ΑΠΟ ΤΗΝ BARBARA ΣΤΑ ΛΑΘΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΡΕΜΠΡΑΝΤ

 

Προχθές είδα την BARBARA, μια εξαιρετική γερμανική ταινία του σκηνοθέτη Κρίστιαν Πέτζολντ με τους Νίνα Χος, Ρόλαντ Ζέρφελντ, Μαρκ Βάσκε που τιμήθηκε με την αργυρή άρκτο σκηνοθεσίας στο φεστιβάλ του Βερολίνου το 2012.

Η ατμόσφαιρα της ταινίας θυμίζει την ταινία Οι ζωές των άλλων γιατί το θέμα της είναι ο διορισμός μιας ιατρού με αντικαθεστωτικό παρελθόν σε ένα επαρχιακό νοσοκομείο της Ανατολικής Γερμανίας το 1980,όπου υπηρετεί και ένας άλλος γιατρός ο οποίος της δείχνει να την συμπαθεί αλλά αυτή παραμένει απόμακρη και αποστασιοποιημένη μη έχοντας εμπιστοσύνη σε κανένα.

Στο εργαστήριο του νοσοκομείου υπάρχει σε φωτογραφία ο περίφημος πίνακας του Ρέμπραντ -Μάθημα Ανατομίας του Δρ. Τούλπ και οι δύο γιατροί μιλάνε για τα ανατομικά λάθη που παρουσιάζει το έργο.

Οι παρατηρήσεις αυτές με παρακίνησαν να ψάξω λίγο το θέμα μιας και δεν γνώριζα τίποτα σχετικά.

Η ελαιογραφία, σε φυσικό μέγεθος φιλοτεχνήθηκε το 1632 από τον Ρέμπραντ και είναι από τους πρώτους πίνακες του  που φέρει πλήρη την υπογραφή του και όχι μόνο τα αρχικά του, βρίσκεται δε σήμερα στο Μουσείο της Χάγης Mauritshuis.

Ο πίνακας παριστά ένα πραγματικό μάθημα ανατομίας που έγινε στο Άμστερνταμ στις 16 Ιανουαρίου 1632 από τον Δρ. Τούλπ. Το πτώμα είναι του  28χρονου Άρη Kindt ο οποίος είχε καταδικαστεί για ένοπλη ληστεία και είχε απαγχονιστεί νωρίτερα την ίδια μέρα. Το πρόσωπο του νεκρού,είναι εν μέρει σκιασμένο, μια τεχνική που ο Ρέμπραντ  την χρησιμοποιεί συχνά, για να υποδηλώσει την σκιά του θανάτου.

Τα δημόσια μαθήματα ανατομίας μια φορά τον χρόνο ήταν μια κοινωνική εκδήλωση τον 17ο αιώνα και γινόταν παρουσία κοινού 200-300 ατόμων σε αίθουσες με καταβολή αντιτίμου.

Τα μαθήματα κρατούσαν πάνω από μια  μέρα  και γινόντουσαν τους χειμερινούς μήνες ώστε τα πτώματα να παραμένουν σε καλή κατάσταση λόγω της χαμηλής θερμοκρασίας.

Το βιβλίο ανατομίας στα πόδια του πτώματος είναι το De humani corporis fabrica του  Andreas Vesalius του 1543. Γύψινα εκμαγεία χεριών του Vesalius  βρέθηκαν στα υπάρχοντα του Ρέμπραντ μετά το θάνατό του.

Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε κατόπιν παραγγελίας του ίδιου του καθηγητή ο οποίος και στη συνέχεια μετά την παραλαβή του τον δώρισε στη συντεχνία των χειρουργών του Άμστερνταμ.

Από πολύ παλιά ξεκίνησε η συζήτηση για πιθανά σφάλματα του πίνακα σε σχέση με την πραγματική ανατομία του χεριού. Αυτή ξεκίνησε  από την απορία που έχει δημιουργηθεί αν παρουσιάζονται οι καμπτήρες ή οι εκτείνοντας μύες και αυτό γιατί οι  καμπτήρες που κρατάει ο Δρ. Τουλπ  στην λαβίδα φαίνονται σαν να προέρχονται από την  παρακονδύλιο απόφυση  του  βραχιονίου οστού.

