Η ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΥ

Η πλατεία Κουμουνδούρου έχει συνδεθεί με τα παιδικά μου χρόνια γιατί το σπίτι που γεννήθηκα ήταν εκεί  κοντά, στην οδό Πειραιώς και από μικρό παιδί η μάνα μου με πήγαινε με το καρότσι εκεί .

Μπορεί σήμερα να είναι από τα πιο συνήθη παιδικά παιχνίδια, αλλά όταν μου χάρισαν ένα μεταχειρισμένο ξύλινο ποδοκίνητο αυτοκινητάκι θυμάμαι με πόση περηφάνια εμφανίστηκα με αυτό, λίγο μεγαλύτερος  στην πλατεία ακολουθούμενος  από ένα σμαρί  πιτσιρίκια που με παρακάλαγαν να τους δώσω να κάνουν και αυτά μία βόλτα!

Στην σχολική ηλικία η πλατεία ήταν ο τόπος που μου άνοιξε τις πόρτες στην αστυνομική και περιπετειώδη λογοτεχνία από τις "ντουλάπες" που υπήρχαν εκεί.

Οι "ντουλάπες", αντίστοιχες με τις φοιτητικές που υπήρχαν στην Μασσαλίας παλιότερα, πούλαγαν φτηνά μεταχειρισμένα περιοδικά και βιβλία. Έτσι μπορούσες να διαλέξεις από ολόκληρες στοίβες με Μάσκα η Μυστήριο τα τεύχη που σου έλειπαν ή αυτά με τους ήρωες που σου άρεσαν όπως πχ Ντέντεκτιβ Χ, Λωποδύτη Φάντασμα, Αρσέν Λουπέν ή και με καουμπόηδες όπως ο Τομ Μιξ.

Οι "ντουλάπες" βρισκόντουσαν στις δύο πλευρές του μικρού κτίσματος που βλέπει κανείς στην φωτογραφία. 

Είναι ο υποσταθμός της ΔΕΗ και βρίσκεται απέναντι ακριβώς από την πολυκατοικία που είναι τα γραφεία του ΣΥΡΙΖΑ.(Στην ένθετη φωτογραφία η πρόσοψη των γραφείων με την κατάληψη από τους αναρχικούς)
Από  τον δρόμο αυτό περνούσε το τραμ 11 Ιπποκράτους-Κολοκυνθού, ενώ από την οδό Πειραιώς το 4 Ομόνοια-Ρούφ.Η εικόνα με τους επιβάτες να κρέμονται απ΄έξω δεν ήταν ασυνήθης. Τα τραμ ξηλώθηκαν μέχρι τα τέλη της 10ετιας του 50.

Λίγο πιο πίσω υπάρχει ο ναός των Αγίων Αναργύρων που ανήκε στο Ορφανοτροφείο.

Δυστυχώς από αυτή την μεριά της πλατείας δεν έχει μείνει κανένα από τα κλασσικά κτήρια που υπήρχαν στο πλάι.

Η πλατεία στο σχέδιο του Klenze αναφέρεται σαν πλατεία Λουδοβίκου, για να τιμήσουν τον πατέρα του ΄Οθωνα, αλλά μετά την έξωση του ονομάστηκε Ελευθερίας, που είναι και το επίσημο όνομα της, αλλά λόγω του ότι εκεί ήταν η κατοικία του Κουμουνδούρου είναι περισσότερο γνωστή στον κόσμο ως πλατεία Κουμουνδούρου.

Αρχικά ήταν μια αλάνα στην οποία έγιναν  οι Ολυμπιακοί αγώνες του 1859 και οι γυμναστικές εκδηλώσεις της δεύτερης Ολυμπιάδας.

Φυτεύτηκε το 1866 και απόκτησε και ένα σιντριβάνι το 1870.

Το 1907 επί Δημαρχίας Σπ. Μερκούρη η πλατεία αναμορφώνεται,περιφράσσεται  και φυτεύεται.

