Πολλές φορές
χρησιμοποιούμε λέξεις που θεωρούμε αυτονόητο ότι υπάρχουν από πολλά
χρόνια σε χρήση στην γλώσσα μας.
Διαβάζοντας την κριτική που έχει γράψει ο Ηλίας Κανέλλης στο ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ των ΝΕΩΝ
για το βιβλίο του Κώστα Σημίτη
ΔΡΟΜΟΙ ΖΩΗΣ (Εκδ.Πόλις) ο οποίος αφού αναφέρει για την ίδρυση στο σπίτι του,
του Ομίλου Αλέξανδρος Παπαναστασίου, γράφει σε ένα σημείο για την εκδήλωση που
έκανε ο όμιλος στις 9 Νοεμβρίου 1966 με ομιλητή τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο όμιλος Παπαναστασίου, την ιδρυτική διακήρυξη του οποίου
υπογράφουν εκτός από τον Σημίτη, ο Σάκης Καράγιωργας, ο Βασίλης Φίλιας και ο Νίκος Γκαργκάνας,
μόλις έγινε η δικτατορία μετονομάστηκε σε Δημοκρατική Άμυνα.
Γράφει λοιπόν στο παραπάνω άρθρο ο Κανέλλης:
Η ομιλία, ήταν ορμητική και, όπως σημειώνει ο Κώστας Σημίτης, ο Ανδρέας Παπανδρέου χρησιμοποίησε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τον όρο κατεστημένο(που πρέπει να ανατραπεί) Ο Γεώργιος Παπανδρέου πάντως την αντιμετώπισε με ειρωνεία: "Του έκανε μάθημα μαρξισμού στην καθαρεύουσα" παρατήρησε.
Η ομιλία, ήταν ορμητική και, όπως σημειώνει ο Κώστας Σημίτης, ο Ανδρέας Παπανδρέου χρησιμοποίησε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τον όρο κατεστημένο(που πρέπει να ανατραπεί) Ο Γεώργιος Παπανδρέου πάντως την αντιμετώπισε με ειρωνεία: "Του έκανε μάθημα μαρξισμού στην καθαρεύουσα" παρατήρησε.
Πράγματι τότε ήταν η πρώτη φορά που έγινε στην Ελλάδα η
μετάφραση του όρου establishment ως κατεστημένο και η μετάφραση αυτή είχε δημιουργήσει αρκετές
συζητήσεις. Για καιρό η λέξη έμπαινε σε ομοιωματικά όπως μπορεί κανείς να
διαπιστώσει και από τις παρακάτω δημοσιεύσεις.
Δεν ξέρω αν οφείλεται
σε τυπογραφικό λάθος της εφημερίδας ή
έτσι αναγράφεται στο βιβλίο, αλλά η
ομιλία έγινε στις 9 και όχι στις 2 Νοεμβρίου, όπως γράφει ο Κανέλλης, και βέβαια αυτό είναι φανερό από την
ειδησεογραφία της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ και της ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ της 10-11-1966.
Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ήταν, λόγω προσωπικής φιλίας του διευθυντού της
με τον Μητσοτάκη, η μόνη από τις κεντρώες εφημερίδες που υποστήριζε τους
αποστάτες και όπως είναι ευνόητο ήταν εχθρική προς τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Η εφημερίδα στο σύντομο κείμενο της για την ομιλία στον
¨όμιλο Παπαναστασίου χρησιμοποιεί σε
ομοιωματικά την καινοφανή τότε λέξη "κατεστημένον" και με τον ίδιο
τρόπο την χρησιμοποιεί και σε επόμενα κείμενα της.
Η κεντρώα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ παραθέτει εκτεταμένη ειδησεογραφία και
μεγάλο μέρος του λόγου του στον οποίο διαπιστώνει κανείς ότι η λέξη κατεστημένο
χρησιμοποιείται αρκετές φορές από τον Ανδρέα ο οποίος όταν την
πρωτοχρησιμοποιεί αναφέρεται σε αναχρονιστική
και ξενόδουλη καθεστηκυΐα τάξη.
Η ομιλία αυτή είχε προκαλέσει μεγάλη αίσθηση στην εποχή της
και η αντίδραση ήταν άμεση στο κύριο άρθρο της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ της 11-11-1966.
Αλλά εξίσου έντονη ήταν και αντίδραση της αριστεράς που δεν
έβλεπε με καθόλου καλό μάτι την συνεχώς ανερχόμενη δημοτικότητα του Ανδρέα
Παπανδρέου στο αριστερό ακροατήριο και ιδίως την νεολαία.