Το 1944 ο Wood Jones  υποστήριξε πως ο Ρέμπραντ σχεδίασε τους επιπολής καμπτήρες του δεξιού χεριού και τους μετέφερε στον πίνακα στο  αριστερό.

Το 2006 στο ανατομείο του Πανεπιστημίου του Groningen της Ολλανδίας έγινε ανατομή στο αριστερό χέρι ενός πτώματος, όπως ακριβώς  εμφανίζεται στο έργο του Ρέμπραντ, για να διακριβωθεί αν πράγματι υπάρχουν ανατομικά λάθη στον πίνακα.

Σε σχέση με τον πίνακα οι διαφορές που παρατηρήθηκαν στο πτώμα υποσημειώνονται στα  4 σημεία όπως φαίνονται στην φωτογραφία του χεριού.

 Ο προσεκτικός παρατηρητής θα  παρατηρήσει ότι η προέλευση των εκτεθειμένων μυών του αντιβραχίου  φαίνονται ως οι  καμπτήρες, που κρατάει στην λαβίδα ο Δρ.Τούλπ, να προσφύονται  στην παρακονδύλιο  απόφυση του βραχιονίου , ενώ στην πραγματικότητα προσφύονται  στην παρατροχίλιο . Στην παρακονδύλιο είναι η κοινή πρόσφυση των εκτεινόντων .

Για να κατανοήσει κανείς τα παραπάνω πρέπει να ξέρει πως η παρακονδύλιος απόφυση σχετίζεται με την κερκίδα που είναι προς την μεριά του μεγάλου δακτύλου.

Οι διαφορές πιθανόν να οφείλονται στο ότι ο Ρέμπραντ συνεχώς έκανε αλλαγές στους πίνακες του μέχρι να τους τελειώσει.

Έτσι στην αποκατάσταση του πίνακα που έγινε το 1996 και το 1998 διαπιστώθηκε

πως ο πιο ψηλά ιστάμενος γιατρός  είχε αρχικά καπέλο ενώ το δεξί χέρι του πτώματος ήταν κολοβό. Δεν αποκλείεται προ του απαγχονισμού του ο Άρης Kindt να είχε τιμωρηθεί με ακρωτηριασμό.

Ο Ρέμπραντ είχε σχεδιάσει αρχικά την ανατομική απεικόνιση ενός βραχίονα σε ένα χαρτί που κρατούσε ένας από τους γιατρούς. Αυτή η απεικόνιση καλύφτηκε από στρώμα χρώματος, πιθανώς τον 18ο αιώνα όταν μπήκε στον πίνακα κατάλογος με τα ονόματα των παρατηρητών. Στην πρόσφατη αποκατάσταση του πίνακα αφαιρέθηκε το στρώμα με τα ονόματα και επανεμφανίστηκε το χαρτί με το σχέδιο.

Διαπιστώθηκε επίσης πως αρχικά το αριστερό χέρι το είχε ζωγραφίσει σε πιο ψηλό σημείο και μετά το μετέθεσε λίγο χαμηλότερα οπότε σε αυτό να οφείλονται και οι παρατηρούμενες διαφορές.

Ο πίνακας μπορεί να εμπνεύστηκε από το συγκεκριμένο μάθημα ανατομίας αλλά προφανώς δεν αποτελεί ακριβή απεικόνιση του.

Στην πραγματικότητα κανένα μάθημα ανατομίας δεν ξεκινούσε από τα χέρια αλλά από την κοιλιά και τον θώρακα και το αιματηρό μέρος το αναλάμβανε κάποιος παρασκευαστής μέχρι να αρχίσει το μάθημα ο  Δρ.Τούλπ.

