Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΙΜΠΡΑΗΜ ΑΛΗΔΑΚΗ

                            Σχέδιο από το βιβλίο του Robert Pashley  Travels in Crete ΙΙ (1837)

Πρόσφατα που βρισκόμουνα στην Κρήτη, μου είπε κάποιος ότι έχουν έρθει  Γερμανοί και ψάχνουν στον Εμπρόσνερο για τον θησαυρό του Αληδάκη. Στην αρχή η ιστορία μου φάνηκε σαν τις διάφορες φήμες που κυκλοφορούν ιδίως για θησαυρούς σε όλη την Ελλάδα αλλά όπως διάβασα στα Χανιώτικα Νέα είναι πραγματική!

Με νόμιμη άδεια, 10 ιδιώτες και μεταξύ αυτών ο ιδιοκτήτης του οικοπέδου στην θέση Σοχώρα, μία περιοχή εκτός οικισμού Εμπρόσνερου  και κάτοικος του χωριού, καθώς και 3 αλλοδαποί (ένας κάτοικος Γερμανίας και δύο κάτοικοι Αυστρίας) για 3 μέρες ανέσκαψαν το μέρος χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Το  χωριό γενικότερα έχει αρχαιολογικό ενδιαφέρον και σε ανασκαφές που έχουν γίνει βρέθηκαν πήλινα αγγεία, τάφοι και πέτρινα τοιχώματα, που ίσως δηλώνουν αγωγούς ύδρευσης αρχαίας πόλης.

Μετά την κατάληψη της Κρήτης, το 1669, αρκετοί  Κρητικοί εξισλαμίσθηκαν μαζικά (ολόκληρα χωριά) σε διάφορες περιόδους, προκειμένου να αποφύγουν τον κεφαλικό φόρο των απίστων (jizya) όπως επίσης και  μεγάλοι  και μικροί  γαιοκτήμονες  εξισλαμίσθηκαν οικειοθελώς,  για να μπορέσουν να διατηρήσουν στο ακέραιο τις περιουσίες και τα αξιώματά τους. 

Οι Τουρκοκρητικοί  αποτελούσαν, σε διάφορες περιόδους, περίπου το 1/8 έως 1/4 του πληθυσμού της Κρήτης και ουδέποτε κλήθηκαν να υπηρετήσουν στον τακτικό οθωμανικό στρατό. Αυτοί κατατάσσονταν στα κατά τόπους γενιτσαρικά τάγματα (ορτάδες) και καλούνταν Γενίτσαροι από τους χριστιανούς Κρήτες.

Στον χάρτη με κόκκινο είναι οι περιοχές της Κρήτης στις οποίες υπήρχαν το 1861 Τουρκοκρητικοί.

Ένας από τους πιο αιμοβόρους γενιτσάρους , απόγονος ενετού εξωμότη, ήταν  ο Ιμπραήμ Αληδάκης στον Εμπρόσνερο Αποκoρώνου, όπου και έμενε σε ένα πύργο φτιαγμένο αρχικά από τους Ενετούς και ανακατασκευασμένο από τους Τούρκους.

Είναι χτισμένος στην πλεονεκτικότερη θέση του χωριού, έξω από την γειτονιά Μεσοχώρι  και έχει θέα σχεδόν όλο τον Αποκόρωνα μέχρι και το Ακρωτήρι. Αποτελείται από τέσσερις επιμήκεις και παράλληλα δομημένους θόλους.

Ο Αληδάκης είχε γεννηθεί γύρω στα 1720 και είχε αρπάξει τεράστιες εκτάσεις των ντόπιων  από την Μουσέλα (σύνορα Νομών Χανίων – Ρεθύμνου) μέχρι και τα Κεραμειά, ουσιαστικά  τα τέσσερα πέμπτα των βόρειων κλιτύων των Λευκών Ορέων, σε όλη την έκταση της επαρχίας του Αποκόρωνα, μέχρι τα σπίτια των έντεκα χωριών που βρίσκονται στους πρόποδες αυτών των βουνών. Επίσης από τον Βάμο μέχρι πέρα από τα σφακιανά χωριά Ασκύφου και Καλλικράτης, στον οποίο κατείχε επίσης την κορυφή της Ροδαρέ, σε απόσταση μισής ώρας από αυτόν  που ήταν ξακουστή για την τοποθεσία και τις βοσκές της. Σε αυτά  οι υποτακτικοί του βόσκανε τα μεγάλα  κοπάδια του . Οι εκτάσεις που είχε καταπατήσει, με αξιοσημείωτο αριθμό ελιών, αμπελιών κ.ά ήσαν επίσης και σε άλλες περιοχές, όπως πχ στα Τσικαλαριά, στον Βλητέ, και στο Ρέθυμνο .

