Ο ΛΑΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΙΣΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΔΕΞΙΕΣ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΟΥ

Το θέμα του λαϊκισμού με έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια καθώς παρουσιάζει σημαντική έξαρση στην χώρα μας.

Ήδη το 2013 είχα γράψει σχετικά το ποστ  Ο ΛΑΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΡΙΣΗ  και τον ίδιο χρόνο είχα γράψει για την άνοδο και αναπόφευκτη κάθοδο του στο παρελθόν στην Γαλλία, όταν είχε αναπτυχθεί Ο ΠΟΥΖΑΝΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΦΟΡΩΝ.

Η διόγκωση  του λαϊκισμού στην Ελλάδα οδήγησε στο ποστ ΦΩΤΟΠΟΥΛΙΣΜΟΣ-Η ΑΠΟΘΕΩΣΗ ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΑΓΩΓΙΑΣ  και με την στην συνέχεια έξαρση του εθνολαϊκισμού θεώρησα αναγκαίο πέρυσι να δημοσιεύσω   ΕΝΑ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΠΕΡΙ ΕΘΝΟΛΑΪΚΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΤΕΙ.

Στην ενδιαφέρουσα μελέτη του Γιάννη Αναστασάκου- Ο λαϊκισμός και οι αριστερές και δεξιές συνιστώσες του έγινε απόπειρα κατάταξης «λαϊκισμών» σε τυπικές κατηγορίες παράγωγες των διαιρετικών τομών, οι οποίες διέπουν τη λειτουργία των νεωτερικών δυτικών κοινωνιών: αντισυστημισμού/ελιτισμού (κοινωνική/ταξική διάσταση), νατιβισμού^● (συνδυασμός ξενοφοβίας και εθνικισμού, ταυτοτική διάσταση) και διακυβερνητικού αυταρχισμού/αντιφιλελευθερισμού (θεσμική διάσταση).

Από την μελέτη  αυτή έχω μεταφέρει εδώ μερικά από τα πιο σημαντικά σημεία της για να μπορεί να γίνει κατανοητός και ο πίνακας με την Κλίμακα των λαϊκισμών. (το πλήρες κείμενο εδώ)

Με έντονα γράμματα είναι δικές μου επισημάνσεις.

Όπως και η «παγκοσμιοποίηση» έτσι και ο «λαϊκισμός» πολιτογραφήθηκαν αλλά δεν ορίστηκαν, σημαίνουν αλλά δεν σημαίνονται, διχάζουν αλλά δεν διευκρινίζουν.
Ο λαϊκισμός περιγράφεται ως ακραίος διαχωρισμός στους μεν και στους δε: αθώος λαός (οι πολλοί, εμείς) απέναντι σε εγχώριες και ξένες διεφθαρμένες ελίτ – πολιτικές, μίντια, ακαδημαϊκές, επιχειρηματικές – (οι λίγοι, άλλοι). Δεν πρόκειται για ανταγωνισμό αλλά για πόλεμο, οι αντίπαλοι «εχθροποιούνται», η πολιτική ανάγεται σε ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, όπου «ή μας τελειώνουν ή τους τελειώνουμε». Στη διάρκεια μεγάλης οικονομικής κρίσης αυτή η πρόταση μπορεί να βρει μαζική λαϊκή ανταπόκριση.

Είναι η χρυσή ευκαιρία της κατάλληλης πολιτικής «φωνακλάδικης μειοψηφίας» για να αναδειχθεί.

Συνδέεται με ακρογωνιαίες πολιτικές και ιστορικές κατασκευές, στην ελληνική περίπτωση με τα ριζιμιά λιθάρια μακρυγιαννικού αδικημένου λαού, Κατοχής, Αντίστασης. Αποκαθιστά έτσι το χαμένο αίσθημα του δικαίου και της κοινότητας, συνακόλουθα ελπίδα αλλαγής που παρακινεί σε διεκδίκηση και εκδίκηση. Η «εχθροποίηση» διευκολύνει τη στοχοποίηση, τη θυσία προσώπων και συλλογικών εκπροσώπων του «κακού».

Ο λαϊκιστικός λόγος έχει καλές ερωτήσεις αλλά άθλιες απαντήσεις. Όπως πετυχημένα έχει γραφτεί, απέναντι στον εκφυλισμό που συνιστά η ελιτίστικη διακυβέρνηση με «πολιτικές χωρίς πολιτική» ο λαϊκισμός αντιτάσσει «πολιτική χωρίς πολιτικές». Αυτό είναι και το βαθιά συντηρητικό περιεχόμενο του λαϊκιστικού φαινομένου. Δεν ζητά από τους πολίτες να αποδεχθούν άβολες μεταρρυθμίσεις, δομικές αλλαγές. Τάζει αλλά δεν αλλάζει.

Η μεταρρυθμιστική κοινωνική δυναμική είναι περιορισμένη έως ανύπαρκτη και η πολιτική ζωή περιστρέφεται σε τεχνητά διογκωμένες αντιθέσεις που τελικά συντηρούν το status quo των ρυθμίσεων του παρελθόντος που καταγγέλλουν.

