Στην φωτογραφία είναι η Αναστασία Στόγια μαθήτρια της
Β΄Γυμνασίου. Κρατήστε στην μνήμη σας αυτό το όνομα, γιατί από αυτό το κορίτσι είμαι σίγουρος πως θα διαβάσουμε
στο μέλλον και άλλα κείμενα της. Με καταπληκτική ενάργεια και σαφήνεια
περιγράφει το μεγάλο πρόβλημα που υπάρχει στην εκπαίδευση των παιδιών μας στο
να αντιληφθούν την ομορφιά των κειμένων της ελληνικής κλασικής γραμματείας,
όπως διδάσκονται στα σχολεία μας.
Είχα την τύχη να έχω στις τελευταίες τάξεις του τότε 6τάξιου γυμνασίου, ένα εμπνευσμένο φιλόλογο που αντί να δίνει, όπως οι περισσότεροι τότε συνάδελφοι του, σημασία στην γραμματική και την σύνταξη των αρχαιοελληνικών κειμένων, έδινε σημασία στο νόημα που αυτά περιείχαν. Έτσι μας έβαλε να διαβάσουμε την Αντιγόνη από λογοτεχνική μετάφραση και μαγεμένοι 60 μαντράχαλοι τον ακούγαμε να μας αναλύει με πάθος το πανανθρώπινο νόημα του έργου.
Έκτοτε άλλαξε τελείως η άποψη που είχα σχηματίσει για το πόσο βαρετά είναι τα αρχαία κείμενα, με αποτέλεσμα, πριν να τελειώσω το γυμνάσιο, να κάτσω να διαβάσω ένα αρκετά δύσκολο για την ηλικία μου τότε βιβλίο, το Συμπόσιο του Πλάτωνα στην μετάφραση του Συκουτρή.
Το κείμενο της Στόγια δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ και αναδημοσιεύτηκε σε ένθετο των ΝΕΩΝ.
Αν ρωτήσετε έναν μαθητή δευτέρας γυμνάσιου ποιο είναι το αγαπημένο
του μάθημα, οι απαντήσεις κυμαίνονται. Οι πιο συνηθισμένες είναι —πέρα από τη
γυμναστική— τα μαθηματικά και η φυσική, μαθήματα που θεωρούνται «δύσκολα». Πολύ
σπάνια θα βρούμε να αρέσει το μάθημα της αρχαιογνωσίας στους μαθητές, κάτι που
προσωπικά βρίσκω λυπηρό. Στη δευτέρα γυμνασίου διδάσκεται η Ομήρου Ιλιάδα, ένα
κείμενο που κανονικά θα έπρεπε να είναι ακαταμάχητο. Για ποιο λόγο όμως δεν
μπορούν οι μαθητές να εκτιμήσουν την ομορφιά της και οι φιλόλογοι να μοιραστούν
μαζί τους την αγάπη που τρέφουν για το έπος αυτό;
Οι αρχαίοι Έλληνες καταφέρνουν κάτι εξαιρετικά δύσκολο, όχι μόνο στην Ιλιάδα αλλά και στην αρχαία τραγωδία. Ενώ η Ιλιάδα απαγγελλόταν πριν από σχεδόν 3000 χρόνια είναι πολύ σύγχρονη, δίνει χώρο για ταυτίσεις στους σημερινούς αναγνώστες. Οι ήρωες τσακώνονται, ζηλεύουν, έχουν ελαττώματα. Όχι μόνο οι κοινοί θνητοί όπως ο Αγαμέμνονας και ο Αχιλλέας, αλλά και οι ίδιοι οι θεοί. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει τίποτα πιο αστείο από το να βλέπεις τον Δία και την Ήρα να έχουν ένα συζυγικό καβγαδάκι (ράψ. Α στιχ. 540-567), τον Άρη να μυξοκλαίγεται στον πατέρα του γιατί τραυματίστηκε από την Αθηνά (ραψ. Ε στιχ. 873-898).
