Η ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΗ 1968 ΣΗΜΕΡΑ

Έχουν περάσει 50 χρόνια πια από τον περίφημο Μάη του 1968, ο οποίος στην Ελλάδα μέσω χούντας και λογοκρισίας πέρασε μάλλον χωρίς να του δωθεί μεγάλη σημασία και χωρίς να αποκτήσει τότε την διάσταση που απέκτησε η μυθολογία του μετά την μεταπολίτευση.

Στο ένθετο του Βήματος της Κυριακής 6-5-2018 υπάρχει ένα αφιέρωμα σε αυτόν, στο οποίο παρουσιάζονται οι απόψεις αλλά και οι προσωπικές εμπειρίες για εκείνη την εποχή, από διάφορους αξιόλογους συγγραφείς.

Από ορισμένα  από αυτά τα άρθρα, παρουσιάζω παρακάτω μερικά, κατά την γνώμη μου, ενδιαφέροντα αποσπάσματα.

Γράφει ο Γιάννης Καρτάλης στο άρθρο του Ο Μάης του 2018 δεν είναι ο Μάης του 1968

Και όμως, στις αρχές της χρονιάς αυτής στη Γαλλία επικρατούσε ένα κλίμα που κάθε άλλο προμήνυε ό,τι ακολούθησε. «Η Γαλλία βαριέται» ήταν ο τίτλος της «Μοντ», της εγκυρότερης γαλλικής εφημερίδας, λίγες εβδομάδες πριν μπει ο Μάης. Αναφερόταν στα δέκα χρόνια που είχε συμπληρώσει στην εξουσία ο στρατηγός Ντε Γκωλ και στη γενικότερη κόπωση που είχε επιφέρει το καθεστώς της 5ης Δημοκρατίας. Και ήταν ακριβώς η κόπωση αυτή που θα οδηγούσε τη γαλλική κοινωνία, με επικεφαλής την πανεπιστημιακή νεολαία, στην εξέγερση.  Ήταν η εξέγερση της γενιάς των «μπέιμπι μπούμερς», δηλαδή όσων είχαν γεννηθεί αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι οποίοι είχαν κατακλύσει τα πανεπιστήμια και ήθελαν να σπάσουν τα δεσμά μιας μεταπολεμικής κοινωνίας που είχε οδηγηθεί σε τέλμα. Ήθελαν την αλλαγή, χωρίς όμως να προσδιορίζουν και ποιο θα ήταν το περιεχόμενο της αλλαγής αυτής.

Αυτός είναι και ο λόγος που τα συνθήματα που κυριαρχούσαν ήταν κυρίως «η φαντασία στην εξουσία» ή το «απαγορεύεται το απαγορεύειν». Συνθήματα χωρίς συγκεκριμένο περιεχόμενο, που απέπνεαν έναν αφελή ρομαντισμό.

Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργης Γιατρομανωλάκης  γράφει στο Παρίσι, Κύθηρα, Καστοριάδης

Επανήλθα στα γεγονότα του παρισινού Μάη είκοσι χρόνια αργότερα, το 1988, οδηγημένος από ένα άρθρο του Καστοριάδη (Αντί, 373 [1988] 34-37). Αξίζει να θυμηθούμε κάποια σημεία του. «Με το κίνημα του Μάη», έγραφε, «συντελέστηκε μια τεράστιας έκτασης ανακοινωνικοποίηση, έστω και αν αποδείχτηκε παροδική (…) Εμπνέονταν όλοι από τις ίδιες διαθέσεις: αρνητικά, μια τεράστια απόρριψη της κενής ματαιότητας και της στομφώδους βλακείας που χαρακτήριζε τότε το ντεγκωλικό καθεστώς, (…) θετικά, η επιθυμία μεγαλύτερης ελευθερίας για τον καθένα και για όλους. Οι άνθρωποι ζητούσαν την αλήθεια, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία, την κοινότητα. Δεν μπόρεσαν να βρουν τις θεσμισμένες μορφές που θα ενσάρκωναν σε διάρκεια τις επιδιώξεις αυτές. Και - πράγμα που σχεδόν πάντοτε ξεχνιέται - ήταν μειοψηφία μέσα στη χώρα. Η μειοψηφία αυτή κατάφερε να επιβληθεί για πολλές εβδομάδες, χωρίς τρομοκρατία και βία: απλώς επειδή η συντριπτική πλειοψηφία ντρεπόταν για τον εαυτό της και δεν τολμούσε να παρουσιαστεί δημόσια. Η μειοψηφία του Μάη θα μπορούσε  ίσως να γίνει πλειοψηφία αν είχε προχωρήσει πιο πέρα από τη διακήρυξη και τη διαδήλωση. Αυτό όμως απαιτούσε μια δυναμική άλλου τύπου, στην οποία προφανώς δεν θέλησε, ούτε μπόρεσε να μπει. Αν θέλει κανείς να καταλάβει πού βρισκόταν ο "ατομικισμός" του Μάη του '68, ας αναλογιστεί αυτό που, μετά την τροποποποίηση των συμφωνιών της Γκρενέλ, επισφράγισε τη συντριβή του κινήματος: τον επανεφοδιασμό των βενζινάδικων. Η τάξη αποκαταστάθηκε οριστικά όταν ο μέσος Γάλλος μπόρεσε ξανά, μέσα στο αμάξι του, μαζί με την οικογένειά του, να τσουλήσει προς την εξοχική κατοικία του ή τον χώρο όπου κάνει το πικνίκ του. Αυτό που επέτρεψε, τέσσερις εβδομάδες αργότερα, να ψηφίσει 60% υπέρ της κυβέρνησης».

