Τρίτη 23 Ιουλίου 2013

ΖΕΪΤΕΝΛΙΚ,ΤΟ ΣΥΜΜΑΧΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ



Το παρακάτω κείμενο και οι φωτογραφίες μου έχουν έρθει με e-mail .Δεν ξέρω που και αν έχουν δημοσιευτεί αλλά επειδή πιστεύω πως έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον σας μεταφέρω ακριβώς όπως ήρθαν τόσο τις φωτογραφίες όσο και το κείμενο που τις συνοδεύει. Πιστεύω πως πολλοί Θεσσαλονικείς, όπως και εγώ, δεν θα έχουν ξανακούσει για το Ζεϊτενλικ και ίσως αυτό το ποστ να τους παρακινήσει να το επισκεφτούν. Βέβαια μπροστά στα αξιοθέατα που έχει η Θεσσαλονίκη δεν είναι περίεργο που το Ζεϊτενλικ είναι προτελευταίο σε αυτά που προτείνει το Tripadvisor.
ΠΡΟΣΘΗΚΗ 23-7-2013

Ο gerasimos είχε την καλοσύνη να με ενημερώσει ότι το κείμενο αυτό και  οι φωτογραφίες προέρχονται από το εξαιρετικό μπλογκ του Πιγκουίνου και το ποστ αυτό είχε δημοσιευθεί εδώ 


Είχα κάπου διαβάσει γι'αυτό. Άλλο όμως να το διαβάζεις και άλλο να το βλέπεις με τα ίδια σου τα μάτια. Και σε διαβεβαιώνω ότι όχι μόνο αξίζει να το επισκεφθεί κανείς -επιβάλλεται να το ιδεί! Σήμερα θα σε πάω στη μεγαλύτερη στρατιωτική νεκρόπολη της Ελλάδας. Στο περίφημο Ζεϊτενλίκ. Ενάμισι χιλιόμετρο βορειότερα από την Πλατεία Βαρδαρίου. Στη Θεσσαλονίκη. Σε περιμένουν εκπλήξεις.


Το πρώτο πράγμα που συναντάς όταν εισέρχεσαι στο νεκροταφείο, είναι ένα μνημειώδες κτήριο με τρούλο και σταυρό απάνου του. Από τα όσα κατάλαβα στις επιγραφές, πρόκειται για σερβικό κοινοτάφιο -εξού και οι βυζαντινές εικόνες αγίων.


Το κτήριο φαινόταν συμπαγές, χωρίς μεγάλα ανοίγματα και χωρίς είσοδο στην μπροστινή ή τις πλαϊνές του πλευρές. Εντούτοις στο πίσω μέρος εντόπισα μία μικρή πόρτα, δυστυχώς κλειδαμπαρωμένη. Δίπλα της υπήρχε ένα τραπεζάκι και απάνου του μερικά κρασοπότηρα, μπουκάλια, πλαστικά ποτήρια και ένα κουτί από μπισκότα με λουλούδια και εικόνες της Παναγίας.


Πίσω από το κτήριο ανοίγονται μπροστά σου, μεγάλες εκτάσεις γιομάτες σταυρούς, συμμετρικά τοποθετημένους. Διέσχισα το σέρβικο και το ρώσικο τομέα, χαζεύοντας τα ονόματα και διαβάζοντας από μέσα μου.

Ατελείωτες σειρές από σταυρούς -είναι τόσοι πολλοί που μπερδεύεται το μάτι σου. Για την ακρίβεια είκοσι χιλιάδες πεντακόσιοι νεκροί. Τόσοι είναι θαμμένοι σε ετούτο το μέρος. Μία ολάκερη σειρά από ανθρώπους που έπεσαν στα πεδία των μαχών του Α' Παγκόσμιου Πολέμου.

Κάποιοι εξ αυτών αναφέρουν μόνο το όνομα, κάποιοι άλλοι τη στρατιωτική μονάδα στην οποία ανήκε ο στρατιώτης ή την ηλικία του. Νέοι άνθρωποι ήταν. Εικοσάρηδες και εικοσιπεντάρηδες. Που θα μπορούσαν να έχουν γίνει δάσκαλοι και πυροσβέστες και επιστήμονες και καλλιτέχνες και υπάλληλοι και εργάτες και αρχιτέκτονες. Και να έχουν παιδιά. Και τα παιδιά των παιδιών τους να ήταν φίλοι μας. Ή να ήμασταν κι εμείς οι ίδιοι.

