ΙΙ- ΠΩΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΕΡΟΘΥΣΙΟ ΤΗΣ ΚΟΜΜΑΓΗΝΗΣ ΦΤΑΝΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ, ΤΟΝ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΛΟΦΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΠΑΠΠΟΥ

1-Η Κομμαγηνή το χρονικό διάστημα 95-66 πΧ

Το τέλος της εκδρομής στην Τουρκία ήταν ή ανάβαση στο όρος Νεμρώδ (2150 μέτρα), για να δούμε το ιεροθύσιο που έκτισε εκεί ο о Αντίοχος Ι, βασιλιάς της Κομμαγηνής, ο αυτοεπονομαζόμενος Θεός, Δίκαιος, Επιφανής, Φιλορωμαίος, Φιλέλλην (86-38πΧ), που βασίλευσε στην Κομμαγηνή από 16 ετών μέχρι τον θάνατο του.
Ο Αντίοχος από την πλευρά του πατέρα του Μιθριδάτη ήταν κατ΄ ευθείαν απόγονος του Δαρείου και από την πλευρά της μητέρας Λαοδίκειας απόγονος του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Το όρος Νεμρώδ έχει μπει από το 1987 στην λίστα της UNESCO με τις τοποθεσίες της Παγκόσμια κληρονομιάς.
Είμαι σίγουρος ότι οι περισσότεροι ,όπως και εγώ που δεν είμαστε ιστορικοί ,δεν έχουν ακούσει ξανά για το βασίλειο της Κομμαγηνής.
Η Κομμαγηνή ήταν κρατίδιο στα βορειοανατολικά της Συρίας, ανεξάρτητο από το 164 π.Χ. - 72 μ.Χ. οπότε και υποδουλώνεται στους Ρωμαίους. Το 595 μ.Χ.(που αναφέρεται στο παρακάτω ποίημα) ήταν τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και το 638 μ.Χ. κατακτήθηκε από τους Άραβες.
Ίσως οι θαυμαστές της ποίησης του Καβάφη να έχουν συναντήσει την Κομμαγηνή στα παρακάτω ποιήματα του. Από ότι φαίνεται ότι ο μεγάλος Αλεξανδρινός γνώριζε καλά την ιστορία αυτού του τόπου.

Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου· ποιητού εν Κομμαγηνή· 595 μ.Χ.(Το έγραψε τον Αύγουστο του 1918 με τον τίτλο «Μαχαίρι».Στην συνέχεια άλλαξε τον τίτλο.Βέβαια ο Ιάσων Κλέανδρος είναι πρόσωπο φανταστικό.)
Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου
είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.
Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.
Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάπως ξέρεις από φάρμακα·
νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.-
Τα φάρμακα σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάμνουνε - για λίγο - να μη νοιώθεται η πληγή.


«Επιτύμβιον Αντιόχου, Βασιλέως Κομμαγηνής».
(Γράφτηκε το Νοέμβριο του 1923.)

Μετά που επέστρεψε, περίλυπη, απ' την κηδεία του,
η αδελφή του εγκρατώς και πράως ζήσαντος,
του λίαν εγγραμμάτου Αντιόχου, βασιλέως
Κομμαγηνής, ήθελ' ένα επιτύμβιον γι' αυτόν.
Κι ο Εφέσιος σοφιστής Καλλίστρατος - ο κατοικών
συχνά εν τω κρατιδίω της Κομμαγηνής,
κι από τον οίκον τον βασιλικόν
ασμένως κ' επανειλημμένως φιλοξενηθείς-
το έγραψε, τη υποδείξει Σύρων αυλικών,
και το έστειλε εις την γραίαν δέσποιναν.

«Του Αντιόχου του ευεργέτου βασιλέως
να υμνηθεί επαξίως, ω Κομμαγηνοί, το κλέος.
Ήταν της χώρας κυβερνήτης προνοητικός.
Υπήρξε δίκαιος, σοφός, γενναίος.
Υπήρξεν έτι το άριστον εκείνο, Ελληνικός -
ιδιότητα δεν έχ' η ανθρωπότης τιμιοτέραν·
εις τους θεούς ευρίσκονται τα πέραν.»

