Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Αγνοούν οι άμοιροι, την ιστορία που διδάσκει ότι όσοι ζήλεψαν την πρακτική του Θεόκλητου Μηνόπουλου δεν έχουν καμία τύχη. Θα είναι απλές καρικατούρες του φαιδρού προκαθήμενου που ηγείτο του λιθοβολισμού του ομοιώματος του Ελευθερίου Βενιζέλου στα χρόνια του διχασμού.

Το παραπάνω απόσπασμα είναι  από την ανακοίνωση   που έβγαλε προ μηνός ο Σηφουνάκης, για τον παπά της Λήμνου που εκφώνησε ένα πύρινο, σαφώς πολιτικό λόγο, κατά της εξουσίας στην 99η επέτειο της απελευθέρωσης της νήσου, ενώ ταυτόχρονα είναι διπλοθεσίτης λαμβάνοντας από το κράτος τον μισθό του ιερέα χωρίς να έχει ενορία και μισθό ως καθηγητής σε Γυμνάσιο! 

Ας θυμηθούμε λοιπόν με συντομία την εποχή εκείνη που η μισή Ελλάδα θεωρούσε την άλλη μισή προδότες και η εκκλησία με προκαθήμενο τον Θεόκλητο Μινόπουλο λάμβανε ενεργό  μέρος  σε αυτό τον διχασμό.

Το Σεπτέμβριο του 1916 ο Βενιζέλος μεταβαίνει στα Χανιά,  και σχηματίζει προσωρινή κυβέρνηση με βασικά μέλη το ναύαρχο Κουντουριώτη και τον στρατηγό Δαγκλή. Η  κυβέρνηση αυτή μεταβαίνει από εκεί  στη Θεσσαλονίκη και κηρύττει τον πόλεμο στην «κυβέρνηση των Αθηνών» διακηρύσσοντας όμως πως   "δεν στρεφόμαστε εναντίον του Βασιλιά, αλλά εναντίον των Βουλγάρων".

Όταν η Βουλγαρία τον Σεπτέμβριο 1915 κήρυξε επιστράτευση και προσχώρησε στις Κεντρικές Δυνάμεις επιστράτευση έκανε και Ελλάδα.

Όμως προέκυψε διχογνωμία μεταξύ Κωνσταντίνου - Βενιζέλου όσον αφορούσε στις υποχρεώσεις της χώρας μας απέναντι στη Σερβία εκ της συνθήκης που είχαν υπογράψει οι δύο χώρες το 1913, με την οποία η Ελλάδα είχε υποσχεθεί να προστρέξει σε βοήθεια της Σερβίας σε περίπτωση που δεχόταν επίθεση, με τελικό αποτέλεσμα την παραίτηση του Βενιζέλου.

Οι Σύμμαχοι με τον στρατηγό Σαράιγ είχαν αποβιβάσει στρατό και είχαν ανοίξει το Βαλκανικό μέτωπο. Εκεί επίσης μεταφέρθηκαν και 130.000 Σέρβοι στρατιώτες που μεταφέρθηκαν με πλοία από την Κέρκυρα, όπου είχαν καταφύγει μαζί με τη σερβική βουλή και κυβέρνηση μετά τη συντριβή του σερβικού στρατού. Η Κέρκυρα είχε ήδη καταληφθεί από την Αντάντ χωρίς να μπορεί να αντιδράσει η Αθήνα.

 Η Ελλάδα είναι πλέον δύο κράτη.

 Από τη μία το κράτος της Θεσσαλονίκης στο πλευρό των συμμάχων με τη Μακεδονία, την Κρήτη και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, από την άλλη η κυβέρνηση των Αθηνών, ουδέτερη, με τον γερμανόφιλο  βασιλιά και με τους απολυθέντες από την επιστράτευση στρατεύσιμους, τους επίστρατους, οργανωμένους από τον  Ιωάννη Μεταξά.

Οι Σύμμαχοι, μετά την αθέτηση από τον Κωνσταντίνο της υπόσχεσης για  παράδοση πολεμικού υλικού , με γαλλικά θωρηκτά  μπήκαν στον Πειραιά, αποβιβάζουν στις 18 Νοεμβρίου 3.000 άνδρες που συγκρούονται με τους επίστρατους, με δεκάδες τραυματίες και νεκρούς και από τις δύο πλευρές, με αποτέλεσμα  βομβαρδισμό  περιοχών γύρω από το Στάδιο και τα Ανάκτορα.