Δεν σε έφερα εδώ για να σου κάμω μάθημα ιστορίας, μη-χειρότερα. Απλώς να σου πω ότι οι νεκροί αυτοί ανήκουν όλοι στα συμμαχικά στρατεύματα της Αντάντ που έπεσαν μαχόμενα στο Βαλκανικό Μέτωπο. Άγγλοι, Γάλλοι, Σέρβοι, Ρώσοι και Ιταλοί. Στο πλευρό τους τάχθηκε και η Ελλάδα του Βενιζέλου.

Στη μέση του "ρωσικού τομέα" του νεκροταφείου, υπάρχει μία μικρή εκκλησία. Κεραμυδοκόκκινη με λευκά τελειώματα. 

Σου κάμει εντύπωση που είναι όλα φροντισμένα και καθαρά; Που είναι βαμμένοι οι τοίχοι; Που δεν υπάρχει πουθενά φθορά να σου βγάζει το μάτι; Σε ένα μέρος μάλιστα που θα φανταζόσουν ότι είναι μάλλον ξεχασμένο απ'όλους -ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος άλλωστε είναι σχεδόν έναν αιώνα πίσω. Τρεις γενιές τουλάχιστον. 

Κι όμως καθόλου ξεχασμένο δεν είναι. Μπορεί ο μέσος Θεσσαλονικιός να μην το πολυ-ξεύρει και ο μέσος Έλληνας να μην το έχει ματακούσει, αλλά το κοιμητήριο του Ζέιτενλικ αποτελεί σπουδαίο τόπο προσκυνήματος και μνήμης για τους Ρώσους και ιδίως για τους Σέρβους.

Και στο ερώτημά σου ποιος κουρεύει το γκαζόν, η απάντηση είναι οι ξένες κυβερνήσεις. Βλέπεις, το νεκροταφείο φτιάχτηκε εδώ με αγορά των εκτάσεων αυτών από την ελληνική κυβέρνηση (σκόπιμα σε αυτό το σημείο της πόλης, διότι γειτνίαζε με τα κτήρια των Λαζαριστών που είχαν μετατραπεί τότες σε νοσοκομείο), αλλά η επικαρπία παραχωρήθηκε στα ξένα κράτη και τα έξοδα βαραίνουν μέχρις και σήμερα εκείνους και όχι εμάς. Ευτυχώς -όχι για το έξοδο που γλιτώσαμε, αλλά για το καλό του κοιμητηρίουμ, διότι αν είχαμε εμείς την ευθύνη του, μάλλον ρημαδιό θα ήτανε.

Όπως κατάλαβες από τις φωτογραφίες, περάσαμε σε άλλον τομέα. Εγγλέζοι. Με λιτές ταφόπλακες και λουλούδια. 

Τυχαία επιλέγω. Private G.A. Taylor. South Nottinghamshire Hussars. Το κοίταξα να ιδώ τι σημαίνει. Ήταν ένα έφιππο τάγμα που συμμετείχε στη Μάχη της Καλλίπολης και κατέφθασε στη Θεσσαλονίκη το 1916. Τότε σκοτώθηκε και ο Taylor. Ετών δεκαεννιά.

Ανάμεσα στις σχεδόν πανομοιότυπες ταφόπλακες, ξεχωρίζει ένας πιο μεγάλος τάφος. Σου διαβάζω, σε περίπτωση που δεν έχεις μαζί τα γυαλιά σου. "To the victim of the Great War, the Generous English Lady and Great Benefactress of the Serb ia n People, Madame Harlay" και συνεχίζει "A Great Lady. On your tomb instead of flowers the gratitude of the Serbs shall blossom here. For your wonderful acts, your name shall be known from generation to generation".

Επειδής με ξεύρεις πόσο επίμονος γίνομαι όταν με πιάσει η περιέργεια, τις επόμενες ημέρες το έψαξα. Και έμαθα (από τις ελάχιστες αναφορές που εντόπισα) ότι η κα Harlay ήταν μία θαρραλέα γυναίκα που οργάνωνε βοήθεια υπέρ των Σέρβων, κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Σκοτώθηκε όταν εξερράγη δίπλα της μία οβίδα. Η έρευνά μου, απέδωσε και μία -νομίζω συγκινητική- φωτογραφία που σου παραθέτω. Τη βρήκα στο Πολεμικό Μουσείο του Λονδίνου και πήρα ειδική άδεια για να σου την κοτσάρω εδώ. Πρόκειται για την κηδεία της κυρίας Harlay. Το φέρετρο συνοδεύουν μικροί Σέρβοι πρόσφυγες που ευεργετούνταν από εκείνη.