2-Η θυσία του ποιητή Ιάσωνος Κλεάνδρου εν Κομμαγηνή του Εγγονόπουλου.
.
Οι φίλοι δε των εικαστικών τεχνών ίσως να έχουν δει τον πίνακα του Εγγονόπουλου «Η θυσία του ποιητή Ιάσωνος Κλεάνδρου εν Κομμαγηνή »1935 που τον εμπνεύστηκε από το παραπάνω ποίημα.
Επειδή δε πάλι είμαι σίγουρος ότι βλέποντας τον πίνακα δεν καταλαβαίνετε τι θέλει να πει ο ζωγράφος με αυτόν και τι σχέση έχει με το ποίημα, σας παραθέτω το σχετικό κείμενο του καθηγητού Νίκου Ζία για να φωτιστείτε (πολύ αμφιβάλω γι΄ αυτό αλλά δεν πειράζει !):
Στο κέντρο, βωμός με μαχαίρι και μπροστά του κριάρι. Αριστερά, ο ποιητής σε στάση και μορφή προφήτη, και δεξιά του δύο νέοι, σαν Απόστολοι, συνομιλούν. Πίσω υψώνονται τριγωνικού σχήματος βουνά και στο άνοιγμά τους φανταστικός τετράγωνος πύργος. Ο αν. καθηγητής Δ. Ράιος, στο βιβλίο του* για το ποίημα του Καβάφη «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου• ποιητού εν Κομμαγηνή• 595 μ.Χ.», συσχετίζει ** εικονογραφικά τον πίνακα του Εγγονόπουλου με τη μεταβυζαντινή παράσταση της θυσίας του Αβραάμ. Δίδει δε στην παράσταση την ερμηνεία που προτείνει ο ίδιος για την ανάγνωση του ποιήματος του Καβάφη, υποστηρίζοντας ότι «ο ποιητής και ζωγράφος Νίκος Εγγονόπουλος... πρέπει να είχε συλλάβει ένα κομμάτι από το κρυμμένο βάθος του κειμένου του αλεξανδρινού ποιητή, καθώς η ζωγραφική σύνθεση συνδυάζει φανερά στοιχεία από την θυσία του Αβραάμ και την "ανανεωτική θυσία του κριαριού" από την Μήδεια με υπαινικτικό συμβολισμό το ξανάνιωμα του Ιάσονα με την ίδια μέθοδο».Τέλος πιθανόν να υπάρχουν και μερικοί/ες που ενδιαφέρονται για την ιστορία ενός τόπου οπότε μετά από επίσκεψη στον λόφο του Φιλοπάππου, εκτός από τη ρομάντζα και τις τρυφερές διαχύσεις με το έτερον ήμισυ, να είχαν το ενδιαφέρον να δούνε σε καμία εγκυκλοπαίδεια τι στο διάολο ήταν αυτός ο Φιλόπαππος που του έφτιαξαν και μνημείο φάτσα στην Ακρόπολη.
Ο Γάϊος Ιούλιος Αντίοχος Φιλόπαππος λοιπόν, ήταν εξόριστος ηγεμόνας της Κομμαγηνής, εγγονός του Αντίοχου Δ΄ του Επιφανούς, τελευταίου βασιλιά της . Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, έγινε Αθηναίος πολίτης αναλαμβάνοντας δημόσια και θρησκευτικά αξιώματα, την ευεργέτησε και γι΄ αυτό οι Αθηναίοι τον τίμησαν φτιάχνοντας το 119 μΧ το κενοτάφιο ή τον τάφο του στον Λόφο των Μουσών.
Το ιεροθύσιο που κατασκεύασε ο Αντίοχος στο όρος Νεμρώδ , είναι το πιο γνωστό από όσα έχουν ανασκαφεί και δεν ήταν τίποτα άλλο από ένας βωμός σε δημόσιο χώρο όπου γίνονταν σπονδές και θυσίες εκ μέρους όλης της πόλης εκεί που είχε φροντίσει να τον θάψουν.
Υπάρχει άλλο ένα του πατέρα του Αντίοχου Μιθριδάτη Α΄ Καλλίνικου (το είχαν φαίνεται οικογενειακό χούι!), κοντά στην Αρσάμεια επί του Νυμφαίου ποταμού.
Στην Ελλάδα έχουν επιβεβαιωθεί επιγραφικά ιεροθύσια μόνο στην Λίνδο και την Κάρπαθο.
Τώρα αφού μπήκατε στο νόημα τι πηγαίναμε να δούμε ας περιγράψω λίγο την περιοχή.
Το ιεροθύσιο αυτό βρίσκεται σε μία κορυφή του Ταύρου τελείως πετρώδη και χωρίς καμία βλάστηση χιλιόμετρα γύρω.
Υπάρχει όμως περιγραφή περιηγητού πριν 100 μόλις χρόνια που μιλάει για ένα παράδεισο και λέει ότι οι λόφοι γύρω ήσαν γεμάτοι βελανιδιές και πλατάνια και οι κοιλάδες γεμάτες συκιές, ελιές, καρυδιές, ροδιές, αμπέλια και πικροδάφνες. Σήμερα οι κατσίκες δεν έχουν αφήσει ούτε φύλο χλωρό. Το 1989 η περιοχή ανακηρύχτηκε επιτέλους σε εθνικό πάρκο.