Ο Κωνσταντίνος αυθημερόν έρχεται σε συμφωνία με τους πρεσβευτές της Αντάντ ,σταματά ο βομβαρδισμός και αποσύρονται και τα συμμαχικά στρατεύματα.

Ακολουθεί πογκρόμ των βενιζελικών με λεηλασίες σε καταστήματα, σπίτια και καταστροφές σε εγκαταστάσεις εφημερίδων ενώ ο πρωθυπουργός  Σπυρίδων Λάμπρου δηλώνει χαρακτηριστικά  «τακτοποιούμε τα του οίκου μας»

  

Ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Συντεχνιών και Σωματίων και οι Πρόεδροι των Επιστράτων Αθηνών καλούν στις 12-12-1916 στο Πεδίο του Άρεως τον Λαό να ρίξει ένα λίθο αναθέματος κατά του Βενιζέλου : του μυσαρού προδότου και δολοφόνου της πατρίδος και του Βασιλέως μας.

Σε έκτακτο Ιερά Σύνοδο στις 11-12-1916 αποφασίζεται η συμμετοχή της εκκλησίας στο ανάθεμα κατά των στασιαστών και προδοτών της πατρίδος.

Η κυβέρνηση του Σπυρίδωνα Λάμπρου  έκανε προσπάθεια να το αναβάλλει ή να το ακυρώσει, φοβούμενη τις αντιδράσεις των συμμάχων, αλλά το μένος των αντιβενιζελικών  και του φιλοβασιλικού τύπου την οδήγησε στο να μην το αποτρέψει.

Ο Μητροπολίτης Θεόκλητος υποσχέθηκε αρχικά στην Κυβέρνηση ότι δεν θα επιτελέσει το Ανάθεμα, αλλά το ίδιο βράδυ άλλαξε γνώμη γιατί φοβήθηκε τον μικρόν το δέμας και τον νουν μητροπολίτη Λάρισας Αρσένιο Αφεντούλη, που είχε την υποστήριξη  πολλών υψηλών  προσώπων που ήθελαν το ανάθεμα. (Εκκλησιαστικά Απομνημονεύματα, Αθήναι 1960, σ. 89).

Το τι επακολούθησε στις 12-12-1916 στο πεδίο του Άρεως εκεί που σήμερα είναι το άγαλμα της Αθηνάς μπορεί κανείς να το διαβάσει στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων της επομένης.

Σε πομπή ο αρχιεπίσκοπος έφτασε στον χώρο του αναθέματος με τους λοιπούς συνοδικούς και ιερείς και διακόνους, συνοδευόμενος δε ακόμα και από τον μητροπολίτη Αργυροκάστρου και τον αρχιμανδρίτη του Στόλου και αναφώνησε την εξής εκκλησιαστική κατάρα:

ΚΑΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ, ΦΥΛΑΚΙΣΑΝΤΟΣ ΑΡΧΙΕΡΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΒΟΥΛΕΥΘΕΝΤΟΣ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑΝ  ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ, ΑΝΑΘΕΜΑ ΕΣΤΩ.

Ήταν συγκεντρωμένοι μπροστά σε έναν μεγάλο λάκκο, στο κέντρο του οποίου δέσποζε το ομοίωμα του Βενιζέλου όπου στην κορυφή του στεκόταν ένα κρανίο ταύρου. Μόλις ειπώθηκε το ανάθεμα οι «πιστοί» άρχισαν να πετούν στον λάκκο κομμάτια μαρμάρων και πέτρες, επαναλαμβάνοντας τα λόγια όσο διαρκούσε ο λιθοβολισμός, ώσπου ένας τεράστιος σωρός από πέτρες σχηματίστηκε.