Συνεχίζω την περιήγηση στο γαλλικό τομέα. Σου μεταφράζω τον τύμβο (τι τα έχουμε τα σορμπόν;) "Στους ιπτάμενους ήρωες που σκοτώθηκαν για τη Γαλλία".

Παραπέρα, έτερο μνημείο. "Στους 8.089 Γάλλους στρατιώτες αυτής της νεκρόπολης, που σκοτώθηκαν για τη Γαλλία". Αφού περπάτησα πολύ και σχημάτισα μία αρκετά πλήρη εικόνα του μέρους, άρχισα να κατευθύνομαι προς την έξοδο. Για καλή μου τύχη όμως εκείνη την ώρα κατέφθανε ένα μεγάλο γκρουπ με Σέρβους επισκέπτες. Ήταν όλοι σοβαροί και σκυθρωποί καθώς άκουγαν με ενδιαφέρον την ξεναγό τους. Εκείνη, τους οδήγησε στο Σερβικό κοινοτάφειο και ξεκλείδωσε την πόρτα στην οποία είχα σταθεί λίγα λεπτά νωρίτερα.

Τρύπωσα κι εγώ μαζί τους λάθρα. Κατεβήκαμε μία σκάλα και εισήλθαμε σε έναν ανέλπιστα μεγάλο χώρο. Κοίταζα τριγύρω μου εντυπωσιασμένος. Ένα υπόγειο αποθετήριο, γιομάτο αντικείμενα των νεκρών στρατιωτών, αλλά και λάβαρα και σημαίες και αφιερώματα των συγγενών τους.

Σιωπηλός, έγινα ένα με την ομάδα των Σέρβων που κοίταζαν θλιμμένοι τα αντικείμενα στους τοίχους και τα τραπέζια.

Φωτογραφίες, παράσημα, χειροτεχνίες, ρολόγια. Υλικό για να γιομίσει ένα μουσείο ολάκερο, βρισκόταν αραδιασμένο μπροστά μας.

Παρότι η μέρα ήταν πολύ ζεστή, εδώ κάτω, αρκετά χαμηλότερα από την επιφάνεια της γης, βρισκόσουν σε ένα δροσερό και άχρονο χώρο.

Κρεμασμένα σε έναν τοίχο, τα πηλήκια κάποιων Σέρβων στρατιωτών. 

Ακριβώς κάτω από τον τρούλο που σου έδειχνα στην αρχή της περιήγησης, βρίσκεται μία αίθουσα με ένα μεγάλο κόκκινο λάβαρο με δικέφαλο αετό.

Από πάνω, ένας εντυπωσιακός πολυέλαιος. Στο ταβάνι σταυροί.

Δεξιά και αριστερά από την αίθουσα αυτή, ξεκινούσαν μεγάλοι διάδρομοι που οδηγούσαν σε ένα μικρό λαβύρινθο από υπόγειες στοές. Στα τοιχώματά τους, τάφοι και ονόματα. Ειλικρινά στο λέω, από τα πιο εντυπωσιακά πράγματα που έχω δει.

Σε κάποια ονόματα, είχαν κολλήσει ασπρόμαυρες φωτογραφίες του νεκρού με σελοτέιπ. Ή μικρά αφιερώματα. Ή χάρτινες εικόνες της Παναγίας.

Ανάμεσα σε αυτά που είχαν κολλήσει ήταν κι αυτή η φωτοτυπία μίας φωτογραφίας. Δεν ξεύρω ποιος είναι αυτός που εικονίζεται. Απλώς μου έκαμε εντύπωση και σου την παραθέτω.

Βγαίνοντας παρατήρησα και πάλι τα μπουκάλια. Οι συγγενείς που έρχονται ακόμα και σήμερα εδώ, πίνουν στη μνήμη των νεκρών τους.

Ξανακοίταξα για τελευταία φορά το κοινοτάφειο. Απέξω ούτε που φαίνεται τι μπορεί να κρύβει στα σπλάχνα του. Εντυπωσιασμένος και αρκετά συγκινημένος για ετούτο το ανέλπιστο φλασμπάκ σε μία ιστορία εν πολλοίς ξεχασμένη, έφθασα στην έξοδο του κοιμητηρίου. Και χάθηκα πάλι μέσα στην πολύβουη καθημερινότητα της πόλης.
 ΠΡΟΣΘΗΚΗ 5-5-2014
Πρόσθετες πληροφορίες για το νεκροταφείο και τους τάφους των Ρώσων σε αυτό εδώ.