Στην τάξη έχει ειπωθεί πολλές φορές πως υπάρχει ανθρωπομορφισμός (δηλαδή ότι οι θεοί έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά, ζηλεύουν, ερωτεύονται, κάνουν χατίρια στους αγαπημένους τους ήρωες) αλλά ουδέποτε έχει διαβαστεί ένα τέτοιο απόσπασμα, κάτι που είναι οξύμωρο. Είναι σαν κάποιος να φοβάται να ρίξει τους ήρωες (θνητούς και αθάνατους) από ένα ιδεατό βάθρο.
Υπάρχουν άπειροι λόγοι για τους οποίους θα μπορούσε ένας απλός μαθητής να αγαπήσει την Ιλιάδα. Σε κάθε σελίδα βρίσκουμε συγκλονιστικές σκηνές (όπως η συνάντηση Έκτορα και Ανδρομάχης, ο διάλογος Αχιλλέα- Πρίαμου, ο θρήνος για τον Έκτορα). Παραδέχομαι ότι αυτές οι σκηνές είναι όντως δύσκολο να διδαχθούν και να κατανοηθούν στο πλήρες εύρος των σημασιών τους. Προσωπικά θεωρώ πιο σημαντικό οι μαθητές να απολαύσουν το κείμενο παρά να μάθουν απ’ έξω και ανακατωτά την ανάλυση για να τη γράψουν στο διαγώνισμα. Ο μέσος φιλόλογος σε αυτή την ιδέα πανικοβάλλεται. Το αποτέλεσμα είναι πως οτιδήποτε λένε ή κάνουν οι ήρωες να χρειάζεται διδακτική ανάλυση. Ακόμα κι αν αυτή η ανάλυση είναι απολύτως σωστή, γίνεται υπερβολική και πνίγει το κείμενο.
Αυτό το φαινόμενο της συνεχούς διάσπασης της ροής του κειμένου συμβαίνει λίγο-πολύ κατά την διάρκεια όλης της χρονιάς. Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Μέχρι το καλοκαίρι έχουν συνήθως διαβαστεί μόνο χίλιοι (το πολύ) από τους δεκαπέντε χιλιάδες στίχους. Πώς να βγάλει νόημα ο μαθητής όταν από τις είκοσι τέσσερις ραψωδίες έχει διαβάσει τελικά μικρά αποσπάσματα από τέσσερις-πέντε;
Πιστεύω ότι είναι αδικαιολόγητο να αποφεύγεται σκόπιμα οποιοδήποτε απόσπασμα περιέχει ίχνος μυθολογίας και μάχης. Βασικοί πολεμιστές όπως ο Διομήδης, οι δύο Αίαντες (Τελαμώνας, Λοκρός), Ιδομενέας, Μηριόνης, Αντίλοχος, Αινείας, Σαρπηδόνας και Γλαύκος, αναφέρονται δυο-τρεις φορές ή καθόλου μέσα σε όλη τη διάρκεια τους διδακτικού έτους. Βασικό χαρακτηριστικό στη γραφή των αρχαίων Ελλήνων (και σε μεγαλύτερο βαθμό στον Όμηρο) είναι ότι αφιέρωναν εκατοντάδες στίχους για να εξιστορήσουν μύθους και να παρουσιάσουν ολόκληρα γενεαλογικά δέντρα. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η συνάντηση ανάμεσα στον Διομήδη και τον Γλαύκο (ραψ. Ζ). Περιττό να σχολιάσω ότι αυτή η σκηνή διδάσκεται «περιληπτικά», δηλαδή —ουσιαστικά— καθόλου.
Σκηνές όπως οι πιο πάνω φαντάζουν σε πολλούς καθηγητές ανιαρές, χωρίς κανένα ενδιαφέρον. Μάλλον φοβούνται ότι οι μαθητές θα βαρεθούν. Αυτό όμως είναι μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Δυστυχώς αυτό το μήνυμα περνά στους μαθητές.
