ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΠΟΥ ΓΝΩΡΙΣΑ

Οι παραπάνω πίνακες του Νίκου Εγγονόπουλου είναι από την ημερολόγιο τοίχου που υπήρχε στο ΒΗΜΑ της 7-1-2018 με ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΣΠΙΤΙΑ.

Είχα την τύχη στην παιδική μου ηλικία να έχω δει παρόμοια σπίτια που σήμερα πλέον όλα έχουν κατεδαφιστεί.

Το μόνο αντίστοιχα σπίτι που ξέρω πως υπάρχει ακόμα, γιατί με νόμο της Μελίνας Μερκούρη κρίθηκε διατηρητέο, είναι στην Πλάκα στην οδό Τριπόδων 32 και Ραγκαβά και το γνωρίζετε όλοι ως οικία Κουκοβίκου από την κλασσική ταινία του 1965 του Γιώργου Τζαβέλα «Και η γυνή να φοβήται τον άνδρα» με τον Γιώργο Κωνσταντίνου και την Μάρω Κοντού.

Το σπίτι χρονολογείται από το 1800 και στέγαζε τη στρατιωτική διοίκηση των Τούρκων. Στο οικόπεδο του κτιρίου οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τη βάση ενός χορηγικού μνημείου, σε σχήμα τριπύλου. Βρέθηκαν ακόμα αρχαίες βεσπιανές τουαλέτες, πράγμα που αποδεικνύει ότι ο χώρος χρησιμοποιήθηκε για δημόσια ουρητήρια. 

Το σπίτι κατέληξε σήμερα προς αξιοποίηση από το ΤΑΙΠΕΔ. Η πώληση σε ιδιώτη διακόπηκε προσωρινά, καθώς βρέθηκαν αρχαία στα θεμέλιά του. Γρήγορα ξεπεράστηκε αυτό το εμπόδιο και μαζί με άλλα 11 νεοκλασικά της περιοχής θα δοθεί κι αυτό σε κάποιον ιδιώτη.

Παρόμοια με αυτό είναι και τα σπίτια τα οποία έχω προλάβει να δω.

Όλα αυτά τα σπίτια δεν έβλεπαν σε δρόμο αλλά σε μια εσωτερική αυλή και η πρόσβαση σε αυτά από τον δρόμο γινόταν από ένα πέρασμα που υπήρχε στο πλάι ή κάτω από άλλο  κτήριο που ήταν εξωτερικά .

Από το παράθυρο μου, που ήταν στο πλάι της πολυκατοικίας  που γεννήθηκα και της οποίας έχω βάλει φωτογραφία της στο ποστ μου ΤΑ ΨΩΝΙΑ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΚΑΙ TO ΠΟΔΑΡΙΚΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ ,υπήρχε μια τεράστια τετράγωνη πλακόστρωτη αυλή και φάτσα ένα τέτοιο σπίτι. Στο αριστερό μέρος της αυλής υπήρχε ένα άλλο αυτοτελές διώροφο κτήριο και στα δεξιά του τετραγώνου ήταν άλλο σπίτι με είσοδο στην οδό Πειραιώς και  σύριζα στην πολυκατοικία το ανοικτό πέρασμα για την αυλή.

Η δομή των σπιτιών που γνώρισα ήταν απλή.

Η κατοικία ήταν στον πρώτο όροφο και ανέβαινες σε αυτήν με μια εξωτερική σκάλα.

Στην πρόσοψη κατά μήκος είχε μια συνεχή τζαμαρία με ένα  φαρδύ διάδρομο που οδηγούσε στα παρατεταγμένα στην σειρά δωμάτια, στα οποία τουλάχιστον από τα σπίτια που είδα ο ίδιος, ο φωτισμός τους γινόταν  από την μπροστινή τζαμαρία.

Στο πρώτο από αυτά που βρισκόταν κοντά στην Ομόνοια ,στην οδό Γερανίου  στο τμήμα της μεταξύ της Πειραιώς και Ζήνωνος,  έμενε ένας συμμαθητής μου από το Γυμνάσιο.

Το δεύτερο ήταν κοντά στο Σύνταγμα στην αρχή της οδού Λέκκα (σήμερα Αθανασίου Αξαρλιάν) προς την Βουλής και μένανε τα ξαδέλφια συγγενών μας.

Το τρίτο ήταν στην οδό Αθηνάς, στην οποία, παρά το ότι είχε ήδη υποβαθμιστεί ως περιοχή κατοικίας, υπήρχαν ακόμη κατοικίες παλιών αθηναϊκών οικογενειών.

Δεν θυμάμαι πλέον σε πιο ύψος ήταν αλλά θυμάμαι το ζευγάρι των φίλων των γονιών μου που έμενε εκεί και οι οποίο διαθέτοντας έντονο χιούμορ έλεγαν για το σπίτι τους και την υποβάθμιση της περιοχής, ότι από  chateau d’ Athènes έχει γίνει  πλέον scato  d’ Athènes !