3-Η θέα από την κορυφή του Νεμρώδ. Στο βάθος ο ποταμός Ευφράτης.

.

Ο δρόμος που ανεβαίνει στο βουνό καταλήγει σε ένα πλάτωμα ,που υπάρχει ένα υποτυπώδες μπαράκι, είναι στενός και με στροφές γι΄αυτό και η μετάβαση εκεί γίνεται όχι με το πούλμαν αλλά με μικρά βαν των 9-10 θέσεων.
Από εκεί που σε αφήνει το βαν πρέπει να περπατήσεις περίπου μισή ώρα σε ένα ανηφορικό μονοπάτι με πέτρες για να φτάσεις στην κορυφή.
Περιττό να πω ότι η κ. Αθεόφοβου μετά της κουμπάρας της άραξαν στο μπαράκι μόλις είδαν αυτήν την ανηφόρα με τον κατσικόδρομο.
Ο Αθεόφοβος όμως ασυγκράτητος μετά της κοράκλας του και της κουνιάδας του ανέβηκε μέχρι την κορυφή ξεγλωσσιασμένος ,αλλά ευτυχής που δεν τα τίναξε σε αυτό το τεστ κοπώσεως, βλαστημώντας από μέσα του αυτόν τον Αντίοχο τον Ι που είχε την φαεινή ιδέα να φτιάξει τον τάφο του σε αυτή την τοποθεσία στου διαόλου την μάνα .

Ο Αντίοχος όμως ήξερε τι έκανε. Η κορυφή αυτή ήταν ορατή σε όλη σχεδόν την Κομμαγηνή.
Βέβαια επειδή κανένας δεν έχει την λόξα να ανεβαίνει σε ένα ξερό βουνό το μέρος είχε ξεχαστεί και ανακαλύφτηκε ξανά από ένα Γερμανό το 1883 όταν είδε κάτι με τα κιάλια στην κορυφή αυτή.
Επίσης τάφο δεν βλέπεις γιατί από ότι υποθέτουν είναι σκεπασμένος με χοντρό γαρμπίλι ύψους 75 μέτρων που τους προέκυψε από το ίσιωμα της κορυφής για την κατασκευή των πλατωμάτων για το ιεροθύσιο . Οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι ανατίναξαν κάπου 25 μέτρα από αυτό αλλά πάλι ο τάφος δεν φάνηκε.
Ο Αντιόχος λοιπόν, έκανε μια δική αίρεση με Ελληνικά στοιχεία που βασιζόταν στον Περσικό ζωροαστρισμό με σκοπό να τον προσκυνούν σαν θεό μετά τον θάνατο του. Ήθελε το σώμα του να διατηρηθεί ως την αιωνιότητα και γι΄ αυτό έκανε και το ιεροθύσιο στην κορυφή του βουνού μακριά από το πόπολο και κοντά στους θεούς με τους οποίους ήταν σίγουρος ότι συγγένευε! Οι θεοί που πίστευε ήταν ένας συγκρητισμός Ελληνικών και περσικών θεοτήτων έχοντας προφανώς ενστερνιστεί το μεταφυσικό σύστημα που έχει αποκληθεί ερμητισμός.

4- Ο Νόμος του Αντίοχου γραμμένος πίσω από τα αγάλματα.

.

Πίσω από τα αγάλματα υπάρχει μεγάλη επιγραφή στα Ελληνικά που γράφει ΝΟΜΟ και εξηγεί τις απόψεις του και ουσιαστικά αποτελεί την διαθήκη του.
Εξηγεί ότι έκτισε το ιεροθύσιο για τα χρόνια και τις γενεές που θα επακολουθήσουν σαν «οφειλή ευχαριστίας προς τους θεούς και τους θεοποιημένους προγόνους του για την ολοφάνερη βοήθεια τους».Επίσης ότι σκοπός του είναι να δώσει στον κόσμο «το παράδειγμα της ευσέβειας που οι θεοί απαιτούν να επιδεικνύεται προς τους θεούς και τους προγόνους»

5-Αναπαράσταση των εορτών.

.