Έτσι η ΑΥΓΗ, όπως μας πληροφορεί η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ με δύο άρθρα
της, επιτίθεται στις απόψεις που ανέπτυξε αυτός στην ομιλία του.
Ταυτόχρονα βέβαια επιχαίρει για την φαγωμάρα μεταξύ ΕΚ και
ΕΔΑ.
Μετά την άμεση
διάδοση και επικράτηση του όρου Κατεστημένο στον κόσμο και την ευρύτερη απήχηση
που είχε ο λόγος του τόσο από την
αριστερά όσο και από την δεξιά έγιναν προσπάθειες να τον απαξιώσουν και
ο Κύρκος από την ΕΔΑ αλλά και ο Κανελλόπουλος από την ΝΔ.
Τελικά η λέξη πέρασε και στα παραπολιτικά σχόλια και
δυστυχώς 12 μέρες μετά το τελευταίο, η
χούντα που προερχόταν από την πιο αναχρονιστική
και ξενόδουλη καθεστηκυΐα τάξη του στρατού επέβαλλε την δικτατορία της 21ης
Απριλίου.
ΠΡΟΣΘΗΚΗ 4-12-2015
Μου ήρθε με e-mail το παρακάτω σχετικό απόσπασμα
από το βιβλίο του Γιάννη Π. Καψή ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΨΕΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΛΉΘΕΙΕΣ (σελ
446,447) στις οποίες ο συγγραφέας αναφέρει συνομιλία του με τον Ανδρέα
Παπανδρέου.
Πολύ ενδιαφέρουσα αυτή η μικρή ιστορική αναδρομή γύρω από τον όρο 'κατεστημένο'.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ όρος, ενω σε ένα πιο επιφανειακό επίπεδο δίνει την εντύπωση πως κάτι περιγράφει, εαν τον εξετάσει κανείς λίγο βαθύτερα θα διαπιστώσει πως το νόημα του είναι σαν την κινούμενη άμμο - ασταθές, διφορούμενο, ποτέ ξεκάθαρο. Οπότε δεν είναι να απορεί κανείς που τον έβρισκε ελκυστικό ένας λαϊκιστής όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου.
Δύστροπη Πραγματικότητα
Νομίζω ότι σήμερα πλέον ο όρος είναι σαφής και ακρως επιτυχής ως προς το μονολεκτικό περιεχόμενο του και απλά εξαρτάται σε τι αναφέρεται αυτός που την χρησιμοποιεί
ΔιαγραφήΣύμφωνα με το Λεξικό Τεγόπουλος-Φυτράκης σημαίνει:
η ισχύουσα τάξη, το πολιτειακό ή κοινωνικό σύστημα // ομάδα ισχυρών προσώπων που επηρεάζουν ή ελέγχουν την πολιτική, την οικονομία κτλ και συν., υποστηρίζουν το παραδοσιακά αποδεκτό.
Σύμφωνα δε με το Πάπυρος Larousse είναι :
η κυρίαρχη δομή εξουσίας στην κοινωνία, η καθεστηκυία τάξη πραγμάτων / οι κυρίαρχες τάξεις σε μια κοινωνία και το μοντέλο που επιβάλλουν σε διάφορες πτυχές της δημόσια ζωής /η κυρίαρχη ομάδα σε ένα τομέα δραστηριότητας , σε ένα οργανωμένο σύνολο: το ιατρικό, το λογοτεχνικό κτλ
Αμ, το πρόβλημα είναι πως οσοι χρησιμοποιούν τον όρο, ακριβώς επειδή αυτός επιδέχεται πολλαπλών νοηματοδοτήσεων, μπορούν έτσι να χαρακτηρίσουν οποιαδήποτε ομάδα έχει κάποια κοινωνική ισχύ και τυχάινει να μην είναι της αρεσκείας τους, πως είναι "κατεστημένο". Οπότε περί της σαφήνειας του όρου θα διαφωνήσω, μόνο σαφής δεν είναι. Ακόμα δε και οι ορισμοί που παραθέτεις δεν είναι σαφείς - για παράδειγμα, δεν είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα η 'ισχύουσα τάξη' με το 'πολιτειακό ή κοινωνικό σύστημα' (πόσο μάλλον με το 'ομάδα προσώπων που επηρεάζουν ή ελέγχουν την πολιτική').
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο μόνο κοινό που μπορεί να βρει κανείς σε όλες αυτές τις απόπειρες ορισμού είναι ότι ο όρος αναφέρεται σε κάποια ομάδα που έχει κάποια ισχύ σε σχέση με άλλους. Ο ορισμός όμως αυτός, όντας τόσο γενικός και ευρύς, αναγκαστικά καταλήγει να χάνει σε σαφήνεια.