 Το φαινόμενο έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση και έξω από τα ελληνικά σύνορα. Ο υπουργός Εξωτερικών Ευγένιος Ζαλοκώστας ανέλαβε να εξηγήσει τα ανεξήγητα στις ξένες κυβερνήσεις: «Παρά επιμόνους ενεργείας κυβερνήσεως, ο λαός της Αττικής προέβη προχθές εις έμπρακτον εκδήλωσιν εναντίον επαναστάσεως Θεσσαλονίκης. Πλήθη λαού, ανερχόμενα εις δεκάδες χιλιάδων, μετέβησαν εις το Πεδίον του Άρεως και έρριψαν λίθον αναθέματος κατά “προδότου”. Αιτήσει των συντεχνιών μετέσχεν ο Μητροπολίτης Αθηνών»... 

Ο ποιητής Γ. Σεφέρης έγραψε για “…το ελεεινό θέαμα του όχλου, με δεσποτάδες και παπάδες που κουβαλούσαν πέτρες για το ανάθεμα του Βενιζέλου, την αηδία που με έπνιγε στο Πολύγωνο, μπροστά στο φριχτό μνημείο“. 

Πάνω από 40 χρόνια μετά, ο Μαντινείας Γερμανός απολογείται γιατί πήρε μέρος ως ιερέας στο ανάθεμα, με επιχειρήματα δημοσιοϋπαλληλίσκου: «Ημείς δεν ήτο δυνατόν να πράξωμεν άλλως ως υπαγόμενοι εις την παλαιάν (νόμιμον) εξουσίαν» («Απολογία επί τώ αναθέματι του 1916». Αθ. 1958).

Στο ανάθεμα αναφέρεται ευρέως πως συμμετείχε και ο μετέπειτα άγιος Νεκτάριος αν και εκκλησιαστικοί κύκλοι δεν το θεωρούν αληθές.

Εκτός όμως από την Αθήνα αφορισμός του Βενιζέλου έγινε και σε άλλες επαρχιακές πόλεις της Ελλάδας. Ένα τραγικό στην ευτέλεια του κείμενο είναι και αυτό που υπάρχει στα Κρητικά Νέα εκείνης της εποχής ,  συντάκτες του οποίου είναι ο Μητροπολίτης Φωκίδος Αμβρόσιος και ο αρχιεπίσκοπος Νικηφόρος:

Ημείς, οι υπογεγραμμένοι Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ. Βενιζέλου, του προδώσαντος το έθνος μας εις τους Αγγλογάλους του ατίμως συνεννοηθέντος μετ’ αυτών ίνα στείλωσι την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα, μόνον και μόνον δια να πικρανθεί ο λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ, τον ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του Τατοΐου , τον ηθικόν αυτουργόν των βασάνων ας υπέστησαν οι ανδραγαθήσαντες αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου Σαράιγ.

Κατ’ αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως ενοκήψωσι:

-Τα εξανθήματα του Ιώβ

-Το κήτος του Ιωνά

-Η λέπρα του Ιεχωβά

-Ο μαρασμός των νεκρών

-Το τρέμουλο των ψυχορραγούντων

-Οι κεραυνοί της κολάσεως

-Και αι κατάραι και τα αναθέματα των ανθρώπων.

«Τας ιδίας αράς θα αναγνώσωμεν και κατ’ εκείνων οίτινες κατά τας προσεχείς εκλογάς θέλουσι δώσει λευκήν ψήφον προς τον ΚΑΤΑΠΤΥΣΤΟΝ ΠΡΟΔΟΤΗΝ Βενιζέλον και θα παρακαλέσωμεν, συν τοις άλλοις όπως μαρανθώσιν αι χείρες, τυφλωθώσιν οι οφθαλμοί και κωφαθώσι τα ώτα».

Γένοιτο.

Βέβαια και στο παρελθόν είχε αφοριστεί από την εκκλησία ο Βενιζέλος. 

Την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας (1903) είχε  φυλακιστεί  για 15 ημέρες στο φρουρίου Ιντζεδίν μετά από καταδίκη του για εξύβριση, έπειτα από μήνυση που του υπέβαλλε ο μητροπολίτης Κρήτης Ευμένιος που ήταν οπαδός του πρίγκιπα Γεωργίου.