Κάθε χρόνο γίνονταν δύο ημερήσιες γιορτές. Σύμφωνα με το Μακεδονικό σεληνιακό μηνολόγιο στις 10 του μηνός Λώιου (14 Ιούλιου) γιορταζόταν η μέρα της στέψης του και συγχρόνως ήταν και η ημέρα της «εκδήλωσης για τους μεγάλους θεούς».Στις 16 του Αυδναίου (Δεκέμβριος) γιορταζόταν η γέννηση του. Είχε φροντίσει να υπάρχουν κονδύλια για τις γιορτές αυτές για όλο τον κόσμο με χορεύτριες και για να φάει και να πιει και να γλεντήσει εις μνήμην του αποθανόντος και αυτονακηρυχθέντος σε θεό βασιλιά. (Δεν ξέρω για το σώμα του αν διατηρήθηκε στην αιωνιότητα όπως επιθυμούσε μιας και δεν έχει βρεθεί ο τάφος του, αλλά είμαι σίγουρος ότι με αυτό το ανέβα κατέβα σε αυτή την κορυφή 2 φορές τον χρόνο, ιδίως τον χειμώνα που η κορυφή καλύπτεται με χιόνι και πάγο ,οι περισσότεροι πιστοί του είτε φρόντισαν να τον ξεχάσουν συντόμως και για αιώνες ,είτε οι πιο φανατικοί τα τίναξαν συντόμως από αυτήν την ταλαιπωρία!)

6-Αεροφωτογραφία του όρους Νεμρώδ με το ανατολικό ιεροθύσιο.

Διακρίνονται τα αγάλματα, το θυσιαστήριο,οι βάσεις των αναθηματικών στηλών των προγόνων του Αντίοχου,των Περσών αριστερά και των Μακεδόνων δεξιά.

Επίσης διακρίνεται το δρομάκι που οδηγεί στο δυτικό πλάτωμα με τις φθαρμένες αναθηματικές στήλες.

7-Το ανατολικό ιεροθύσιο.

.

Το θέαμα πάντως που αντικρίζει κανείς όταν φτάνει στην κορυφή είναι μοναδικό.
Τα τεράστια κεφάλια ανθρώπων και ζώων που έχουν ύψος όσο ένας άνθρωπος έχουν κυλήσει από τις καθιστά σώματα των αγαλμάτων από ασβεστόλιθο που αρχικά στην αρχαιότητα είχαν ύψος 8-10 μέτρα.
Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι η ανάμιξη των στοιχείων των διάφορων πολιτισμών από την Ελλάδα και την Περσία ή ακόμα και την Αίγυπτο. Θα έλεγα ότι τα αγάλματα είναι ελλήνων θεών ντυμένων περσικά.
Μεταξύ του Ανατολικού και Δυτικού πλατώματος που βρίσκονται τα διάφορα αγάλματα, υψώνεται στο κέντρο ένας τεράστιος λόφος ,πάνω από 50 μέτρα σήμερα με μικρές πέτρες που πιστεύουν ότι κρύβει τον τάφο του Αντίοχου, του πατέρα του και ενός άλλου βασιλιά.

8-Σχεδιάγραμμα όλου του αρχαιολογικού χώρου.

.

Στο Ανατολικό πλάτωμα βλέπει κανείς από αριστερά προς τα δεξιά τα αγάλματα των Ελλήνων θεών με την αντιστοιχία τους στους Περσικούς θεούς.
Απόλλων/Μίθρας/Ήλιος/Ερμής
Η θεά της Κομμαγηνής
Δίας/ Ωρομάσδης ( Αχούρα Μάζντα)
Ο Αντίοχος Ι Θεός
Αρτάγνης/Ηρακλής/Αρης

9-Η σειρά των αγαλμάτων στις δύο άκρες τους έχουν αγάλματα ζώων.Εδώ η αριστερή άκρη.

10-Απόλλων

11-Θεά Τύχη, θεά της Κομμαγηνής.

12-Δίας 13-Αριστερά ο Αντίοχος Ι, δεξιά ο Ηρακλής

14-Τα ζώα του δεξιού άκρου

15-Αγαλμα λιονταριού –φύλακα.

.

Στην αυλή μπροστά στα αγάλματα υπάρχουν στα πλάγια δύο σειρές από αναθηματικές στήλες με ανάγλυφα. Προς βορρά είναι οι πρόγονοι του Αντίοχου από την Περσία και προς τον νότο από την Μακεδονία.(Στην φωτογραφία 6 διακρίνονται οι βάσεις των στηλών)
Από δεξιά ένα δρομάκι οδηγεί στο δυτικό πλάτωμα. Στο πλάι του υπάρχουν πεσμένες και με φθαρμένα τα ανάγλυφα τους αναθηματικές στήλες αφιερωμένες στους απογόνους του Αντιόχου.