ΠΡΟΣΘΗΚΗ 8-8-2015
Ο Τελευταίος Φύλακας της ελληνικής Νεκρόπολης 


10 σχόλια:

  1. Στα φοιτητικά χρόνια τυχαια βρεθηκα στην περιοχή ,δεν ήξερα τιποτα βεβαιως,
    ούτε μπήκα ποτέ μεσα,από τότε δεν αξιωθηκα να βρεθω ξανα εκεί,χρωστάω όμως μια επίσκεψη...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Είμαι σίγουρος πως και πολλοί Θεσ/κείς δεν θα το ξέρουν καν.

      Διαγραφή
  2. Μου το έστειλαν και μένα, και ένιωσα περίπου τα ίδια συναισθήματα--το πατρικό μου σπίτι δεν απέχει ούτε χιλιόμετρο από τα "Συμμαχικά νεκροταφεία", όπως τα λέγαμε πάντοτε. Βέβαια η παρουσίαση πάσχει κάπως γλωσσικά (εκείνο το "κοινοτάφειο" βγάζει μάτια...) και μεταφραστικά, αλλά η ουσία δεν αλλάζει.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Δεν βλέπω που πάσχει η παρουσίαση γλωσσικά αλλά ούτε και μεταφραστικά και ο όρος "κοινοτάφειο" είναι απολύτως δόκιμος και σωστός.

      Διαγραφή
  3. αγαπητε αθεοφοβε τα νεκροταφεια της κοινοπολιτειας στην ελλαδα και στον κοσμο εχουν μια κοινη τυπολογια και ειναι βασισμενα σε σχεδια του ιδιου αρχιτεκτονα που προσαρμοζονται τοπικα γνωριζω καιεχω επισκεφθει τα νεκτροταφια στο φαληρο στον λαχανα στον στρυμονα στην αξιουπολη κιλκις στην δοιρανη οπου οι βουλγαροι υπο τον ιβαν βαζοφ κατατροποσαν τους αγγλους ακομα ινδικο νεκροταφειο υπαρχει στο τερμα της οδου μοναστηριου στην θεσαλονικη και συμαχικον στον μουδρο της λημνου οι νεκροι ειναι θαμενοι σε ομοιμορφους ταφους και τοθεαμα ειναι μακαβριο αλλα συναμα γαληνιο και υποβλητικο καμια σχεση με την αναρχια και το κιτς των ελληνικων πολιτικων νεκροταφειων ακομα οι σερβοι εχουν εξαισια μνημεια στην βιδο της κερκυρας οι γερμμανοι στην ραπεντωσα και στο μαλεμε και οι τουρκοι στην κοκινια στην χερσονησο της καλλιπολης οπου οι τουρκοι σταματησαν τους ανζακς αυστραλοι αγγλοι νεοζηλανδοι στην θεση lonely pine υπαρχει συμαχικο νεκροταφειο ομοιο με τα του ελλαδικου χωρου ψαξε εικονες απο τον λεοντα της δοιρανης εκει διπλα στο αψογο αγγλικο νεκροταφειο που το συντηρει ιδρυμα της κοινοπολιτειας υπαρχει και ενα αθλιο ελληνικο τι να πω αλωστε για την αθλια πολυκατικια που υψωνετε διπλα στο νεκροταφειο φαληρου οι δικοι μας νεκροι ακομα ειναι παραχωμενοι στην αλβανια οπου πολεμησαν οι γονεις μας εστω και στο υγειονομικο

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Στην Αλβανία θα ήταν μάλλον απίθανο να υπάρχει νεκροταφείο τέτοιου τύπου όταν η εμπολεμη κατάσταση με αυτήν έληξε το 1987.
      Βέβαια έκτοτε θα μπορούσε να γίνει αλλά πλέον αυτοί οι νεκροί έχουν πλέον ξεχαστεί ακόμα και από τους απογόνους τους.

      Διαγραφή
  4. Φιλτατε ATHE!
    Πολυ μερακι κρυβει το μπλογκ σου και με συγκινησες διοτι διατηρω την αλληλογραφια του παππου μου απο τον πρωτο παγκοσμιο πολεμο : απο το Μεντεσελι Θεσσαλονικης !και εχω ακομα στη μνημη μου τις ιστοριες του τοτε πολεμου κι οπως μου τις ελεγε εκεινος ......Σ ευχαριστουμε .

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Και εγώ έχω τα σημειώματα που έστελνε ο παππούς μου, έφεδρος αξιωματικός στους βαλκανικούς πολέμους για να ενημερώνει την μεραρχία του για το που είναι και τι κάνει.
      Σχετικά με αυτόν έχω γράψει στο ποστ μου Η ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΠΑΠΠΟΥ ΜΟΥ

      Διαγραφή