Το  1874 κτίστηκε στην πλατεία το Δημοτικό Βρεφοκομείο σε σχέδια Γεράσιμου Μεταξά και το οποίο αποπερατώθηκε χάρις στην συνεισφορά του ομογενούς από την Πετρούπολη Ι.Κοντογιαννάκη.

Σε αυτό προστέθηκε το 1889 το Θεραπευτήριο που στην ουσία ήταν το πρώτο νοσοκομείο Παίδων στην Ελλάδα στο οποίο υπήρχαν και οι  3 πρώτες θερμοκοιτίδες .

Απασχολούσε δε θηλάστριες, για να θηλάζουν τα βρέφη  ενώ ένα επάγγελμα που δημιουργήθηκε λόγω του βρεφοκομείου ήταν του "προμηθευτού θηλαστριών"!

Με την κήρυξη του Παγκοσμίου πολέμου  τα παιδιά μεταφέρθηκαν στο ΠΙΚΠΑ της Βούλας και στην κατοχή επέστρεψαν πίσω.

Το ορφανοτροφείο έπαψε να λειτουργεί το 1977 και για την βρεφοδόχο που είχε στην είσοδο έχω γράψει σχετικά στο ποστ μου ΟΙ ΚΑΘΑΡΟΙ, ΟΙΑΛΒΙΓΙΝΟΙ, Η ΒΡΕΦΟΔΟΧΟΣ ΚΑΙ Ο ΠΑΠΑΣ.

Από το 1982 μέχρι το 2010 το κτήριο στέγασε την Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων.

Στην απέναντι πλευρά της Πειραιώς υπάρχει το κτήριο του ΙΚΑ που υπέστη ζημιές στον σεισμό του 1999, δεν επισκευάστηκε και εγκαταλείφθηκε έκτοτε στην τύχη του.

Δύο τετράγωνα πιο πάνω από την πλατεία, στην οδό Πειραιώς ήταν η οικία Βλαχούτση (1834) που απετέλεσε και την  κατοικία του Armansberg και είχε γίνει το κέντρο της κοσμικής κίνησης στην οθωνική Αθήνα, γιατί σε αυτήν  δίνονταν περίφημοι χοροί και δεξιώσεις.

Στην συνέχεια έγινε Πολυτεχνική Σχολή και αργότερα στέγασε το Ωδείο Αθηνών από το 1871 μέχρι το 1976. Ανακαινισμένο σήμερα, φιλοξενεί τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου.

Επίσης λίγο κάτω από την πλατεία ήταν η οικία της Δούκισσας της Πλακεντίας η οποία όμως κάηκε το 1847. Στην συνέχεια στο οικόπεδο αυτό κτίστηκε το 1870 το Ορφανοτροφείο Χατζηκώστα έργο και αυτό του Τσίλερ.Από το 1945 χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή και θυμάμαι παιδί πίσω από τα παράθυρα με κάγκελα να κοιτάνε έξω κρατούμενες γυναίκες.Κατεδαφίστηκε το 1963.

Από το τεράστιο αυτό κτήριο έχει γλυτώσει την κατεδάφιση μόνο ο ναός του Αγίου Γεωργίου σε σχέδιο του Τσίλερ που βρίσκεται στο προαύλιο του ορφανοτροφείου που διακρίνεται στο αριστερό μέρος του κτηρίου.

Στην περιοχή έγιναν μάχες στα Δεκεμβριανά μεταξύ του ΕΛΑΣ και των Βρετανών όπως μπορεί να δει κανείς και στην φωτογραφία από την γωνία με την Ευριπίδου.

