ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΤΟΥ ΧΙΤΣΚΟΚ ΓΙΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ

Στις εφημερίδες διαβάσαμε για το ντοκιμαντέρ του Χίτσκοκ για το Ολοκαύτωμα που πρόκειται να βγει στις αίθουσες στο τέλος του 2014,  στα πλαίσια του εορτασμού της απελευθέρωσης της Ευρώπης μετά από 70 χρόνια.

Ας δούμε λοιπόν σε συντομία ποια είναι  ακριβώς  η ιστορία του φίλμ "Memory of the  Camps" γιατί αρκετές ανακρίβειες έχουν γραφτεί σχετικά με αυτό.

Τα συμμαχικά στρατεύματα καθώς απελευθέρωναν τους κρατούμενους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί  σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης είχαν μαζί τους και οπερατέρ, από την British Army Film Unit ,την American Army Pictorial Service και από τον σοβιετικό στρατό, που κινηματογραφούσαν αυτά που έβλεπαν.

"F3080" ήταν το όνομα που δόθηκε αρχικά σε ένα σχέδιο για την κατάρτιση ενός ντοκιμαντέρ σχετικά με τις γερμανικές θηριωδίες.

Το έργο ξεκίνησε από τον Φεβρουάριο του 1945 στο Psychological Warfare Division του  Ανώτατου Στρατηγείου του Συμμαχικού Εκστρατευτικού  Σώματος  (SHAEF -Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force).

 Εκεί  ο Sidney Bernstein ( ο μετέπειτα ιδρυτής της Granada Television) , επικεφαλής του τμήματος Κινηματογράφου του PWD, άρχισε τις προετοιμασίες για την παραγωγή ενός φιλμ με υλικό που είχε γυριστεί από την υπηρεσία του και από εικονολήπτες επικαίρων που συνόδευαν  τα βρετανικά , αμερικανικά  και ρωσικά  στρατεύματα .

 Στις αρχές Μαΐου 1945, το British Ministry of Information  και το American Office of War Information άρχισαν να συνεργάζονται στο μοντάρισμα αυτού του υλικού με σκοπό να φτιαχτεί μια ταινία για να προβληθεί στην Γερμανία, έτσι ώστε οι Γερμανοί να δουν τις φρικαλεότητες που είχαν διαπραχτεί από τον Χίτλερ  αλλά επίσης και  ότι ο γερμανικός λαός - και όχι μόνο οι Ναζί και τα SS - έφεραν  ευθύνη γι΄ αυτές.

Το ντοκιμαντέρ δεν αναφέρεται ειδικά στην γενοκτονία των Εβραίων γιατί αφ΄ενός ακόμα τότε δεν είχε γίνει αντιληπτή η έκταση της "Τελικής λύσης" του Χίτλερ, αφ΄ετέρου δε ο σκοπός του ήταν να ταυτιστεί ο θεατής με τα αθώα θύματα άσχετα από την φυλή τους ή την θρησκεία τους.

Ένα ελλιπές αρχείο στο British Public Record Office εξιστορεί τις καθυστερήσεις και τις δυσκολίες που υπήρξαν  από τον Φεβρουάριο έως Ιούλιο του 1945 στην ολοκλήρωση του φιλμ.

Μέχρι τον Ιούνιο του 1945, η ανυπομονησία αυξήθηκε μεταξύ των βρετανικών και αμερικανών  εταίρων. Το Λονδίνο  δεν είχε ορίσει ακόμα   έναν σκηνοθέτη, παραγωγό ή συγγραφέα  και οι Αμερικανοί πρότειναν τον  Billy Wilder να ολοκληρώσει την ταινία στο Μόναχο.

Το έργο επίσης επιβραδύνθηκε από τη βρετανική αποφασιστικότητα να οικοδομήσουν την γερμανική ενοχή και την επικύρωση της με στοιχεία, πέρα από κάθε δυνατότητα μελλοντικής άρνησης.

Ο Sidney Bernstein , ο σκηνοθέτης της ταινίας , έπεισε τον φίλο του Άλφρεντ Χίτσκοκ να αφήσει το Χόλιγουντ και να έρθει στην Αγγλία για να συνεργαστούν για αρκετές εβδομάδες στην παραγωγή της ταινίας . Ο Χίτσκοκ έφτασε στα τέλη Ιουνίου ,όταν ήδη  το υλικό από το στρατόπεδο Μπέλσεν ( οι τρεις πρώτες μπομπίνες της ταινίας) είχαν μονταριστεί.

Έφυγε μετά ένα μήνα, στα τέλη Ιουλίου , δύο μήνες πριν να σταματήσει τελικά η επεξεργασία της ταινίας, και σύμφωνα με τον Bernstein , ο Χίτσκοκ δεν αμείφτηκε για την εργασία του.

Οι εικονολήπτες που είχαν κάνει τις λήψεις από το στρατόπεδο Μπεργκεν -Μπέλσεν αστειεύονταν με την αντίδραση του Χίτσκοκ όταν είδε για πρώτη φορά τις φρικαλεότητες που είχαν κινηματογραφήσει.

