Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ ΣΕ ΕΝΑ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ

Κατόπιν εισήγησης του τότε Πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, η Βουλή των Ελλήνων αναγνώρισε τη γενοκτονία των Ποντίων το 1994, και ψήφισε την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως «Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο Μικρασιατικό Πόντο».

Από καιρό ήθελα λοιπόν να δω το μνημείο  «Πυρρίχιο Πέταγμα», του γλύπτη  Παναγιώτη Τανιμανίδη, που δώρισε στον Πειραιά  ο Βαγγέλης Μαρινάκης και έχει στηθεί  στην πλατεία Αλεξάνδρας, στο Πασαλιμάνι.

Την τελευταία λοιπόν φορά που κατέβηκα στο λιμάνι πήγα στην πλατεία αυτή και το φωτογράφησα.  

Όπως γράφει ο Νίκος Γ Μαστροπαύλος : Η γλυπτική σύνθεση στην πλατεία Αλεξάνδρας, στο Πασαλιμάνι του Πειραιά, είναι ένας γοητευτικός και αποτελεσματικός μοχλός ανάδευσης της ιστορίας της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, που φέρνει στο φως συμβάντα, αξίες και συναισθήματα που σηματοδοτούν και το μέλλον μας.

Σχεδιάστηκε το 1992 και παρέμενε στα σχέδια επί 25 χρόνια. 

Όπως λέει ο γλύπτης του μιλώντας για το έργο του και επεξηγώντας τα επί μέρους στοιχεία του:

 «Ενα δημόσιο γλυπτό πρέπει να γίνεται ακριβώς για τον χώρο που πρόκειται να στηθεί και να λειτουργεί μαζί του. Πρέπει να το δεις από εκατό χιλιάδες θέσεις. Γλυπτά τέτοιου μεγέθους θέλουν ιδιόμορφη στήριξη για να φαίνονται αστήριχτα, ότι αιωρούνται στον αέρα. Ενώ είναι βαριά, να φαίνονται ελαφριά».

Σαν το πέταγμα ενός πουλιού από τη μια πατρίδα στην άλλη, σαν ουράνιο τόξο, σαν το βεληνεκές ενός όπλου, σαν το κύμα, σαν την ημιτονοειδή καμπύλη που είναι όλη μας η ζωή. Η καμπύλη της ύπαρξής μας, ανεβαίνουμε από τα χαμηλά στα ψηλά, κατεβαίνουμε, δημιουργούμε και ανεβαίνουμε ξανά.

Και το προσφυγοπούλι άρπαξε στα νύχια του τη λύρα, το σύμβολο του ιδιαίτερου πολιτισμού των Ποντίων, και πέταξε για ένα καινούργιο, δύσκολο ξεκίνημα. Το είναι τους που φέρανε για να το κάνουν γίγνεσθαι. Και μετά άλλες δεκαέξι κάψουλες της ιστορίας αρχίζουν να εξελίσσονται σαν κύμα από την παλιά πατρίδα, στη νέα, με σκευή τα στοιχειώδη ιερά και όσια και κυρίως τη μνήμη.

«Η ιδέα των κυλίνδρων στηρίχθηκε ακριβώς στην αφήγηση του πατέρα μου»  «Μόλις φτάσανε στον Πειραιά, έτρεξε με τη μητέρα του και βρήκε δυο παλιά βαρέλια. Στο ένα, που είχε πριν μέσα μούστο, έβαλε τον πατέρα μου και τα άλλα αγόρια και στο άλλο, που είχε παστές σαρδέλες, στέγασε τα κορίτσια. Κι αυτά γλείφανε το αλάτι και τον μούστο για να ξεγελάσουν την πείνα τους. Και το πρωί το "σπίτι" τους γινόταν παιχνίδι. Έμπαιναν μέσα και τα άλλα παιδιά το έσπρωχναν στην κατηφόρα. Και ήσαν ευτυχισμένοι από αυτό το παιχνίδι».