Για αυτό και τον όρο τον έχουν αγαπήσει όλοι οι λαϊκιστές, γιατί τον χρησιμοποιούν για να ξεχωρίσουν τον "λαό", τον οποίο υποτίθεται εκπροσωπούν, από αυτό το "κατεστημένο" που υποτίθεται τον καταπιέζει - ένα κατεστημένο το οποίο είναι πάντα τόσο βολικά ασαφές και φευγαλέο.
Δύστροπη Πραγματικότητα
Δεν πρέπει να ξεχνάς ότι κατεστημένο είναι η απόδοση του όρου establishment στα ελληνικά. και η έννοια του αγγλικού όρου είναι παρόμοια, με τις ελληνικές αποδόσεις όπως μπορείς να δεις εδώ
ΔιαγραφήΈχεις κανένα καλύτερο όρο να προτείνεις;
Το γνωρίζω ότι είναι η απόδοση του όρου establishment.
ΔιαγραφήΗ αντίθεσή μου έχει να κάνει με την χρήση του όρου στην πολιτική. Το να πεις ότι είσαι εναντίον του "κατεστημένου" (όπως έλεγε ο Παπανδρέου παλιοτερα) δεν λέει σχεδόν τίποτα επειδή πολύ απλά ο όρος ως τέτοιος μπορεί να νοηματοδοτηθεί ποικιλοτρόπως, ακριβώς επειδή είναι εκ φύσεως σχετικά ασαφής και συγκεχυμένος. Για να το πω πιο απλά, εαν κάποιος πει ότι είναι εναντίον του κατεστημένου - και όπου κατεστημένο βάλε π.χ, 'ισχύουσα τάξη', σύμφωνα με τον ορισμό του Τεγόπουλου-Φυτράκη - αυτό δεν μας λέει και πολλά. Εντάξει, είναι εναντίον της ισχύουσας τάξης. Και τι να σημαίνει αυτό? Εαν πάρεις, για παράδειγμα, και ρωτήσεις ένα φασίστα ή ένα κομμουνιστή (ή κάποιον που είναι απολίτικος) είναι σίγουρο πως θα σου πουν αρκετά διαφορετικά πράγματα (ακόμα και αντιφατικά μεταξύ τους) ως προς το τι θεωρούτν 'ισχύουσα τάξη'. Οπότε ο όρος 'κατεστημένο', από μόνος του, ούτε ιδιαίτερα διαφωτιστικός είναι ούτε και μας βοηθάει να καταλάβουμε τι ακριβώς εννοεί αυτός που τον χρησιμοποιεί. Χρειάζεται να έχουμε και άλλα στοιχεία, και άλλες πληροφορίες, για να καταλάβουμε τι ακριβώς εννοεί αυτός που τον χρησιμοποιεί.
Δύστροπη Πραγματικότητα
Ήδη καταλήγεις σε αυτό που έγραψα παραπάνω : απλά εξαρτάται σε τι αναφέρεται αυτός που την χρησιμοποιεί .
ΔιαγραφήΑντίστοιχα το ίδιο γίνεται και την νομενκλατούρα, το ιερατείο, τη κάστα κτλ
Πχ όπως μπορείς να διαβάσεις στην πρώτη χρήση του κατεστημένου ο Ανδρέας θεωρεί ότι σε αυτό ανήκει η αναχρονιστική και ξενόδουλη καθεστηκυΐα τάξη. και ουσιαστικά αυτή είναι και συνηθέστερη χρήση του όρου στην Ελλάδα.
Δεν σημαίνει όμως ότι δεν μπορείς να διαβάσεις :Το εκκλησιαστικό κατεστημένο, βυθισμένο στην φαρισαϊκή του αυταρέσκειά.....
Βασικά αν καταλήγω κάπου είναι σε αυτό που έγραψα στο πρώτο σχόλιο :) , ότι ο όρος είναι ασαφής, ή, για να το εκφράσω επαρκέστερα, αμφίσημος, και ως εκ τούτου καλό θα ήταν να αποφεύγεται η χρήση του σε πολιτικές συζητήσεις ή αναλύσεις.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν μπορούμε να τον χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητα, σαφώς και μπορούμε. Όταν όμως θελουμε να μιλήσουμε για πολιτικά ζητήματα με ένα πιο σοβαρό τρόπο, η χρήση του όρου δεν είναι ενδεδειγμένη, ακριβώς επειδή τα νοήματα που μπορεί κανείς να του αποδώσει καλύπτουν ένα αρκετά μεγάλο εύρος (έδωσα ένα παράδειγμα στο τελευταίο μου σχόλιο).
Δύστροπη Πραγματικότητα