Μπορεί ο ίδιος να γύρναγε ταινίες τρόμου αλλά με αυτές τις εικόνες φρίκης που είδε έκανε μια εβδομάδα να επιστρέψει στα Pinewood Studios.

Η προσφορά του  Χίτσκοκ στο φίλμ ήταν σαν "treatment advisor" (ουσιαστικά σαν film editor). Ενήργησε ως σύμβουλος στην οργάνωση του υλικού , μαζί με τους συγγραφείς Colin Wills και Richard Crossman (αμφότεροι από το London News Chronicle) με  editors τον Peter Tanner και τον Stewart MacAllister.
Σε συνέντευξή του πριν πεθάνει , ο Λόρδος πλέον Sidney Bernstein, εξήγησε ότι η συμβολή του Χίτσκοκ ήταν να βοηθήσει να διαμορφώσουν τον τρόπο που θα παρουσιαστεί το υλικό . " Έκανε  έναν κύκλο γύρω από κάθε στρατόπεδο συγκέντρωσης όπως ήσαν στον  χάρτη  σε διαφορετικά χωριά και διαφορετικές θέσεις και με τον αριθμό των κατοίκων της περιοχής  - έτσι ώστε να φαίνεται πως όλοι γνώριζαν γι΄ αυτά  ... Διαφορετικά, θα έβλεπες ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης  όπως  φαίνεται στην ταινία, το οποίο θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε , μίλια μακριά από κατοικημένες περιοχές "

 Οι τοποθεσίες με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης όπως τα σχεδίασε στο φίλμ ο Χίτσκοκ.

 Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που εμφανίζονται στο "Memory of the  Camps"

Μία ακόμα συμβολή του Χίτσκοκ ήταν η επιλογή των πλάνων που ενίσχυαν την αίσθηση της γνησιότητας του  ντοκιμαντέρ ,ώστε κανένας να μην μπορέσει να αμφισβητήσει την αλήθεια των εικόνων του φιλμ και να θεωρήσει πως πρόκειται για σκηνοθετημένες σκηνές.

Μέχρι τον Σεπτέμβριο 1945 η ταινία δεν είχε ολοκληρωθεί και το κλίμα ήδη στην αντιμετώπιση των Γερμανών είχε μεταβληθεί.

Η βρετανική στρατιωτική διοίκηση που είδε την κόπια εργασίας προτιμούσε πλέον να βελτιώσει τις αγγλογερμανικές σχέσεις από το να δημιουργήσει μια συλλογική ενοχή στον γερμανικό πληθυσμό.

Έτσι η ταινία εγκαταλείφθηκε γιατί εκτός των άλλων υπήρχαν ήδη και άλλες ταινίες με τις γερμανικές  θηριωδίες.

Οι Αμερικανοί με τον  Μπίλι Γουάιλντερ είχαν το  φιλμ "Die Todesmuhlen" με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το οποίο κυκλοφόρησε στην αμερικανική ζώνη τον Ιανουάριο του 1946. Και, ένα μεγάλο μέρος του υλικού που χρησιμοποίησε ο Γουάιλντερ καθώς και υλικό  από το "Memory of the  Camps" είχε ήδη παρουσιαστεί στο γερμανικό κοινό στα αγγλο-αμερικανικά επικαίρα "Welt im Film" Νο 5 που κυκλοφόρησαν στις  15 Ιουνίου 1945.

Το 1952 5 μπομπίνες  με το  "Memory of the  Camps" , μαζί με μια αχρονολόγητη δακτυλογραφημένη αφήγηση που αντιστοιχούσε στην επεξεργασμένη ταινία, μεταφέρθηκαν από τις αποθήκες του British War Office στο Imperial War Museum του Λονδίνου το οποίο και έδωσε τον παραπάνω τίτλο σε αυτές.

Μία σύντομη λίστα με ημερομηνία 7 Μαΐου 1946 έγραφε πως η 6η μπομπίνα ήταν υλικό που είχαν κινηματογραφήσει Ρώσοι οπερατέρ στα στρατόπεδα του  Auschwitz και του Maidanek και είχε μείνει στην Μόσχα.

Στη δεκαετία του 1980, το υλικό αυτό ανακαλύφθηκε σε ένα σκουριασμένο δοχείο στο μουσείο, από έναν Αμερικανό ερευνητή.

Η τηλεοπτική εταιρεία FRONTLINE απέκτησε τις μπομπίνες με το "Memory of the  Camps" και ανέθεσε στον ηθοποιό  Τρέβορ Χάουαρντ  να διαβάσει την υπάρχουσα δακτυλογραφημένη αφήγηση, χωρίς να προβεί σε άλλες επεμβάσεις στα 55΄ της ταινίας, της οποίας τα αρνητικά έχουν χαθεί.

Η πρώτη προβολή της ταινίας έγινε  στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου το 1984 σε κακή όμως ποιότητα και χωρίς την 6η μπομπίνα.