Αναλυτική περιγραφή των ερωτήσεων και του τρόπου σχηματισμού των δεικτών νατιβισμού, αυταρχισμού και αντισυστημισμού βρίσκεται στον σύνδεσμο https://iakovos.shinyapps.io/Populism/. Για λόγους ενάργειας της παρουσίασης, όλες οι βαθμολογικές κλίμακες έχουν μετασχηματιστεί σε συγκριτικές εκατονταβάθμιες, όπου το κόμμα με την υψηλότερη βαθμολογία αντιστοιχεί στο 100 ενώ το κόμμα με τη χαμηλότερη στο μηδέν*.(* η επεξήγηση στον πίνακα)

Για να υπάρξει λαϊκιστικό γεγονός στην πολιτική ζωή, χρειάζεται το κόμμα να εκφέρει «λαϊκιστικό λόγο» που βρίσκει ανταπόκριση, γεννά ψηφοφόρους. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται η κλίμακα αντισυστημικότητας/αντιελιτισμού.

Οι απόψεις των ψηφοφόρων σε Χρυσή Αυγή, αλλά και Λαϊκή Ενότητα και ΚΚΕ χαρακτηρίζονται από ισχυρή αντίθεση έως απόρριψη στο «σύστημα», ενώ έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ΑΝΕΛ και ΑΝΤΑΡΣΥΑ έχουν παρόμοια θέση στην κλίμακα.

Η ταυτοτική συνιστώσα κυριαρχείται στην επικαιρότητα από τα θέματα Σκοπίων και μεταναστών (Πίνακας 2).

Πέραν των ψηφοφόρων Χρυσής Αυγής που ορίζουν την ξενοφοβία και Ποτάμι, ΑΝΤΑΡΣΥΑ, ΚΚΕ στον αντίποδα, ψηφοφόροι ΝΔ και ΑΝΕΛ βρίσκονται υψηλά στην κλίμακα, με ΣΥΡΙΖΑ – ΔΗΣΥ στο μέσον.

Η «θεσμική» διάσταση είναι πιο δύσκολο να αποτυπωθεί γιατί σχετίζεται με αφηρημένες έννοιες όπως το είδος πολιτεύματος ή η διάκριση σε πλειοψηφική ή αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Στο ερωτηματολόγιο οδηγοί για τον σχηματισμό της ήταν απόψεις όπως η αποδοχή ή μη της θανατικής ποινής και η προτίμηση σε ισχυρούς «αυταρχικούς» ηγέτες (Πίνακας 3).

Τι συμβαίνει όμως εάν δεν θεωρήσουμε αναλυτικά τον «λαϊκισμό» ως παράγωγο έως τριών συνιστωσών αλλά ως ένα αδιαίρετο όλον όπου η ενιαία κλίμακα σχηματίζεται από το σύνολο των ερωτήσεων που χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή των συνιστωσών; Τα αποτελέσματα της άσκησης εμφανίζονται στον Πίνακα 4.

Στην πρώτη στήλη (λαϊκισμός ενιαία) η κλίμακα προκύπτει από το σύνολο των ερωτήσεων. Στη δεύτερη στήλη η κλίμακα προκύπτει ως μέσος όρος των βαθμολογιών των τριών συνιστωσών.

Παρατηρούμε ότι οι δύο κλίμακες είναι ισοδύναμες.

Ο λεγόμενος «αριστερός λαϊκισμός», η κοινωνική διάστασή του δηλαδή, συναντάται περισσότερο ως ανάγκη σε ψηφοφόρους ΣΥΡΙΖΑ, ενώ ο λεγόμενος «δεξιός λαϊκισμός», δηλαδή η ταυτοτική διάσταση, συγκινεί περισσότερο ψηφοφόρους ΝΔ, με τη θεσμική διάσταση να συγκινεί αρκετά και τα δύο ακροατήρια.

Η δεκτικότητα των ψηφοφόρων και το ευρωπαϊκό περιβάλλον (κοινή στάση στο Ευρωκοινοβούλιο κατά Ορμπαν) ωθούν τα πολιτικά κόμματα σε χώρους κοινού συμφέροντος, άρα δυσκολεύουν την επιτυχία ακραίας πόλωσης, αμοιβαίας «εχθροποίησης».

Στις εκλογές συνήθως ο δημοσκοπικά δεύτερος προσπαθεί να πολώσει. Εν προκειμένω ο ΣΥΡΙΖΑ είναι πολύ πιθανό να προσπαθήσει να αρθρώσει κοινωνικό λαϊκιστικό λόγο, που όμως φαίνεται να ξεστρατίζει από την εποχή και τις ανάγκες των ψηφοφόρων του.

Ένα είναι βέβαιο και το μάθαμε πικρά τα τελευταία χρόνια. Εάν το κομματικό σύστημα μείνει πάλι πίσω, κρυμμένο στον διχασμό, χωρίς μεταρρυθμιστική πνοή που προϋποθέτει συναινέσεις, τότε αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές, δηλαδή προϋποθέσεις ανάπτυξης, δεν θα προκύψουν. Στην ξηρασία του «λαϊκιστικού» αφηγήματος ευδοκιμούν οι κάθε λογής παροχές και συναλλαγές, διατηρείται η ακινησία της ισορροπίας των «συμφερόντων», οι πολιτικές όμως και οι αλλαγές πάνε περίπατο.

^● Νατιβισμός

1. (κοινων.) κίνημα που αναπτύσσεται μέσα στις κοινωνίες με σκοπό την εκ νέου καθιέρωση αυτόχθονωνπολιτιστικών συνθηκών, σε αντίδραση προς τις πιέσεις τής ξενικής πολιτιστικής διείσδυσης

2. (πολιτειολ.) πολιτική που ευνοεί τους αυτόχθονες κατοίκους μιας χώρας εις βάρος τών μεταναστών είτε γενικά είτε από ορισμένη χώρα.