Είχε δικό του σώμα από 200 γενίτσαρους με τους οποίους δυνάστευε και λήστευε τους ντόπιους και την δράση του μόνο οι Σφακιανοί την περιόριζαν. Μετά όμως την εξέγερση του Δασκαλογιάννη  στα Ορλωφικά.  και την εκτέλεση του μετά την παράδοση του και την καταστολή της εξέγερσης το 1771, ο Αληδάκης άρχιζε να ετοιμάζει εκστρατεία κατά των Σφακιανών.

Για το τι έγινε μετά υπάρχουν δύο εκδοχές.

Η μια είναι  όσα γράφει  ο άγγλος περιηγητής  Pashley στον δεύτερο τόμο του ταξιδιωτικού του για το νησί της Κρήτης:

«Στο Πρόσνερο βλέπουμε τον ερειπωμένο πύργο του Αληδάκη. Ηταν ένας μωαμεθανός που στην επανάσταση υπερασπίστηκε τον πύργο του ενάντια στους ξεσηκωμένους χριστιανούς. Οταν πρωτοεπαναστάτησαν οι Σφακιανοί έστειλαν στον πύργο ένα απόσπασμα διακοσίων πενήντα περίπου ανδρών. Ο πατέρας του Αληδάκη είχε σκοτωθεί από τους Σφακιανούς στον πόλεμο που έγινε πριν από εβδομήντα σχεδόν χρόνια (μετά την επιχείρηση της Ρωσίας στον Μοριά), και ο Αληδάκης είχε τώρα προετοιμαστεί να αντισταθεί γενναία μαζί με τους ογδόντα διαλεχτούς άνδρες που είχε στον πύργο. Παρά το ότι οι Σφακιανοί μετέφεραν από τον Αλμυρό ένα παλιό κανόνι που βρήκαν εκεί, δεν κατάφεραν να πάρουν τον πύργο. Αφού λοιπόν έχασαν λίγο χρόνο έφυγαν αφήνοντας μια μικρή ομάδα να το πολιορκεί. Όταν όμως αργότερα εγκαταλείφθηκε ο πύργος, οι επαναστατημένοι Χριστιανοί τον κατέστρεψαν. (Travels in Crete by Robert Pashley esq., fellow of the Trinity college Cambridge, Cambridge, 1837, tome II, page 169. [εδώ το απόσπασμα παρατίθεται από την ελληνική έκδοση: Ταξίδια στην Κρήτη, μετ. Δάφνη Γ. Γόντικα, Δήμος Ηρακλείου-Βικελαία Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 1991, τόμ. Β? , σ. 122]. 

Η δεύτερη και πιο δημοφιλής βασίζεται στο Τραγούδι του Αληδάκη ,από τα πιο γνωστά δημιουργήματα της λαϊκής κρητικής ποίησης μαζί με  το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη .

Και τα δύο κυκλοφορούν σε δίσκο του Νίκου Μαμαγκάκη.

Ολόκληρο το ποίημα εδώ.

Και τα δύο περιλαμβάνονται στον τόμο 'Recueil de poemes historiques en grec vulgaire relatifs a la Turquie et aux principautes danubiennes' (Συλλογή ιστορικών ποιημάτων στη δημώδη ελληνική, σχετικών με την Τουρκία και τις παραδουνάβιες ηγεμονίες)  Ο τόμος είναι  δίγλωσσος (ελληνικό πρωτότυπο και γαλλική μετάφραση). τον εξέδωσε το 1877 στο Παρίσι ο   Γάλλος νεοελληνιστής Αιμίλιο Λεγκράν.