Με την κήρυξη της επανάστασης του Θέρισου ο μητροπολίτης Ευμένιος τον αφόρισε με τις φράσεις:

Αφωρισμένος είη ο Ελευθέριος Βενιζέλος παρά Θεού Παντοκράτορος και κατηραμένος και ασυγχώρητος και ΑΛΥΤΟΣ μετά θάνατον. Αι πέτραι και ο σίδηρος λυθήσονται αυτός δε ουδαμώς .κληρονομήσει την λέπραν του Γεδεών και την αγχόνην του Ιούδα. στένων είη και τρέμων έπί γής ως ο Κάιν και προκοπήν ου μη ίδη εφ΄δουλεύει, έχων και τας αράς των αγίων και θεοφόρων πατέρων ημών. Μηδείς εκκλησιάσει αυτόν ή αγιάσει ή θυμιάσει αντίδωρον δώ αυτώ ή ΣΥΝΑΝΑΣΤΡΑΦΗ ή ΣΥΝΔΟΥΛΕΥΣΗ, ΧΑΡΕΤΗΣΗ ή μετά θάνατον θάψη.

Από το Αρχείο της Π. Σ. Δέλτα, Α΄, "Ελευθέριος Βενιζέλος", Ημερολόγιο-Αναμνήσεις, (επιμέλεια Π. Α. Ζάννας, Ερμής, Αθήνα 1978, σ. 279-280) διαβάζουμε πως η Δέλτα περιγράφει το ανάθεμα και το τι έλεγε γι΄αυτό ο ίδιος ο Βενιζέλος:

Όταν, μετά τα Νοεμβριανά του 1916, ο αξιοθρήνητος μητροπολίτης Αθηνών Θεόκλητος Α΄ έκανε το περίφημο «ανάθεμα», άντρες, γυναίκες, παιδιά, κυρίες και κύριοι του λεγομένου 'καλού κόσμου', πήγαν φορτωμένοι πέτρες μεγάλες και μικρές και τις έριξαν, μάζα άμορφη, στο Πεδίον του Άρεως, αναθεματίζοντας, το «Σατανά», το  "Βελζεβούλ", τον "προδότη" που εκείνη την ώρα, με όλη τη δύναμη του δαιμόνιου μυαλού του, με όλη την ένταση της θελήσεώς του, μάζευε και οργάνωνε στρατό, για ν’ απωθήσει τους Βουλγαρο-Τουρκο-Γερμανούς και να ελευθερώσει την ανατολική Μακεδονία που είχε δώσει ο Κωνσταντίνος και η Κυβέρνησή του στους Βουλγάρους. 

Η άμορφη αυτή, σιχαμένη μάζα από πέτρες όλων των μεγεθών και σχημάτων, άσπριζε εκεί, όλη μέρα, στα χώματα του Πεδίου του Άρεως. Τη νύχτα, πιστοί, θλιμμένοι πατριώτες, πήγαιναν κρυφά και στόλιζαν με λουλούδια της εποχής, τις άσχημες πέτρες. Το πρωί, οι αρχές έβαζαν και μάζευαν βιαστικά τ' αφιερώματα αυτά των πιστών. [...]

Η μητέρα μου έφερε βαριά το ανάθεμα. Το θεωρούσε ασχημιά και ντροπή και, θεοσεβούμενη όπως ήταν, έτρεμε μην πάθει τίποτε ο Βενιζέλος, που τον αναθεμάτισε η εκκλησία. 

Ένα από τα πρώτα βράδια που ήμαστε όλοι συναγμένοι στο πατρικό, έφερε την ομιλία αυτήν και παρακάλεσε το Βενιζέλο να προκαλέσει μια τελετή, όπου πάλι η εκκλησία να σηκώσει το ανάθεμα.

Ο Βενιζέλος άναψε.

-"Όχι, βέβαια, κυρία Μπενάκη, δε θα το κάνω αυτό ποτέ!", αναφώνησε. "Το ανάθεμα θα μείνει, και κάτω από το ανάθεμα θα νικήσομε, θα ελευθερώσομε τη Μακεδονία και θα τσακίσομε τους Βουλγάρους. Όχι μόνο δε θα ζητήσω να σηκωθεί το ανάθεμα, αλλά και θα μείνουν οι πέτρες εκεί που έπεσαν στοίβα, να ξέρει και να θυμάται ο κοσμάκης πως είμαι αναθεματισμένος, και όμως πως η νίκη θα είναι δική μας..."

Κάποιος είπε: "Δε θα μείνουν πολύ οι πέτρες! Ήδη μίκρανε η στοίβα, και κάθε νύχτα μικραίνει..."