Οι πρόσφυγες μετάγγισαν την κουλτούρα τους στην ηπειρωτική Ελλάδα που πήρε ενεργό μέρος στο Βυζάντιο. Όλα άλλαξαν, από το φαγητό μέχρι την υφαντική. Τον αργαλειό περιέχει ένας από τους σπονδύλους του έργου. Τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου που τα αισθάνονταν δικά τους και τα έκαναν μοτίβα για τα χαλιά. Άλλος περιέχει ένα δεμένο πλοίο, όπως αυτά των συμμάχων που μετέδιδαν μουσική και δεν έπαιρναν τους πρόσφυγες για να σωθούν. Σπόνδυλο τον σπόνδυλο το προσφυγοπούλι πετά προς τη νέα πατρίδα περνώντας μέσα από μια ξύστρα μολυβιού και μοιράζοντάς μας πένες «για να γράψει ο καθένας αυτό που αισθανόμαστε, αυτό που μάθαμε, αυτό που είδαμε και αυτό που δεν είδαμε, και πρέπει να ψάξουμε για να το δούμε. Μια σκυταλοδρομία της ζωής. Δεν μπορείς να ξεχάσεις τι έγινε».

Και τα ελατήρια, παράλληλα με τους σπονδύλους της αψίδας, συμβολίζουν αυτή την ταλάντωση  του ανθρώπου που βρίσκεται στους δρόμους και περπατά για να σωθεί. «Η άμπωτη και η παλίρροια, το πήγαινε-έλα των προσφύγων που δεν σταματά ποτέ. Το αέναο. Στις ίδιες θάλασσες»...

Στην επεξηγηματική πινακίδα που υπάρχει στο μνημείο διαβάζει κανείς:

Η σύνθεση, από ανοξείδωτο χάλυβα, αποτελείται από 101 κυλίνδρους σε τάση, για να υπογραμμίσει τον διαμελισμό, το κομμάτιασμα και την δύναμη της ανασύνθεσης του. Τα ελατήρια εκφράζουν την ενεργό μνήμη σε ετοιμότητα, σε ένταση, κρύβουν την εκτίναξη και την οργή, καθώς και το τρέμουλο των Πόντιων χορευτών πριν την απογείωση, πριν την αποσωμάτωση τους.

Εσωτερικά το έργο, το μέσα γλυπτό, είναι η ανυπεράσπιστη διαδρομή που κάνει ένα προσφυγοπούλι από τον Πόντο στην νέα του πατρίδα, να ζήσει και να μεταφυτέψει  το «είναι» τόσων αιώνων. Είναι μια σκυταλοδρομία 17 γλυπτικών συνθέσεων.

Οι μέσα 17 συμβολικές γλυπτικές συνθέσεις της Αψίδας

(17 ενθυμήματα όσα τα μέλη του Δημιουργού του έργου, που χάθηκαν στην Γενοκτονία)

·        Το προσφυγοπούλι αρπάζει τη λύρα και ξεκινάει το ταξίδι.

·        Τα λουκέτα.

·        Τα νταούλια.

·        Τα βαγγέλια.

·        Η σημαία.

·        Τα πηγάδια – το σκάψιμο για να βρουν νερό.

·        Τα δεμένα πλοία που δεν τους μετέφεραν.

·        Η καμπάνα.

·        Η εκκλησία και το αγίασμα.

·        Ο αργαλειός.

·        Το τραπέζι.

·        Το προσφυγοπούλι στο μέσον της διαδρομής.

·        Η λύρα-ακόντιο.

·        Η ξύστρα.

·        Τα κιάλια.

·        Η λύρα-αλέτρι.

·        Η άφιξη. Το προσφυγοπούλι έφερε τη λύρα.

Στο κέντρο κάτω από το μνημείο βρίσκεται ανοξείδωτος δίσκος όπου  αναγράφονται τα τοπωνύμια του Πόντου.
Το έργο αρχικά παραξενεύει τον θεατή του μέχρι ενημερωθεί τι συμβολίζει και γι΄ αυτό και συνάντησε και αρνητικές κριτικές, όπως αυτή εδώ. Προσωπικά αφού το περιεργάστηκα για λίγη ώρα και διάβασα την ενημερωτική του πινακίδα πιστεύω πως με τον χρόνο θα γίνει πλήρως αποδεκτό όπως πχ σήμερα είναι η Γκουέρνικα του Πικάσο, έργο που στην εποχή του είχε προκαλέσει αρκετές συζητήσεις.