 Επίσης και τα δύο αυτά τραγούδια, εκδίδονται, τα αμέσως επόμενα χρόνια, και από τον Εμμανουήλ Βαρδίδη (1888) και τον Παύλο Φαφουτάκη (1889). Και οι δυό τους αγνοούν την έκδοση Λεγκράν. 

Ο Λεγκράν αναφέρει ότι το ποίημα του το παραχώρησε ο I. Μανουσογιαννάκης, καταγόμενος από το χωριό Νίμπρος και ο οποίος του είπε:

Βρήκα αυτό το ποίημα, που αναφέρεται στην εξέγερση των Σφακιανών εναντίον του Αληδάκη, στα χαρτιά του Αναγνώστη Παπαπολίδη ή Παναγιωτάκη, από την Ανώπολη των Σφακίων, ο οποίος διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην κρητική επανάσταση του 1821. Δεν γνωρίζουμε τον δημιουργό του ποιήματος, ούτε την ακριβή εποχή κατά την οποία συνετέθη. Βέβαια, στο τέλος μνημονεύεται το όνομα κάποιου ΓΕΩΡΓΗ ΠΑΤΕΡΟΥ [κόπια σηκωμένη εκ τη πρώτη κόπια τω ριμαδώρο], αλλά δεν ξέρουμε αν πρόκειται για τον ποιητή ή τον αντιγραφέα.

Σύμφωνα με την εκδοχή του τραγουδιού πριν να προλάβει ο Αληδάκης να επιτεθεί στα Σφακιά οι Σφακιανοί μαζεύτηκαν στο Ασκήφου και αποφάσισαν με την ηγεσία του Μανούσακα  (Μανούσος Πατακός, άντρας πελώριος και στην όψη φοβερός όπως λένε οι ιστορικοί ) και του παπά Σήφη να επιτεθούν αυτοί πρώτα στον πύργο του Αληδάκη .

Συγκλονιστικός είναι ο στίχος που λέει πως αποφάσισαν να πάνε μαζί τους και οι γυναίκες τους.

Μά είπε κ’ η Πατσουροζαμπιά κ’ εμείς θ’ αρματωθούμε,
κ’ η Νικολέτα, κ’ η Χρουσή «θέ νά σας ακλουθούμε,
μαζί νά πολεμήσωμε, μαζί κ’ αν ‘αι χαθούμε,
κ’ εμείς εβαρεθήκαμε τσοί Τούρκους νά γροικούμε»
ούλες μαζί θέ νά ‘ρθωμε φωνιάζ’ η γι’ αρχοντούλα,
μέ τή Λουπασσο-Κατεργιά καί παπαδο-Σοφούλα. 

Στην επίθεση σκοτώθηκε ο Αληδάκης και οι φρουροί του και οι Σφακιανοί κατέλαβαν τον πύργο και επακολούθησε, όπως ήταν φυσικό το πλιάτσικο των πάντων το οποίο περιγράφεται και αυτό με γλαφυρότητα.

κ’ ότι ‘μπορούσε κάθε εις ‘ς τ’ Ασκύφου τ’ αποσώνου.
ούλοι, γυναίκες, καί παιδιά ομάδ’ εκατεβήκα,
κ’ εγδύσασι τόν Πρόσνερο καί πράμμα δέν αφήκα. 

....................................................

ούλα τά πρεμαζώνουσι μέ γέλοια καί παιγνίδια.
καί ρούχο, που νά ‘φήσουσι, γδυμνοί ‘σάν οι καϋμένοι,
γδυμνοί ‘σά καί ‘ξυπόλητοι καί κακαποδομένοι.
μαύρο είτονε τ’ αμμάτι των κ’ ότι έβρισταν τό ‘πέρνα,
τόν Πύργ’, αν εσηκώνετο, ‘ς τ’ Ασκύφου τόν εφέρνα. 

.........................................................

‘Στ’ Ασκύφου ‘μονομέργιασαν ούλα τά κελεπίργια,
κ’ απόκειας τά ‘μοιράσασιν ούλα, δίχως χατίργια. 