 Ο Ρέμπραντ ζωγράφισε άλλο ένα μάθημα ανατομίας για τον  διάδοχο του Δρ. Τούλπ Joan Deyman  το 1656. Σε αυτό απεικονίζεται το πτώμα ενός καταδικασμένου σε θάνατο λωποδύτη το Μαύρου Jan. Εδώ έχει γίνει η αφαίρεση των εντέρων και του στομάχου. Ο ανατόμος έχει προβεί πλέον σε διάνοιξη του κρανίου για να εξετάσει τον εγκέφαλο και ο βοηθός του κρατάει στα χέρια του το τμήμα του οστού του κρανίου που έχει αφαιρεθεί.
Ο πίνακας φτιάχτηκε για να τοποθετηθεί στην αίθουσα ανατομίας του Άμστερνταμ, μαζί με τον προηγούμενο και παρέμεινε εκεί μέχρι το 1841 όπου καταστράφηκε σε φωτιά σημαντικό του μέρος.
 Σήμερα βρίσκεται στο Rijksmuseum του Άμστερνταμ.

 Γύρω στο  1856 ο  Édouard Manet  επισκέφτηκε την Χάγη και έκανε σε μια μικρή ελαιογραφία ένα  αντίγραφο του Μαθήματος που το χάρισε στον γιατρό του Dr. Siredey.

 Ένα λιγότερο λεπτομερές αντίγραφο του Μαθήματος Ανατομίας του Δρ Τουλπ από άγνωστο ζωγράφο υπάρχει στην συλλογή καλών τεχνών του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου.

Βασισμένοι στο έργο του Ρέμπραντ είναι και δύο  πίνακες του αμερικανού καλλιτέχνη Thomas Eakins του 1875 και 1889 αντίστοιχα που παρουσιάζουν εγχειρήσεις  σε ζώντες ασθενείς παρουσία φοιτητών.

 Στον πρώτο, The Gross Clinic, παρουσιάζεται μια εγχείρηση για οστεομυελίτιδα του μηρού σε νεαρό ασθενή παρουσία μάλλον της μητέρας του που κάθεται στην καρέκλα που κρύβει με το χέρι της το πρόσωπο της, ενώ στον δεύτερο, The Agnew Clinic παρουσιάζεται μια εγχείρηση  μερικής μαστεκτομής.

Προσέξτε την τεράστια  διαφορά στην εικόνα ενός χειρουργείου μέσα σε 14 χρόνια που χωρίζουν τον ένα πίνακα από τον άλλο, στην ενδυμασία των χειρουργών.

Έχουν ήδη αρχίσει να διαδίδονται οι αρχές της ασηψίας και αντισηψίας αν και ακόμα δεν χρησιμοποιούνται τα χειρουργικά γάντια για την εφεύρεση των οποίων έχω γράψει στο ποστ ΤΑ ΓΑΝΤΙΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ.

Τέλος το 2010 ο Νοτιοαφρικανός  Yiull Damaso ζωγράφισε μια παρωδία του Μαθήματος βάζοντας στην θέση του πτώματος τον Νέλσον Μαντέλα και στην θέση του Τούλπ ένα 12χρονο ακτιβιστή που έχει πεθάνει από  AIDS που είχε νοσήσει εκ γενετής, ενώ στην θέση των μαθητών έχει τοποθετήσει γνωστούς πολιτικούς της χώρας του.

Ο ζωγράφος εξήγησε πως :" Ο Νέλσον Μαντέλα, είναι ένας από τους μεγάλους ηγέτες της εποχής μας, και οι πολιτικοί γύρω του προσπαθούν να ανακαλύψουν τι είναι αυτό που κάνει ένα μεγάλο άνδρα. Ο Nkosi Johnson, ο μοναδικός στο έργο, που δεν είναι πλέον στη ζωή, προσπαθεί να τους δείξει  ότι ο Μαντέλα είναι απλά ένας άνθρωπος. Οπότε θα πρέπει να σταματήσουν την αναζήτηση και να προχωρήσουμε στην οικοδόμηση της χώρας. "

Το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο καταδίκασε το έργο ως ασέβεια προς τον Μαντέλα, ρατσιστικό, και έξω από τις αφρικανικές πολιτιστικές παραδόσεις που θεωρούν απαράδεκτη την απεικόνιση ζωντανών ως νεκρούς.

ΠΡΟΣΘΗΚΗ
Η επίδραση του Μαθήματος Ανατομίας, όπως μου επισημάνθηκε, έχει φτάσει μέχρι και τον Αστερίξ !