ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ - ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ. ΔΥΟ ΖΩΕΣ ΣΤΟΝ ΙΔΙΟ ΑΓΩΝΑ

Εξώφυλλο του Πασχάλη Αγγελίδη για το περιοδικό Νέα Σύνορα

Η Αγγελική Κώττη, η γνωστή μπλόγγερ ως Εαρινή Συμφωνία ,με ένα ευγενικό e-mail που μου έστειλε, μου υπενθύμισε ότι το 2009 έχει κηρυχθεί Ετος Ρίτσου.
Η 1η Μαϊου, ημέρα που ο ίδιος είχε κρατήσει ως ημερομηνία γέννησης (1/14 Μαϊου 1909) είναι μια ευκαιρία να τον θυμηθούμε από τα ιστολόγια μας αυτήν την εβδομάδα.
Όπως διάβασα εδώ το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) ανέλαβε τον επιτελικό σχεδιασμό καθώς και το συντονισμό των επετειακών δράσεων και εκδηλώσεων για τον εορτασμό του. Για το σκοπό αυτό το ΕΚΕΒΙ συγκρότησε οργανωτική επιτροπή με πρόεδρο την κ. Χρύσα Προκοπάκη, φιλόλογο-συγγραφέα και μέλη τους κ.κ. Κατρίν Βελισσάρη, Δ/ντρια ΕΚΕΒΙ, Γιώργη Γιατρομανωλάκη, καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών-συγγραφέα, Ηλία Κεφάλα, ποιητή, Αγγελική Κώττη, δημοσιογράφο - συγγραφέα, Νινέττα Μακρυνικόλα, βιβλιογράφο, Πέτρο Μάρκαρη, συγγραφέα - Πρόεδρο ΕΚΕΒΙ και Μίλτο Πεχλιβάνο, καθηγητή ΑΠΘ-Freie Universität Μονάχου.
Το e-mail αυτό ήρθε την κατάλληλη στιγμή γιατί μόλις πριν από λίγες μέρες είχα σκανάρει δυο αφίσες, που δεν θυμάμαι πότε και πως τις είχα αποκτήσει, για να τις κάνω ποστ.
Η μία είναι ένα σκίτσο της Έλλης Αλεξίου και η άλλη ένα ποίημα του Ρίτσου για την Έλλη του 1978 όταν η Αλεξίου ήταν 84 χρονών.

Το ποίημα είναι γραμμένο με την χαρακτηριστική καλλιγραφία του Γιάννη Ρίτσου που ομορφαίνει αισθητικά ακόμα περισσότερο το νόημα των στίχων.
Δεν νομίζω ότι υπάρχει μεγαλύτερη αναγνώριση για την Αλεξίου πρώτα σαν άνθρωπο και μετά σαν λογοτέχνη από το να μιλά για αυτήν με τόση τρυφερότητα και αγάπη ένας ποιητής του μεγέθους του Ρίτσου.

ΓΙΑ ΕΥΚΟΛΟΤΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΠΑΝΩ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΣΕΙ

.

Οι δύο αυτές μορφές των γραμμάτων μας, παρά τα 15 χρόνια που είχαν διαφορά στην ηλικία, (η Αλεξίου γεννήθηκε το 1894 και ο Ρίτσος το 1909) είχαν μια σχεδόν παράλληλη πορεία στην ζωή τους στους αγώνες και τις διώξεις για τα πιστεύω τους.

Όταν τους χάσαμε, σχεδόν μαζί, μέσα σε δύο χρόνια , είχαν πια κατακτήσει και οι δύο μια γενικότερη καταξίωση στην χώρα μας μαζί με την αγάπη όλου του κόσμου.(πρώτη έφυγε η Αλεξίου το 1988 και μετά το 1990 ο Ρίτσος)
Ο Ρίτσος και η Αλεξίου, περίπου το ίδιο διάστημα προπολεμικά ,έρχονται σε επαφή με τις επαναστατικές τότε ιδέες του κομμουνισμού .
Ο Ρίτσος στο σανατόριο "Σωτηρία" όπου νοσηλεύεται (1927-30) μυείται στον μαρξισμό από μέλη του ΚΚΕ. Το «ιδανικό όραμα» ανακαλύπτει το κοινωνικό όραμα.
Το 1934 έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και άρχισε να γράφει στο «Ριζοσπάστη» με το ψευδώνυμο Ι. Σοστίρ.
Η Αλεξίου είναι ήδη μέλος του κόμματος από το 1928.
Το 1934 ιδρύεται η Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και η Έλλη Αλεξίου είναι από τα πρώτα μέλη της.
Το 1937 ο Ρίτσος μόλις 28 χρονών, έχει ήδη εκδώσει το «Τρακτέρ» (1934) και τις «Πυραμίδες» (1935), ενώ στο «Τραγούδι της αδελφής μου» θα εκφράσει τα συναισθήματα που του προκαλεί η ασθένεια της αδελφής του Λούλας που αναγκάζεται να εγκλειστεί στο Δαφνί, όπου από το 1932 βρίσκεται ήδη ο πατέρας του . Η συλλογή κυκλοφορεί στις 20 Ιουλίου του 1937 και ο Κωστής Παλαμάς χαιρετίζει την έκδοση μ’ ένα τετράστιχο που καταλήγει «Παραμερίζουμε, ποιητή, για να περάσεις».
Ταυτόχρονα ο Ρίτσος γίνεται μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών με πρόταση που υπογράφουν η Γαλάτεια Καζαντζάκη, η Έλλη Αλεξίου και η Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη.
Ήδη μέσα σε δύο μέρες το 1936 έχει γράψει τον Επιτάφιο.
Στην κατοχή ,αν και κατάκοιτος προσχωρεί στο ΕΑΜ, όπου η Αλεξίου και αυτή ως μέλος του ΕΑΜ Λογοτεχνών έχει αναλάβει τα σχολικά συσσίτια στην Καλλιθέα .