Στις ΗΠΑ προβλήθηκε  στις 7 Μαΐου 1985, για τον εορτασμό της 40ης επετείου της απελευθέρωσης των ναζιστικών στρατοπέδων θανάτου.

Στις επιστολές που δέχτηκε η FRONTLINE μετά την προβολή της ταινίας οι πιο συγκλονιστικές είναι δύο.

Από  ένα επιζώντα του Μπέργκεν Μπέλσεν που γράφει:

Είναι απίστευτο, όταν είδα  στην ταινία τον εαυτό μου να στέκεται πίσω από το συρματόπλεγμα, να κουνάω το χέρι μου και να χαμογελάω.

Αλλά και από ένα άλλο επιζώντα που γράφει:

Ο αδελφός μου Sam και εγώ ήμασταν δύο από τα παιδιά που φαίνονται πίσω από το αγκαθωτό συρματόπλεγμα. (Κρατώ τον ώμο του.) Μας είχαν μεταφερθεί από το  Ράβενσμπρουκ δύο μήνες νωρίτερα. Αν και δεν θυμάμαι το γύρισμα της ταινίας  η μνήμη του  αισθήματος  της κατάπληξης όταν είδαμε  τους νέους στρατιώτες εξακολουθεί να είναι μέρος της ζωής μου.

Το  Imperial War Museum χρησιμοποιώντας ψηφιακή τεχνολογία έχει αποκαταστήσει την ταινία και έχει προσθέσει και την 6η μπομπίνα που μέχρι τώρα έλλειπε, με νέο όμως αφηγητή αλλά με το υπάρχον κείμενο.

Ένα νέο επίσης ντοκιμαντέρ με τίτλο Night Will Fall  με σκηνοθέτη τον Andre Singer και τον Stephen Frears ως  directorial advisor, πρόκειται να προβληθεί μαζί με το "Memory of the  Camps" σε φεστιβάλ και  κινηματογράφους αργότερα φέτος.

Ο André Singer ήταν ο executive producer με τον Werner Herzog, στο φιλμ The Act of Killing  που αναφέρεται στις δολοφονίες στην Ινδονησία του 1965-66.

Στο βίντεο ολόκληρο το συγκλονιστικό   "Memory of the  Camps" πριν την αποκατάσταση του, με την εξαιρετική αφήγηση του Τρέβορ Χάουαρντ 

Εδώ υπάρχουν απεκατεστημένα τα 13:49 λεπτά της αρχής με λήψεις από το Μπέργκεν- Μπέλσεν.

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/camp/view/#lower

http://www.youtube.com/watch?v=PaR3qud2-e8#t=1756

Τα στοιχεία και οι περισσότερες φωτογραφίες έχουν ληφθεί από εδώ:

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/camp/

http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/features/alfred-hitchcocks-unseen-holocaust-documentary-to-be-screened-9044945.html

http://www.tanea.gr/news/culture/article/5071902/syntoma-epi-ths-othonhs-to-ntokimanter-toy-xitskokgia-to-olokaytwma/ 

ΠΡΟΣΘΗΚΗ

Έχω γράψει το 2011 ένα ακόμα ποστ που αναφέρεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Γερμανία για πολιτικούς κρατούμενους ήδη από το 1933.

DIE MOORSOLDATEN, ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΑΠΟ ΤΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ  ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΤΩΝ ΝΑΖΙ ...
Το 2014 έχω γράψει επίσης τις εντυπώσεις μου από την επίσκεψη μου στο Άουσβιτς.
ΣΤ΄ ΑΟΥΣΒΙΤΣ-ΜΠΙΡΚΕΝΑΟΥ- Η ΑΠΟΚΟΡΎΦΩΣΗ ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ

Ενδιαφέρον είναι  ότι στο Στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλζεν που είναι το πρώτο στο ντοκιμαντέρ , 60.000 κρατούμενοι βρέθηκαν ζωντανοί αλλά οι 10.000 από αυτούς πέθαναν μέσα σε μία εβδομάδα μετά την απελευθέρωσή τους λόγω του τύφου  και του υποσιτισμού.

Επίσης  πρέπει να επισημανθεί ότι  δεν απελευθερώθηκαν όλοι οι κρατούμενοι από τις συμμαχικές δυνάμεις γιατί οι ομοφυλόφιλοι κρατούμενοι υποχρεώθηκαν να εκτίσουν την ποινή τους σύμφωνα με την Παράγραφο 175  του προναζιστικού Γερμανικού νόμου κατά της ομοφυλοφιλίας ο οποίος καταργήθηκε το 1969.
Στην Ανατολική Γερμανία  κάποια στρατόπεδα συγκέντρωσης τέθηκαν και πάλι σε λειτουργία από τις Σοβιετικές κατοχικές δυνάμεις και χρησιμοποιήθηκαν για τη φυλάκιση πολιτικών αντιπάλων, που περιλάμβαναν από πρώην Ναζιστές μέχρι σοσιαλδημοκράτες. Δεκάδες χιλιάδες κρατούμενοι πέθαναν στο Ζάξενχαουζεν και στο Μπούχενβαλντ μεταξύ των ετών 1945-1950.