Η τοπική στρατιωτική δύναμη των Τούρκων δεν επενέβη, για να καταστείλει την εξέγερση των Σφακιανών, γιατί έτσι περιορίστηκε η ισχύς ενός τοπικού ηγεμόνα που είχε λόγω του πλούτου του γίνει επικίνδυνος και γι΄αυτούς.

Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Τοπικής Κοινότητας Σήφη Γιανναράκη πέρα από τους Σφακιανούς έλαβαν μέρος και ντόπιοι από τον Εμπρόσνερο.

Είναι δυνατόν να έρθει στο σπίτι σου, στην περιοχή σου κάποιος ξένος και να μην τον κατατοπίσεις εσύ, πώς θα πάει και από πού; Απλώς οι ντόπιοι που πολέμησαν δεν αναφέρθηκαν για τον φόβο των αντιποίνων. Δεν είχαν πού να πάνε και θα ήταν εκείνοι που θα πλήρωναν για τον θάνατο του Αληδάκη.
Ο κ. Γιανναράκης αναφέρει, μεταξύ αυτών, ότι οι παλαιότεροι έκαναν λόγο για μια χρυσή ανέμη, αλλά και για μια χρυσή κότα με χρυσά κλωσόπουλα τα οποία είχε δημιουργήσει ο Αληδάκης με τα χρήματά του. Περισσότερο πάντως πιστευτή φαίνεται να είναι η εκδοχή που αναφέρει πως είχε κρύψει τα χρήματά του μέσα σε μια μυστική υπόγεια δίοδο που υπήρχε ώστε να μπορεί να διαφύγει από τον πύργο του αν βρισκόταν στην ανάγκη.
Ο θρύλος λέει ότι υπάρχει μια καταπακτή που βγαίνει από γειτονικό σπίτι του πύργου και οδηγεί στην τοποθεσία Κέραμος.

 Μέσα σε αυτή εικάζεται ότι βρίσκεται κρυμμένος ο θησαυρός του Αληδάκη. «Δεν βρέθηκε ποτέ το χρυσάφι του Αληδάκη. Οπότε κάπου είναι. Λέγεται μάλιστα ότι είχε κόψει και δικό του νόμισμα.
Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπιστεί ούτε η υπόγεια σήραγγα ούτε κάποια καταπακτή που να οδηγεί σε αυτήν.

Ο Πύργος κληρονομείται στους απογόνους του οι οποίοι για πολλά χρόνια ακόμη καταδυναστεύουν τον υποδουλωμένο λαό. Αρκετά χρόνια πριν την επανάσταση του 1866 πρέπει να πουλήθηκε στον Πηρίνη, Γραμματικό του Αλιδάκη.

Στις αρχές του 1900 χρησιμοποιώντας τον τοίχο της ανατολικής πλευράς προστέθηκε κτίσμα με κεραμοσκεπή όπoυ κατοίκησε η οικογένεια της εγγονής του Πηρίνη και γύρω στα 1930 εγκαταλείπεται το χτίριο για οικογενειακούς λόγους. Από τότε παραμένει ακατοίκητο μέχρι το Β παγκόσμιο πόλεμο οπότε νοικιάζεται σαν Αστυνομικός Σταθμός. 

Στα 1962 απαλλοτριώνεται ο πύργος από το Δημόσιο και κηρύσσεται  Ιστορικό και Διατηρητέο Μνημείο. Έκτοτε η Αρχαιολογία έκανε κάποιες εργασίες συντήρησης, αναμένοντας την παράκαμψη των γραναζιών της γραφειοκρατίας για την πλήρη αναστήλωση και αναπαλαίωση του μνημείου αυτού.

Πριν μερικά χρόνια είχα παρακολουθήσει ένα καλοκαιριάτικο βράδυ μια πολύ ωραία συναυλία του Λουδοβίκου των Ανωγείων στον χώρο μπροστά από τον Πύργο.

Τις επόμενες φωτογραφίες τις έχω τραβήξει το 2007.

Στην πρώτη είναι ή θέα που έβλεπε ο Αληδάκης από τον πύργο του.

Ενδιαφέρουσες φωτογραφίες έχει επίσης και το βίντεο στο τέλος.