Ο επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής Ανδρέας Παππάς  αναφέρει ένα χαρακτηριστικό  περιστατικό από εκείνες τις μέρες  στο κείμενο του  Ψευδαισθήσεις και απόηχοι

Μάης του 1968, Παρίσι.

Το προηγούμενο βράδυ έχει καεί για μια ακόμα φορά το πελεκούδι. Το πρωί, Παριζιάνος, μάλλον εργάτης, εν πάση περιπτώσει λαϊκός τύπος, σιχτιρίζει, καθώς βλέπει το αυτοκίνητό του να έχει γίνει καλοκαιρινό. Έλληνας διανοούμενος που βρίσκεται εκείνον τον καιρό στο Παρίσι (το όνομά του δεν έχει σημασία, έχει πεθάνει άλλωστε εδώ και χρόνια) τον βλέπει, κοντοστέκεται και, με το επαναστατικό του φρύδι σηκωμένο, τον κατακεραυνώνει «Bourgeois!». Ιστορίες όπως αυτή ίσως να μην παρουσιάζουν μόνον ανεκδοτολογικό ενδιαφέρον. Ίσως να ρίχνουν και ένα πλάγιο έστω φως στην εν πολλοίς αντιφατική πραγματικότητα των ημερών εκείνων.

Ο ακαδημαϊκός  και καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ Θεόδωρος Παπαγγελής  αναφέρεται στην διάσταση μεταξύ διανοουμένων και εργατών στο άρθρο του Ο Μάης της ζωτικής μας μυθολογίας  

Όρθιος, πάνω σε αυτοσχέδια εξέδρα, ο Ζαν-Πολ Σαρτρ κατηχούσε τους μεροκαματιάρηδες της Ρενό στην τρισυπόστατη Εδέμ φοιτητών, εργατών, διανοουμένων. Ωστόσο, παρά τις προσδοκίες του οι δύο βασικές συνιστώσες του Μάη του '68, οι φοιτητές και οι εργάτες, δεν βρήκαν ποτέ πραγματικά κοινό βηματισμό μέσα στον παρισινό ορυμαγδό. Και κάποια στιγμή, ενώ τα εργατικά συνδικάτα παζάρευαν αυξήσεις μισθών και καλύτερες συνθήκες δουλειάς, οι επαναστατημένοι της Σορβόννης και της Ναντέρ φιλοτεχνούσαν, με συνθήματα, οδοφράγματα και χάπενινγκ, τη δική τους Νεφελοκοκκυγία. Σήμερα, πενήντα χρόνια μετά, τα δρώμενα στα εργοστάσια της Ρενό λίγοι τα θυμούνται κι αυτό που παραμένει εγχάρακτο στη συλλογική μνήμη είναι πολύ περισσότερο η ουτοπική ευφορία μερικών εβδομάδων. Άλλωστε και ο ίδιος ο Σαρτρ, όταν ρωτήθηκε σχετικά με το τι απτό, πρακτικό και συγκεκριμένο επιβιώνει από εκείνον τον Μάη, απάντησε: «Εγώ».

Η λέκτορας Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Exeter Ρόρη Λαμπρινή αναφέρεται στην επακόλουθη του Μαΐου 68 εξέλιξη  των συμετασχόντων σε αυτό, στο Από το ’68 της χειραφέτησης, στα πάθη του ’18

Η κοινωνική κινητικότητα και το πέρασμα πρωταγωνιστών από τα κινήματα στη συμβατική πολιτική και στην ελεύθερη αγορά στοιχειοθέτησαν την «ανάγνωση της γενιάς» των baby boomers που εξαργύρωσε τον νεανικό ριζοσπαστισμό σε κοινωνικό, επαγγελματικό και πολιτικό κεφάλαιο (Hervé & Rotman, 1987). Η τελεολογική αυτή εκδοχή των κινήτρων - που βρίσκει αναλογίες στην εγχώρια συζήτηση για την κληρονομιά της γενιάς του Πολυτεχνείου -  μπορεί να βρίσκει εφαρμογές σε έναν αριθμό επωνύμων που «έχτισαν καριέρες», δεν στάθηκε ικανή όμως να «ρευστοποιήσει την κληρονομιά του '68, μια και καλή» κατά την επιθυμία του Σαρκοζί το 2007. Πρόσφατες πολιτικές και κοινωνιολογικές έρευνες (Fillieule et al., 2018: Dormoy-Rajramanan & al., 2018) φωτίζουν «από τα κάτω» τις διαδρομές ζωής της μεγάλης πλειοψηφίας των «ανωνύμων» συμμετεχόντων στο 1968, αναδεικνύοντας ότι παρέμειναν πιστοί στο αξιακό πλαίσιο του 1968 (αντιρατσιστές, οικολόγοι, κοινωνικά και οικονομικά αλληλέγγυοι), χωρίς αυτό να συνοδεύεται από υλική ή κοινωνική άνοδο.

