύ καλού κακού που είναι ίδια είτε η ταινία είναι αστυνομική ή γουέστερν είτε ακόμα διαστημική.

Το δεύτερο είναι εκείνος /η αγαπάει/μισεί εκείνη/ο και το τρίτο όσες αφορούν τις σχέσεις και τα προβλήματα μεταξύ ανθρώπων.

΄Ετσι  λοιπόν ταινία "Και οι 7 ήσαν υπέροχοι"  είναι η αμερικανική αντιγραφή των "7 Σαμουράι" του Κουροσάβα. Το "Γιοζίμπο", πάλι του Κουροσάβα ,γίνεται από τον  Σέρτσιο Λεόνε το σπαγγέτι ουέστερν "Για μια χούφτα δολλάρια", με αποτέλεσμα, μετά την διαμαρτυρία του , ο Κουροσάβα να λαμβάνει τελικά το 15% των διεθνών εισπράξεων της ταινίας.

"Yojimbo" and "Fistful of Dollars": Shot-by-Shot Montage from Alejandro Villarreal@Alamo City on Vimeo.

Επίσης δε ο George Lucas έχει αναγνωρίσει ότι η ταινία " The Hidden Fortress" (1958) του Κουροσάβα  αποτέλεσε πηγή έμπνευσης των ταινιών   Star Wars.

Την θρυλική σκηνή με το παιδικό καροτσάκι που πέφτει από τις σκάλες της Οδησσού ,η οποία θεωρείται η καλύτερη στην ιστορία του κινηματογράφου, από την ταινία του Αϊζενστάιν "Θωρηκτό Ποτέμκιν"  την έχει αντιγράψει ο Μπράιαν ντε Πάλμα  στην ταινία «Οι Αδιάφθοροι».

Ο Ταραντίνο το έχει πεί ξεκάθαρα «κλέβω, όλοι κλέβουμε, κανένας δεν είναι πρωτότυπος. Απλώς κάποιοι δεν το λένε».

Ο  Νίκος Παναγιωτόπουλος, πάντως  στην ταινία του «Beautiful People», ανέφερε πως εμπνεύστηκε από την «Περιφρόνηση» του Γκοντάρ.

Άλλοι όμως, όμως όπως ο Γιώργος Λάνθιμος δεν λένε ότι έχουν αντιγράψει ή εμπνευστεί από κάποια  ταινία αλλού δημιουργού παρά τις καταφανείς ομοιότητες

 Η ταινία του ο  Κυνόδοντας ( Dogtooth) του 2009. που απέσπασε πολλές διακρίσεις και βραβεία σε διεθνή φεστιβάλ, και υπήρξε υποψήφια για το Όσκαρ Ξενόγλωσσης ταινία το 2011 έχει σαφείς ομοιότητες με την μεξικάνικη ταινία του 1973  El castillo de la pureza (Το κάστρο της αθωότητας) του  Αρτούρο Ριπστάιν με τους: Κλαούντιο Μπρουκ, Ρίτα Μασέδο.

Η ταινία μάλιστα αυτή, η οποία κατά την προσωπική μου γνώμη είναι σαφώς καλύτερη από τον Κυνόδοντα, είχε βραβευθεί με τα Ariel Awards που απονέμονται ετησίως από την Mexican Academy of Film Arts and Sciences  με 5 βραβεία από τα 10 που είχε προταθεί.

Είχε μάλιστα προβληθεί στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης πριν μερικά χρόνια σε αφιέρωμα που είχε γίνει για τον σκηνοθέτη της.

Το σημερινό ποστ παρακινήθηκα  να το γράψω όταν είδα πρόσφατα την εξαιρετική γερμανική ταινία του 1996 Beyond Silence -Jenseits der Stille (ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΙΩΠΗ) της Caroline Link. Η ταινία έχει βραβευθεί στην Γερμανία και σε Διεθνή Φεστιβάλ και είχε προταθεί για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας.

Το θέμα της είναι μια κοπέλα με δύο κωφάλαλους γονείς που τους βοηθά να συνεννοούνται με τους άλλους  και η οποία θέλει να ασχοληθεί με την μουσική. Έχει δηλαδή ακριβώς το ίδιο θέμα την εξ ίσου εξαιρετική ταινία που είδαμε πρόσφατα La Famille Belier -Οικογένεια Μπελιέ (2014) του Ερίκ Λαρτιγκό που έκοψε 7εκατομ εισιτήρια στα γαλλικά ταμεία ,κερδίζοντας 6 υποψηφιότητες για Σεζάρ αλλά και το βραβείο κοινού στο Γαλλόφωνο Φεστιβάλ της Αθήνας. 

Τελικά είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς αν κάποιος έχει κλέψει την ιδέα κάποιου άλλου ή έτυχε να σκεφτεί ακριβώς το ίδιο πράγμα.

Το Jenseits der Stille κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους στις 19 Δεκεμβρίου 1996. Στις 9 Αυγούστου του ίδιου χρόνου, δηλαδή σε χρόνο που δεν θα μπορούσε να προλάβει κανείς να κλέψει την ιδέα, κυκλοφόρησε στην Ινδία το μιούζικαλ Khamoshi με παρόμοιο σχεδόν σενάριο!

Τελικά μπορεί η Οικογένεια Μπελιέ και ο Κυνόδοντας να πήραν την βασική ιδέα από το  Jenseits der Stille και το El castillo de la pureza  όμως και οι 4 αυτές ταινίες, όπως και οι προηγούμενες που ανέφερα, ήσαν ταινίες αξιόλογες και οι σκηνοθέτες τους πέτυχαν να δώσουν ο καθένας τους μια τελείως διαφορετική οπτική ματιά σε αυτές δημιουργώντας ουσιαστικά μια τελείως προσωπική ταινία.