Στο σπίτι που γεννήθηκα υπήρχε ένα σίδερο στο μπαλκόνι της οδού Πειραιώς χτυπημένο από όλμο, που όπως μου είχε διηγηθεί ο πατέρας μου είχε γκρεμίσει ένα μέρος και από τον τοίχο ενός δωματίου.Φαίνεται καλά στην φωτογραφία που ποζάρω με σοβαρό ύφος αλλά με ιδιαίτερο κρυφό καμάρι για το πουλόβερ που φοράω! Φαίνεται επίσης πολύ καλά η οδός Πειραιώς με την οικία Βλαχούτση δεξιά, τότε Ωδείο Αθηνών.

Σε αυτή την  άκρη της πλατείας υπήρχε το αρχοντικό Ι.Καρατζά του 1832 από τα πρώτα κτήρια της νέας πρωτεύουσας σε σχέδια Στ. Κλέανθη.

Σε αυτή φιλοξενήθηκαν τον Μάιο του 1833 ο Όθωνας και ο αδελφός του Μαξιμιλιανός όταν για πρώτη φορά επισκεφτήκαν την Αθήνα.

Το 1879 το αγόρασε ο για δέκα φορές πρωθυπουργός της χώρας, Αλεξ. Κουμουνδούρος και έμεινε εκεί μέχρι τον θάνατο του το 1883.

Στο κτήριο αυτό στεγάστηκε μετά το 9ο Γυμνάσιο μέχρι το τέλος της 10ετιας του 70 οπότε και κατεδαφίστηκε παραμένοντας ερείπιο μόνο ένα μικρό του μέρος.

Στην απέναντι μεριά έκτισε το αρχοντικό του και ο γαμπρός του Καρατζά ο Αργυρόπουλος.

Στις φωτογραφίες μπορεί να δει κανείς  πόσο αισθητικά σωστή και αρμονική ήταν η κυκλική διαμόρφωση της οδού Κραναού, στην επάνω μεριά της πλατείας ,όταν υπήρχαν όλα τα νεοκλασικά κτίσματα εκεί.

Τα αρχοντικά που κτίστηκαν στην περιοχή  εκείνα τα χρόνια έγιναν εκεί γιατί υπήρχε η πρόθεση  να ανεγερθούν τα Ανάκτορα στην περιοχή του Κεραμικού.

Μετά την οριστική ανέγερση των ανακτόρων στην σημερινή θέση τους η περιοχή απέκτησε μια λαϊκότερη όψη.

Στην εφημερίδα Αστυ του 1886 διαβάζει κανείς τα σατιρικά ονόματα που δίνει η εφημερίδα στις διάφορες πλατείες της Αθήνας ανάλογα με την ταξική προέλευση των ανθρώπων που συχνάζουν σε αυτήν. Έτσι η Πλατεία Ελευθερίας χαρακτηρίζεται ως  η κυρά Γιώργαινα και η Σταμάτα με τα τσόκαρα!

Στο μεσοπόλεμο επί Δημαρχίας Κοτζιά η πλατεία διέθετε αναψυκτήριο και επίσης στο κέντρο της αβαθή δημοτική πισίνα για τα παιδιά.

Διαβάζω εδώ:

Πολλοί θα θυμούνται ακόμη τις δημοτικές πισίνες ή τις δεξαμενές που ήταν διεσπαρμένες σε διάφορες περιοχές των Αθηνών και κάλυπταν τις ανάγκες των παιδιών τα καλοκαίρια. Στην πλατεία Κουμουνδούρου, στην πολύπαθη πλατεία του Αγίου Παντελεήμονος, στον Άγιο Κωνσταντίνο Κολωνού, στον Άγιο Γεώργιο της Ακαδημίας Πλάτωνος, στον συνοικισμό Προμπονά, στον Άγιο Ιωάννη Βουλιαγμένης, στου Γκύζη, στον Προφήτη Ηλία στο Παγκράτι, στην Κονίστρα των Πετραλώνων εκατοντάδες παιδιά έκαναν τις… βουτιές τους. Η τελευταία ακμή του θεσμού των «λαϊκών δεξαμενών», που είχε εγκαινιαστεί στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ήταν στα δύσκολα για τα λαϊκά στρώματα χρόνια της δεκαετίας του 1960.

Το κλίμα που επικρατούσε σ’ αυτές τις μικρές πισίνες ήταν εντυπωσιακό και ενθουσίαζε τους κολυμβητές του… γλυκού νερού. Διακόσια παιδιά βουτούσαν στην υπαίθρια πισίνα της πλατείας Κουμουνδούρου, όπου, εκτός από τους εντεταλμένους δύο υπαλλήλους του δήμου που φρόντιζαν για την ασφάλεια των παιδιών και την προετοιμασία των εγκαταστάσεων, εθελόντριες μοίραζαν στα παιδιά -μετά το μπάνιο- το περίφημο «ψωμοτύρι». Μικρά σάντουιτς, ψωμί με τυρί.

Πάντως η πολυπληθέστερη κίνηση παρουσιαζόταν στη δεξαμενή του Αγίου Κωνσταντίνου Κολωνού, με 300 παιδάκια! 

Χαρακτηριστική ήταν και η πισίνα στην διασταύρωση Λεωφόρου Αλεξάνδρας και Πατησίων.

Πάντως την πισίνα της πλατείας Κουμουνδούρου δεν την πρόλαβα στις δόξες της. Ήταν χωρίς νερό και τα παιδιά εκαναν μέσα σε αυτήν πατίνια!

Στην δεξιά πλευρά της πλατείας έχουν διατηρηθεί και ανακαινιστεί μερικά από τα νεοκλασικά που υπήρχαν εκεί, αλλά αυτό που βρισκόταν στην γωνία με την Πειραιώς δεν γλύτωσε τελικά την κατεδάφιση.

Παρά  την ανάπλαση της πλατείας  που έγινε τα τελευταία χρόνια δυστυχώς αυτή δεν μπόρεσε να αποφύγει στα τέλη της 10ετιας του 90 να γίνει για αρκετό διάστημα κέντρο διαμονής άστεγων Κούδρων πολιτικών προσφύγων με αποτέλεσμα βρώμα, κυκλοφορία ναρκωτικών και ύποπτων περιθωριακών στοιχείων.

Μετά την απομάκρυνση τους, κατά καιρούς γίνονται στο τσιμεντένιο αμφιθεατράκι της διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις.

Κλείνω με δύο ακόμα παλιές φωτογραφίες.

Στην τελευταία φωτογραφία του 1928 φαίνεται  μια σκηνή θερινού θεάτρου.

Στο βιβλίο του Χ.Πατέρα τα Θέατρα των Αθηνών και η ιστορία τους , στις λαϊκές θεατρικές σκηνές αναφέρει:

Ευτέρπη (1887),Χειμερινό, πλατεία Ελευθερίας.
Έχω πάντως μια μικρή αμφιβολία αν η λεζάντα που είχε η φωτογραφία  είναι σωστή και αν προκειται πράγματι για την πλατεία Κουμουνδούρου.

Στοιχεία και φωτογραφίες, εκτός από το ιντερνέτ, έχουν ληφθεί από τα βιβλία:

Θ.Γιοχάλας-Τ.Καφετζάκη-ΑΘΗΝΑ Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και την λογοτεχνία Βιβλιοπ.ΕΣΤΙΑΣ Β΄Εκδ 2013

Σ.Σκοπελίτη-Νεοκλασσικά σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά. Εκδ.ΔΩΔΩΝΗ 1975

Μ.Σκαλτσά-Κοινωνική ζωή και δημόσιοι χώροι κοινωνικών συναθροίσεων στην Αθήνα του 19ου αιώνα. Θεσσαλονίκη 1983

Χ.Πατέρας-Τα θέατρα των Αθηνών και η Ιστορία τους (1835-1920) συλλλογές Αργύρης Βουρνάς 1997