Μετά το 1945 οι δρόμοι τους χωρίζουν, γιατί η Έλλη φεύγει για σπουδές στην Σορβόνη, της αφαιρείται η ελληνική ιθαγένεια και μπόρεσε να επιστρέψει στην Ελλάδα μόλις το 1962, με εξαήμερη άδεια ,προκειμένου να παρευρεθεί στην κηδεία της αδελφής της Γαλάτειας Καζαντζάκη, αλλά παρατείνει την παραμονή της .

Το 1965 επανακτά την ελληνική ιθαγένεια. Το Μάρτιο του 1966 συνελήφθη και φυλακίστηκε στις φυλακές Αβέρωφ, σε εκτέλεση εντάλματος το οποίο εκκρεμούσε από το 1952 για "αντεθνική δράση και προπαγάνδα". Τελικώς απαλλάσσεται από την κατηγορία, ύστερα από την μεγάλη αντίδραση της κοινής γνώμης. Με την επιβολή της δικτατορίας απαγορεύονται τα βιβλία της και διατάσσεται να ζει υπό περιορισμό στο διαμέρισμά της.
Ήταν πλέον 72 ετών και προφανώς η χούντα δεν θεωρούσε ότι αποτελεί κίνδυνο για το καθεστώς.
Αντίθετα ο Ρίτσος ,ως νεώτερος, γνώρισε ακόμα και τις εξορίες της χούντας μέχρι το 1970 .
Η Αλεξίου λόγω της τεράστιας εκπαιδευτικής και λογοτεχνικής προσφοράς της καλείται μετά τον πόλεμο και συμμετέχει σε τρία Διεθνή Συνέδρια Ειρήνης, στο Α' και Β' Συνέδριο της Ειρήνης, στο Παρίσι (1947) και την Βαρσοβία (1950) αντίστοιχα, ενώ στις 6 Αυγούστου 1948 συμμετέχει με τον Πέτρο Κόκκαλη και άλλους Ελληνες διανοουμένους - αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης στο Βρότσλαβ της Πολωνίας στο πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο διανοουμένων για την ειρήνη.
Η Ελλάδα όμως γι' αυτό την τιμωρεί.
Το 1952 ,όπως προαναφέρθηκε ,δικάζεται ερήμην και εκδίδεται παραπεμπτικό βούλευμα και ένταλμα σύλληψής της.
Τα συνέδρια όμως αυτά στο εξωτερικό με την συμμέτοχή της Αλεξίου οδηγούν έστω και με καθυστέρηση στις 15 Μάη του 1955 στην Ελλάδα στην ίδρυση της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη και στην επανασύνδεση για τον ίδιο κοινό αγώνα της Έλλης και του Ρίτσου.