16-Οι πεσμένες και φθαρμένες αναθηματικές στήλες στο δρομάκι προς το δυτικό πλάτωμα.

.
Το δυτικό πλάτωμα που υπάρχουν τα ίδια αγάλματα ήταν μόνο για τους ευγενείς και δεν επιτρεπόταν να πηγαίνει το πόπολο.

17-Το δυτικό πλάτωμα.

18-Το δυτικό πλάτωμα Δεν έχει γίνει εδώ μερική αναστήλωση όπως στο ανατολικό.

19-Οι κεφαλές των αγαλμάτων είναι ίδιες όπως και στο ανατολικό πλάτωμα.

20-Εδώ το κεφάλι του Ηρακλή είναι καλύτερα διατηρημένο.

.

Σε αυτό βρέθηκε το ωροσκόπιο του Λέοντος που είναι το πιο παλιό γνωστό ωροσκόπιο. Απεικονίζει τον αστερισμό του Λέοντος όπως δεν θα εμφανιστεί ξανά πριν να περάσουν 25000 χρόνια και τον δείχνει όπως ήταν στις 14 Ιουλίου του 109 πΧ

21-Το ωροσκόπιο του Λέοντος .Στην επάνω άκρη του ανάγλυφου γράφει στα Ελληνικά τα ονόματα των αστεριών.

22-Αναθηματικές στήλες των Περσών βασιλέων.

.Όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Κομμαγηνή για να αποτρέψουν κάθε μελλοντική εξέγερση κατέστρεψαν ότι μπορούσε να θυμίζει την ένδοξη περίοδο της χώρας και μεταξύ όλων και το ιεροθύσιο.
Μέχρι στιγμής έχει γίνει μερική αναστήλωση στα σώματα των γιγαντιαίων αγαλμάτων.
Οι επισκέπτες είναι ακόμα πολύ λίγοι, αλλά πιστεύω ότι σύντομα με την ανάπτυξη του τουρισμού που παρουσιάζει σήμερα η Τουρκία, παρά το ότι είναι σε απομακρυσμένη κουρδική περιοχή θα γίνει ευρύτερα γνωστό.
Ήδη στην διαφήμιση του τουρκικού τουρισμού στα περιοδικά η φωτογραφία του ιεροθύσιου καταλαμβάνει την μισή σελίδα.(Μόνο που η φωτογραφία που χρησιμοποίησαν δεν είναι πρόσφατη !)

Μπορείτε να δείτε σε ένα σύντομο βίντεο την αναπαράσταση του χώρου.
Περισσότερα σχετικά με το όρος Νεμρώδ εδώ και εδώ
*Δημήτρης Κ. Ράιος, Κ. Π. Καβάφης Μελαγχολία, του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού• εν Κομμαγηνή• 595 μ.Χ. Ερμηνευτική προσέγγιση, Ιωάννινα 2001. (Στο εξώφυλλο δημοσιεύεται ο πίνακας του Εγγονόπουλου.)

**Συσχετισμός του πίνακα με το ποίημα του Καβάφη γίνεται και στο διδακτικό Εγχειρίδιο Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ' Ενιαίου Λυκείου των Κ.Η. Ακριβού - Δ.Π. Αρμάου, Αθήνα 1999, σελ. 66-68.

ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΣΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΣΟΥΝ

..ΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ

ΜΕΡΙΚΕΣ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ

ΙΙΙ ΤΑΞΙΔΙ ΣΕ ΔΥΟ ΜΥΘΙΚΕΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΑΣ- ΟΥΡΦΑ ΚΑΙ ΧΑΡΡΑΝ 

ΙV-ΖΕΥΓΜΑ –ΠΩΣ ΠΝΙΓΗΚΕ ΣΤΑ ΝΕΡΑ Η ΙΣΤΟΡΙΑ 

V-ΑΝΑΤΟΛΙΑ- ΤΡΙΑ ΜΕΡΗ ΜΕ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ -ESKI GUMUS, ΔΙΟΚΑΙΣΑΡΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΡΥΚΟΣ

VI-ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ HATAY ΣΤΗΝ ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ

VII-(ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ)ΚΟΡΑΜΑ, Η ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑΣ 

ΠΡΟΣΘΗΚΗ (12-9-2010)
Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παρουσίαση του ιεροθύσιου έχει γίνει πρόσφατα εδώ: Ο τύμβος του Αντίοχου Α' Θεού της Κομμαγένης Nemrut Tümülüsü