Τέλος  ο συγγραφέας Αλέξης Σταμάτης στο  Ο Μάης και η έφοδος στον ουρανό* γράφει για την συνθηματολογία του Μάη και για τα συνθήματα της, μερικά από τα οποία επέζησαν μέχρι τις μέρες μας.

Η επανάσταση  μπορεί να μην έγινε αλλά «ειπώθηκε». Και ειπώθηκε σύγχρονα, ποιητικά, με σλόγκαν που έγιναν διαχρονικά.

«Απαγορεύεται το απαγορεύεται» είναι μια φράση που δεν ξεχνιέται, όπως και το περίφημο «η φαντασία στην εξουσία». Κατά τη γνώμη μου όμως το κορυφαίο μακράν σύνθημα του Μάη του '68 ήταν το «κάτω από το πλακόστρωτο είναι η παραλία». Φράση βαθύτατα ποιητική, με πολλά επίπεδα, φράση που προϋποθέτει έναν τσιμεντένιο (απάνθρωπο) υλισμό που συμβολίζει το τετράγωνο μασίφ πλακάκι, στατικό και μπρουτάλ στην επαναλαμβανόμενη γεωμετρία του, μια στρώση με την οποία η ισοπεδωμένη κοινωνία πεζοδρομεί, θα λέγαμε, τη σκέψη, τη λαχτάρα, την επιθυμία. Και ταυτόχρονα όμως μια φράση ρεαλιστική διότι προέκυψε ως εξής: Στους δρόμους του Καρτιέ Λατέν, όταν ξήλωναν μια πλάκα, με σκοπό να τη χρησιμοποιήσουν, έβρισκαν από κάτω άμμο, μια και το πλακόστρωτο εδράζεται πάνω σε ένα στρώμα άμμου. Συνθήματα καλλιτεχνικά που βασίζονται σε παλαιότερες μορφές τέχνης, όπως λόγου χάρη τον ντανταϊσμό. Συνθήματα πιθανόν πιο δραστικά και από τα οδοφράγματα και από τις βόμβες Μολότοφ (ένα από αυτά το δήλωνε ξεκάθαρα: «Ο λόγος είναι βόμβα Μολότοφ». Και ένα άλλο: «Μιλάτε στους γείτονες, κατεβάστε ιδέες». Μια Επανάσταση του Λόγου; Οχι ακριβώς, αλλά δεν μου έρχεται στον νου καμία άλλη εξέγερση που να παρήγαγε τόσο πολλά τσιτάτα, αποφθέγματα, ευρηματικά λογοπαίγνια, μέχρι και μικρά ποιήματα. «Στους δρόμους που δεν είχε πριν κανείς βαδίσει / Διακινδύνεψε τα βήματά σου / Στις σκέψεις που δεν είχε πριν κανείς σκεφθεί / Διακινδύνεψε το κεφάλι σου». Η αμφισβήτηση περιλάμβανε και την παραδοσιακή Αριστερά όπως εύγλωττα υπαινίσσεται ένα ακόμη σύνθημα: «Αυτοί που μιλούν για επανάσταση και για ταξική πάλη, χωρίς να αναφέρονται στην καθημερινή πραγματικότητα, μιλούν με ένα πτώμα στο στόμα».

*«έφοδος στον ουρανό» Είναι το πιο αγαπημένο κλισέ κάθε αναταραχής, στο όνομα της επανάστασης- κάθε επανάστασης. Στον δρόμο για την κατάκτηση κάθε ουτοπίας, όσοι συμφωνούν και μάχονται γι΄ αυτή μιλούν για «έφοδο στον ουρανό». Έφοδο στον ουρανό έκαναν οι μπολσεβίκοι το 1917, αλλά έφοδος στον ουρανό έχει χαρακτηριστεί και η δράση της ομάδας Μπάαντερ-Μάινχοφ, που είχε έντονη τρομοκρατική δραστηριότητα στη Γερμανία. Έφοδος στον ουρανό έχει χαρακτηριστεί η δράση όσων συμμετείχαν στα βίαια γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008, έφοδο στον ουρανό θεωρούν οι φίλοι του τον Δημήτρη Κουφοντίνα, που έχουν αναρτήσει στο Διαδίκτυο τις καταληκτικές στιγμές της απολογίας του στο δικαστήριο. Η Σέχτα θεωρεί ότι η δολοφονία Γκιόλια είναι το δικό της «άλμα για την έφοδο στον ουρανό» που επιζητούσε.