Ο Βενιζέλος έβγαλε τις φωνές.

-"Δεν εννοώ να γίνει αυτό!", αναφώνησε. "Δε θέλω να χαθεί η απόδειξη αυτή του αναθέματος! Θα βάλω φύλακες! Εννοώ να μείνουν οι πέτρες όπως είναι, να τις βλέπουν κάθε μέρα οι περαστικοί και να ξέρουν τι ανόητα, τι μάταια πράγματα που είναι οι κατάρες της εκκλησίας!"

-"Είναι όμως μια ασχημιά στο Πεδίο του Άρεως, κύριε Πρόεδρε", είπε ο πατέρας μου, που αν και παραιτημένος, δεν ξεχνούσε πως υπήρξε Δήμαρχος Αθηναίων.

-"Θα υποστούμε και την ασχημιά αυτή, κύριε Μπενάκη", αποκρίθηκε ο Βενιζέλος, "θα την υποστούμε για την ανατροφή του λαού, που πρέπει να μάθει την αξία της εκκλησιαστικής κατάρας όσο και της ευλογίας της, όταν γίνεται η εκκλησία όργανο πολιτικών παθών".

Με την επάνοδο του Βενιζέλου στην Αθήνα την αναχώρηση του Κωνσταντίνου για την Ελβετία και την ανάθεση του θρόνου στον Αλέξανδρο έγινε επανένωση του κράτους και ή είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο.

 Στις 13-7-17 η σύνοδος που τον είχε αφορίσει με ΒΔ καθαιρείται.

Ήδη βέβαια  οι «βενιζελικοί» στο «Κράτος της Θεσσαλονίκης» έχουν διώξει τους αντιβενιζελικούς αρχιερείς όπως αντίστροφα ακριβώς είχε συμβεί στις περιοχές που ήλεγχε  η Αθήνα.

Με την επάνοδο του Βενιζέλου ανέρχεται για 2 χρόνια στον μητροπολιτικό θρόνο Αθηνών ο Μελέτιος Αλεξάκης τον οποίο μετά την επάνοδο των βασιλικών ξηλώνουν οι βασιλικοί και επαναφέρουν τον  Θεόκλητο Α.

Για χρόνια οι περισσότεροι  αγνοούσαν τι απέγιναν οι πέτρες του αναθέματος.

Το 2004 μια παρατηρητική καθηγήτρια ιππασίας, η κ. Ελισάβετ Στραβάτου-Αραχωβίτου βρισκόταν σε πλακόστρωτο χώρο των πρώην βασιλικών σταύλων, που σήμερα είναι η Εθνική Γλυπτοθήκη στο Γουδή, όταν πρόσεξε την επιγραφή σε μια πέτρα που είχε αναποδογυρίσει. Η πλάκα ανέγραφε «Κοινότης Κυνουρίας».
Οι πέτρες από το Πεδίο του Άρεως είχαν μεταφερθεί στις βασιλικές αποθήκες και την δεκαετία του 30 χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή της ποτίστρας του σταύλου και την πλακόστρωση του  χώρου όπου πήγαιναν για δεκαετίες τα άλογα για να πιουν νερό.

Τελικά όλοι αυτοί οι αξιοθρήνητοι Θεόκλητοι, Αμβρόσιοι, Νικηφόροι, Ευμένιοι μαζί με τους ανεκδιήγητους και θλιβερούς  αφορισμούς τους, έχουν πλήρως διαγραφεί από την ιστορική μνήμη ενώ ο Ελευθέριος Βενιζέλος με την δράση του και την προσφορά του σε αυτή την χώρα θα παραμείνει για πάντα στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ελλήνων σαν μια από τις  μεγάλες φυσιογνωμίες που συνέβαλαν ουσιαστικά στο  να μεγαλώσει  η πατρίδα μας.

Κλικάροντας επάνω στις φωτογραφίες μεγαλώνουν και γίνονται ευανάγνωστες οι εφημερίδες.

ΠΡΟΣΘΗΚΗ 13-12-2016

Νεώτερες πληροφορίες με διορθώσεις στο άρθρο υπάρχουν στο:

ΤΑ 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΑΘΕΜΑ ΣΤΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟ KAI ΟΙ ΛΑΘΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