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, μου αρέσει η μυθολογία. Η αλήθεια είναι ότι η καλύτερη γνώση της μυθολογίας βοηθά τα μέγιστα στην αρχαιογνωσία. Η έντονη άποψή μου είναι πως θα ήταν πολύ χρήσιμο να διαβάζονται μερικοί από αυτούς τους υπέροχους μύθους στο δημοτικό. Δεν γίνεται οι μαθητές να έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τον υπέροχο κόσμο που έχουν κτίσει οι αρχαίοι όταν είναι ήδη έφηβοι.
Στο εξωτερικό, σε χώρες όπως οι Η.Π.Α, η Αγγλία και η Γερμανία τα παιδιά γνωρίζουν περισσότερα για την Ιλιάδα από τα παιδιά στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Μιλάμε συνεχώς στο σχολείο για την παράδοση και τον πολιτισμό, και τελικά δεν μαθαίνουμε το μοναδικό πράγμα που είναι ταυτόχρονα δικό μας και παγκόσμιας εμβέλειας.
Είχα την τύχη να έχω στις τελευταίες τάξεις του τότε 6τάξιου γυμνασίου, ένα εμπνευσμένο φιλόλογο που αντί να δίνει, όπως οι περισσότεροι τότε συνάδελφοι του, σημασία στην γραμματική και την σύνταξη των αρχαιοελληνικών κειμένων, έδινε σημασία στο νόημα που αυτά περιείχαν. Έτσι μας έβαλε να διαβάσουμε την Αντιγόνη από λογοτεχνική μετάφραση και μαγεμένοι 60 μαντράχαλοι τον ακούγαμε να μας αναλύει με πάθος το πανανθρώπινο νόημα του έργου.
Έκτοτε άλλαξε τελείως η άποψη που είχα σχηματίσει για το πόσο βαρετά είναι τα αρχαία κείμενα, με αποτέλεσμα, πριν να τελειώσω το γυμνάσιο, να κάτσω να διαβάσω ένα αρκετά δύσκολο για την ηλικία μου τότε βιβλίο, το Συμπόσιο του Πλάτωνα στην μετάφραση του Συκουτρή.
Το κείμενο της Στόγια δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ και αναδημοσιεύτηκε σε ένθετο των ΝΕΩΝ.
Οι αρχαίοι Έλληνες καταφέρνουν κάτι εξαιρετικά δύσκολο, όχι μόνο στην Ιλιάδα αλλά και στην αρχαία τραγωδία. Ενώ η Ιλιάδα απαγγελλόταν πριν από σχεδόν 3000 χρόνια είναι πολύ σύγχρονη, δίνει χώρο για ταυτίσεις στους σημερινούς αναγνώστες. Οι ήρωες τσακώνονται, ζηλεύουν, έχουν ελαττώματα. Όχι μόνο οι κοινοί θνητοί όπως ο Αγαμέμνονας και ο Αχιλλέας, αλλά και οι ίδιοι οι θεοί. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει τίποτα πιο αστείο από το να βλέπεις τον Δία και την Ήρα να έχουν ένα συζυγικό καβγαδάκι (ράψ. Α στιχ. 540-567), τον Άρη να μυξοκλαίγεται στον πατέρα του γιατί τραυματίστηκε από την Αθηνά (ραψ. Ε στιχ. 873-898).
Στην τάξη έχει ειπωθεί πολλές φορές πως υπάρχει ανθρωπομορφισμός (δηλαδή ότι οι θεοί έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά, ζηλεύουν, ερωτεύονται, κάνουν χατίρια στους αγαπημένους τους ήρωες) αλλά ουδέποτε έχει διαβαστεί ένα τέτοιο απόσπασμα, κάτι που είναι οξύμωρο. Είναι σαν κάποιος να φοβάται να ρίξει τους ήρωες (θνητούς και αθάνατους) από ένα ιδεατό βάθρο.