Είχα την τύχη, καθώς είμαι παντελώς άσχετος με την αρχιτεκτονική, να βρω μια  πολύ ενδιαφέρουσα διπλωματική εργασία των φοιτητριών του ΕΜΠ Ιωακειμίδου Σαββίνας, και Παπαγγελοπούλου Καλλιόπης σε pdf (65 σελ.) ΕΔΩ που βασίζεται στην μελέτη του Άρη Κωνσταντινίδη  Τα παλιά αθηναϊκά σπίτια (Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2011) Σε αυτήν επεξηγείται και η λογική της κατασκευής αυτού του τύπου των σπιτιών. Από το βιβλίο αυτό είναι και οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες.

Αντιγράφω μερικά αποσπάσματα από εκεί:

Στα σπίτια με αυλή, ή απλά «αυλές», όπως ονομάζονταν τα σπίτια αυτά, βρίσκουμε τρεις παραλλαγές τοποθέτησης αυλής και δωματίων. Ο κλειστός όγκος των δωματίων στο βάθος με την αυλή μπροστά, ο κλειστός όγκος των δωματίων στην μια πλευρά της μεσοτοιχίας σχηματίζοντας σχήμα Γ, με την αυλή στην απέναντι πλευρά και τέλος, ο κλειστός όγκος των δωματίων και στις 2 μεσοτοιχίες ή και στην όψη του οικοπέδου προς το δρόμο σχηματίζοντας σχήμα Π με την αυλή στο εσωτερικό του Π

Το «λιακωτό» εκφράζεται με το χαγιάτι, δηλαδή ένα υαλόφραχτο εξώστη, που βρίσκεται στον όροφο

Η τζαμαρία, πρώην χαγιάτι, τυπικά είναι ο υαλόφραχτος διάδρομος για την πρόσβαση στα δωμάτια του πρώτου ορόφου. Στην πραγματικότητα όμως, λόγω του επαρκούς εμβαδού, του πλούσιου φωτός και της μοσχοβολιστής ατμόσφαιρας από τις γλάστρες με τα λουλούδια, το λιακωτό μετατρέπεται στο πιο ζωντανό δωμάτιο του σπιτιού. Εκεί μεταφέρονται οικιακές δουλειές πιο ελαφριές, που μπορούν να γίνονται και εκτός αυλής

Το χειμώνα, το λιακωτό λειτουργεί ως «θερμοκήπιο». Το φως περνά από τα τζάμια και ζεσταίνει το χώρο, ενώ ο αέρας δεν επιτρέπεται να εισχωρήσει στο λιακωτό. Το καλοκαίρι, τα τζαμιλίκια σύρονται κάτω και ανοίγουν, αφήνοντας τον ήλιο και τον αέρα της αυλής να μπει μέσα δημιουργώντας ένα δροσερό χώρο. Η σημαντικότητα του ημιυπαιθρίου αυτού δωματίου φαίνεται και από την τουρκογενή του ορολογία χαγιάτι, η οποία προέρχεται από την λέξη χαγιάτ (hayat), που σημαίνει ζωή. Φυσικά στο κέντρο βρίσκουμε την αυλή, όπου ο άνθρωπος μένει αφύλακτος από τα αδιάκριτα μάτια και τα καιρικά φαινόμενα. Καθώς όμως “Ο βίος εν Ελλάδι είναι υπαίθριος. Οκτώ μήνας το έτος ο άνθρωπος ζει ευδαιμόνως εις το ύπαιθρον” (Περικλές Γιαννόπουλος) η αυλή καταλήγει να γίνει ένα μεγάλο δωμάτιο όλων των ενοίκων.

Στο κατώι υπήρχαν η τραπεζαρία, το δωμάτιο των κοριτσιών και της ψυχοκόρης και ο ανυφαντόλακκος (χώρος που ήταν και ο αργαλειός). Στο ανώι ήταν τα δωμάτια του ύπνου, ο ξενώνας και το χειμερινό, το οποίο πολλές φορές ταυτιζόταν με τον ξενώνα.

“Η αυλή όπου γύρω της- ή προς το ένα μέρος της- αραδιάζονται οι κλειστοί χώροι, είναι πάντα ο βασικός πυρήνας. Δηλ. ο υπαίθριος χώρος, ο οργανωμένος και κατασκευασμένος έτσι ώστε να είναι και αυτός δοχείο ζωής και να προσφέρει άνεση, χαρά και υγεία. Ο ξεσκέπαστος χώρος για να δέχεται το φως και τον ήλιο και τη θέρμη της ελληνικής ατμόσφαιρας, πλακοστρωμένος και φυτεμένος και λουλουδισμένος. Γιατί ο Έλληνας, όπου χτίζει, φυτεύει κιόλας, όπου ορθώνει κατασκευές τεχνητές, πάντα τις δένει και τις στερεώνει και με το φυσικό στοιχείο.