Την ιδρυτική διακήρυξη της Επιτροπής την υπογράφουν 77 προσωπικότητες της δημόσιας ζωής (πρώην υπουργοί, βουλευτές, άνθρωποι των γραμμάτων, της τέχνης συνδικαλιστές κ.α.) όπως οι: Ανδρέας Ζάκκας, πρώην υπουργός , ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος της ΕΕΔΥΕ, ο ακαδημαϊκός Νίκος Βέης, οι καθηγητές πανεπιστημίου Γ. Ιμβριώτης, Χρήστος Θεοδωρίδης και Κώστας Τζούνης, οι ποιητές-συγγραφείς Γιάννης Ρίτσος, Νικηφόρος Βρεττάκος, Κώστας Βάρναλης, Τάσος Λειβαδίτης, Δημήτρης Φωτιάδης, Μάρκος Αυγέρης, Άγης Θέρος, Γιάννης Κορδάτος, Γαλάτεια Καζαντζάκη. Οι καλλιτέχνες Μάνος Κατράκης, Βασίλης Διαμαντόπουλος, Μελίνα Μερκούρη. Οι βουλευτές Βουλοδήμος, Ελευθεριάδης, Ζανής, Ζορμπάς, Θεοχαρίδης, Βασαρδάνης, Κόρακας, Κοθρής, Παπασπύρου, Πέτσος, Ριζιώτης, Τζατζάνης.
Στις 24 Ιούνη του 1962, πραγματοποιείται στο θέατρο «ΠΟΡΕΙΑ» το Α' Εθνικό Συνέδριο της ΕΕΔΥΕ για την ειρήνη και τον αφοπλισμό.
Εκτός από την Έλλη Αλεξίου και τον Γιάννη Ρίτσο στο επίτιμο προεδρείο μεταξύ άλλων συμμετέχουν ο Νικηφόρος Βρεττάκος, ποιητής - ακαδημαϊκός., ο Γιάννης Γάλλος, επίτιμος δήμαρχος Καλλιθέας., ή Βούλα Δαμιανάκου, συγγραφέας ,ο Κώστας Δεσποτόπουλος , ακαδημαϊκός., ο Ειρηναίος , Μητροπολίτης Κισσάμου και Σελίνου,ο Μίκης Θεοδωράκης, η Αλέκα Κατσέλη, ηθοποιός., ο Κώστας Μαλάμος, ζωγράφος., η Αθηνά Παναγούλη, πρόεδρος ΠΕΜΕ., η Διδώ Σωτηρίου, συγγραφέας., ο Δημήτρης Φωτιάδης, ιστορικός-συγγραφέας.
Μετά την χούντα ο Ρίτσος και η Αλεξίου μίλησαν σε πολλές εκδηλώσεις μαζί και μπορείτε να δείτε φωτογραφία τους όπως και την αφίσα με το ποίημα του Ρίτσου για την Έλλη που δημοσιεύω, στο κεφάλαιο 8 από την εκπομπή της ΕΡΤ Μονόγραμμα που γυρίστηκε όταν η Αλεξίου ήταν 90 χρονών.

Την Αλεξίου είχα την τύχη να την συναντήσω στο πατρικό μου, ένα χρόνο πριν να πεθάνει. Την είχε καλέσει για τσάι ένα απόγευμα η μητέρα μου που την γνώριζε, όπως και τον αδελφό της Λευτέρη από παλιά, κατά πάσα πιθανότητα μέσω της Σοφίας Μαυροειδή Παπαδάκη η οποία της έκανε προπολεμικά μαθήματα στο σπίτι . Η μητέρα μου, επειδή την θεωρούσαν φιλάσθενη σαν παιδί, εκτός από τις δύο τελευταίες τάξεις του τότε Λυκείου που πήγε σε σχολείο, ήταν κατ΄οίκον διδαχθείσα.
Ήμουνα πολύ μικρός όταν με την μητέρα μου στο Ηράκλειο της Κρήτης είχαμε επισκεφτεί τον αδελφό της Αλεξίου αλλά το μόνο που θυμάμαι ήταν τον θαυμασμό που είχε από τότε για αυτόν και για όλη της παρέα της Γαλάτειας.
Η Αλεξίου ήρθε στο σπίτι μαζί με μια νεαρή κοπέλα φιλόλογο, που ήταν γραμματέας της. Ήταν μια μοναδική εμπειρία να ακούς να μιλάει ένα τόσο καλλιεργημένο, αισιόδοξο,νεανικό και δροσερό άτομο 93 ετών και να σε κάνει να κρέμεσαι από τα χείλια του!

Δυστυχώς τον Ρίτσο δεν είχα την τύχη να τον γνωρίσω προσωπικά αλλά μου έχει μείνει χαραγμένη ανεξίτηλα στην μνήμη μου μια εικόνα του που δεν μπορώ όμως πια να την τοποθετήσω ούτε σε τόπο και ούτε σε χρόνο.
Τον θυμάμαι σε κάποια πορεία να περπατάει ευθυτενής και περήφανος, μόνος του, και γύρω από αυτόν και σε κάποια απόσταση νέα παιδιά πιασμένα χέρι-χέρι να σχηματίζουν ένα μεγάλο τετράγωνο για να τον προστατέψουν από το πλήθος.
Ο σεβασμός που υπήρχε στα μάτια αυτών των παιδιών για τον ποιητή, όπως και η ευρύτερη αναγνώριση του έργου του τελικά ακόμα και από τους αντιπάλους του, νομίζω ότι ήταν και η μεγαλύτερη ικανοποίηση που πρόλαβε να πάρει από αυτή την τόσο ταλαιπωρημένη ζωή που πέρασε.