Υπάρχουν άπειροι λόγοι για τους οποίους θα μπορούσε ένας απλός μαθητής να αγαπήσει την Ιλιάδα. Σε κάθε σελίδα βρίσκουμε συγκλονιστικές σκηνές (όπως η συνάντηση Έκτορα και Ανδρομάχης, ο διάλογος Αχιλλέα- Πρίαμου, ο θρήνος για τον Έκτορα). Παραδέχομαι ότι αυτές οι σκηνές είναι όντως δύσκολο να διδαχθούν και να κατανοηθούν στο πλήρες εύρος των σημασιών τους. Προσωπικά θεωρώ πιο σημαντικό οι μαθητές να απολαύσουν το κείμενο παρά να μάθουν απ’ έξω και ανακατωτά την ανάλυση για να τη γράψουν στο διαγώνισμα. Ο μέσος φιλόλογος σε αυτή την ιδέα πανικοβάλλεται. Το αποτέλεσμα είναι πως οτιδήποτε λένε ή κάνουν οι ήρωες να χρειάζεται διδακτική ανάλυση. Ακόμα κι αν αυτή η ανάλυση είναι απολύτως σωστή, γίνεται υπερβολική και πνίγει το κείμενο.
Αυτό το φαινόμενο της συνεχούς διάσπασης της ροής του κειμένου συμβαίνει λίγο-πολύ κατά την διάρκεια όλης της χρονιάς. Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Μέχρι το καλοκαίρι έχουν συνήθως διαβαστεί μόνο χίλιοι (το πολύ) από τους δεκαπέντε χιλιάδες στίχους. Πώς να βγάλει νόημα ο μαθητής όταν από τις είκοσι τέσσερις ραψωδίες έχει διαβάσει τελικά μικρά αποσπάσματα από τέσσερις-πέντε;
Πιστεύω ότι είναι αδικαιολόγητο να αποφεύγεται σκόπιμα οποιοδήποτε απόσπασμα περιέχει ίχνος μυθολογίας και μάχης. Βασικοί πολεμιστές όπως ο Διομήδης, οι δύο Αίαντες (Τελαμώνας, Λοκρός), Ιδομενέας, Μηριόνης, Αντίλοχος, Αινείας, Σαρπηδόνας και Γλαύκος, αναφέρονται δυο-τρεις φορές ή καθόλου μέσα σε όλη τη διάρκεια τους διδακτικού έτους. Βασικό χαρακτηριστικό στη γραφή των αρχαίων Ελλήνων (και σε μεγαλύτερο βαθμό στον Όμηρο) είναι ότι αφιέρωναν εκατοντάδες στίχους για να εξιστορήσουν μύθους και να παρουσιάσουν ολόκληρα γενεαλογικά δέντρα. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η συνάντηση ανάμεσα στον Διομήδη και τον Γλαύκο (ραψ. Ζ). Περιττό να σχολιάσω ότι αυτή η σκηνή διδάσκεται «περιληπτικά», δηλαδή —ουσιαστικά— καθόλου.
Σκηνές όπως οι πιο πάνω φαντάζουν σε πολλούς καθηγητές ανιαρές, χωρίς κανένα ενδιαφέρον. Μάλλον φοβούνται ότι οι μαθητές θα βαρεθούν. Αυτό όμως είναι μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Δυστυχώς αυτό το μήνυμα περνά στους μαθητές.
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, μου αρέσει η μυθολογία. Η αλήθεια είναι ότι η καλύτερη γνώση της μυθολογίας βοηθά τα μέγιστα στην αρχαιογνωσία. Η έντονη άποψή μου είναι πως θα ήταν πολύ χρήσιμο να διαβάζονται μερικοί από αυτούς τους υπέροχους μύθους στο δημοτικό. Δεν γίνεται οι μαθητές να έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τον υπέροχο κόσμο που έχουν κτίσει οι αρχαίοι όταν είναι ήδη έφηβοι.
Στο εξωτερικό, σε χώρες όπως οι Η.Π.Α, η Αγγλία και η Γερμανία τα παιδιά γνωρίζουν περισσότερα για την Ιλιάδα από τα παιδιά στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Μιλάμε συνεχώς στο σχολείο για την παράδοση και τον πολιτισμό, και τελικά δεν μαθαίνουμε το μοναδικό πράγμα που είναι ταυτόχρονα δικό μας και παγκόσμιας εμβέλειας.
Τα σχόλια δημοσιεύονται μετά από έγκριση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου