ΤΙΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ;

Για πρώτη φορά σε μια πόλη της Ευρώπης την 10ετία του 70 διαπίστωσα έκπληκτος ότι  η Macedonian που  έγραφε ο κατάλογος του εστιατορίου ήταν η φρουτοσάλατα! Ονομάστηκε έτσι από τους Ευρωπαίους ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα και ήταν μια ευφυής παρομοίωση με τον αχταρμά των φυλών και εθνοτήτων που κατοικεί στον ευρύτερο χώρο των Βαλκάνιων.

Στην μουσική μια ιδιοφυής μουσική και δροσερή φρουτοσαλάτα είναι η μουσική πανδαισία του  Μπάλλου του Σαββόπουλου που μας είχε ξαφνιάσει το άκουσμα της το 1970. Είναι ένα άκουσμα που αντιπροσωπεύει μουσικά όλον αυτόν τον χώρο.

 Η  εμβληματική δε φράση του Εγγονόπουλου που χρησιμοποιεί στον Μπάλλο ο Σαββόπουλος "Εδώ είναι Βαλκάνια δεν είναι παίξε γέλασε" μου ήρθε αμέσως στο μυαλό διαβάζοντας το άρθρο του Δημοσθένη Κούρτοβικ στα ΝΕΑ "Τα πάθη μας τα κάλλη μας"

Σε αυτό γράφει για ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ που γύρισε το 2003 η Βουλγάρα κινηματογραφίστρια  Αντέλα Πέεβα με τίτλο ΤΙΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ; ("Whose Is This Song?" "Chia e tazi pesen?)

Το ντοκυμαντέρ αυτό έχει προβληθεί και βραβευτεί  σε διάφορα φεστιβάλ.

Είχε επίσης προταθεί από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου για βράβευση στην κατηγορία του Καλύτερου Ντοκιμαντέρ αλλά τελικά βραβεύτηκε το τότε επίκαιρο S21, LA MACHINE DE MORT KHMERE ROUGΕ για το κολαστήριο των Κόκκινων Χμερ Tuol Sleng ή S-21  που είναι σήμερα μουσείο της γενοκτονίας και έχω γράψει σχετικά με αυτό το πόστ V-ΚΑΜΠΟΤΖΗ -Ο ΤΣΙΠΡΑΣ, Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΜΑΟ, Ο ΠΟΛ ΠΟΤ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ

Θα έλεγε κανείς πως η μουσική ενώνει τον κόσμο αλλά δυστυχώς η πραγματικότητα είναι άλλη όπως παρουσιάζεται στο ντοκιμαντέρ.

Η ιδέα του φίλμ ξεκίνησε στην Κωνσταντινούπολη όταν σε ένα γεύμα η τραγουδίστρια τραγούδησε ένα τραγούδι που άρχισαν όλη η παρέα της αποτελούμενη από ένα Έλληνα, ένα από την FUROM και ένα Τούρκο και αυτήν βέβαια από την Βουλγαρία, να την σιγοντάρουν ό καθένας στην γλώσσα του!

Η Πέεβα αποφάσισε τότε να επισκεφτεί  τις βαλκανικές χώρες αναζητώντας την προέλευση ενός τραγουδιού γνωστού και αγαπητού σε αυτές.

Από την Κωνσταντινούπολη ήρθε στην Ελλάδα στην Μυτιλήνη και μετά πήγε στην Αλβανία στην Κορυτσά , την Βοσνία και Ερζεγοβίνη στο Σεράγιεβο, την FUROM  στα Σκόπια, την Σερβία στο Vranje, και τελικά επέστρεψε στην πατρίδα της την Βουλγαρία  στην περιοχή της Στράντζα.

Μίλησε με μουσικούς και όλοι τους θεωρούσαν πως το τραγούδι προέρχεται από την δική τους χώρα.

Οι περισσότεροι ήσαν ήπια ή απόλυτα απορριπτικοί όταν τους έλεγε ότι σε κάποια γειτονική τους χώρα ισχυρίζονται πως το τραγούδι είναι δικό τους, με ποιο ακραία την αντίδραση ενός Βούλγαρου ακορντεονίστα που απείλησε πως θα κρεμάσει  από ένα δέντρο όποιον αμφισβητήσει την βουλγάρικη προέλευση του τραγουδιού!

Άκουσε το τραγούδι στην Τουρκία ακόμα και σαν στρατιωτικό εμβατήριο, στην Βοσνία σαν θρησκευτικό μουσουλμανικό τραγούδι, ενώ στα Σκόπια οι μουσουλμάνοι το θεωρούν ότι οι Βόσνιοι το μετέτρεψαν σε τραγούδι για τoν πόλεμο των τζιχαντιστών, ενώ είναι βέβαιοι  πως γράφτηκε  για μια όμορφη γυναίκα την Patsa από το Drenovtsi ! Βάζοντας να ακούσουν  οι Σέρβοι την βοσνιακή εκδοχή αντιμετώπισε αμέσως εχθρικότατα και η συγκέντρωση στο κέντρο που βρισκόταν διαλύθηκε!

Εξίσου έντονος ήταν και ο εθνικισμός στην χώρα της  με απειλές νεαρών κατά τσιγγάνων και Τούρκων. Η  ταινία τελειώνει  με την  εικόνα ενός πανηγυριού και μιας στρατιωτικής παρέλασης που καταλήγει σε μια φωτιά στους θάμνους,  μια εξαιρετική μεταφορά πως το μίσος μεταξύ των εθνών είναι σαν μια ανεξέλεγκτη πυρκαγιά.

Παρακάτω είναι ολόκληρο το εξαιρετικό αυτό ντοκιμαντέρ σε απλά  αγγλικά και με αγγλικούς υπότιτλους στις συνεντεύξεις.Αξίζει τον κόπο να το δείτε γιατί είμαι σίγουρος πως θα το απολαύσετε!

Το τραγούδι για το οποίο γυρίστηκε η ταινία είναι το Από ξένο τόπο, και οι στίχοι του είναι οι παρακάτω, με μικρές παραλλαγές στις διάφορες εκτελέσεις ,πχ αντί δώδεκα χρονώ στην πιο σεμνότυφη εκδοχή, δεκαοκτώ χρονών.

Από ξένο τόπο κι απ' αλαργινό
ήρθ' ένα κορίτσι φως μου δώδεκα χρονώ.
Ούτε στην πόρτα βγαίνει, ούτε στο στενό
ούτε στο παραθύρι φως μου, μια ώρα να τη δω.
Έβγα κόρη του γιαλού, άστρο φωτεινό
έβγα στο παραθύρι φως μου, δυο λόγια να σου πω.
Έλα κόρη του γιαλού, άστρο λαμπερό
χάρισέ μου την ελιά σου που 'χεις στο λαιμό.

δε σου τη χαρίζω φως μου δε σου την πουλώ

μον' τη θέλω την ελίτσα να σε τυρρανώ....

Η πιο γνωστή εκτέλεση του τραγουδιού στην Ελλάδα είναι με την Γλυκερία η οποία και το τραγουδά και στην ταινία.

Προσωπικά προτιμώ την εκτέλεση του τραγουδιού από αυτό το γλυκύτατο πλάσμα, την Αρετή Κετιμέ

Εξ ίσου αξιόλογες είναι οι εκτελέσεις από την Ξανθίππη Καραθανάση ,την Μαρίζα Κώχ, από τον Χρόνη Αηδονίδη, από την Μαρία Σουλτάτου, από τον Κώστα Κοντό και από την Κατερίνα Παπαδοπούλου.

Στην ταινία όταν η Πέεβα ρωτάει για το τραγούδι στην Μυτιλήνη,τραγουδώντας τον σκοπό, σε ένα καφενείο της λένε ότι είναι ελληνικό με τους παρακάτω στίχους, γιατί έτσι είναι γνωστό εκεί και στο υπόλοιπο Αιγαίο

Από την Αθήνα ως τον Πειραιά

έχασα μαντήλι φως μου μ΄εκατό φλουριά

μούπανε πως το βρήκε μια νοικοκυρά

όμορφη κυρία Πειραιώτισσα

δως μου το μαντήλι κράτα τα φλουριά

όμορφη κυρία Πειραιώτισσα

δεν μου το χαρίζεις δεν μου το πουλάς

τ΄όμορφο μαντήλι πούχεις και με τυραννάς

ούτω το χαρίζω ούτε το πουλώ

μόνο θα το έχω να σε τυραννώ

ούτω το χαρίζω ούτε το πουλώ

γιατί είν΄απ΄αγάπη και σε τυραννώ

ή η παραλλαγή αντί για όμορφη κυρία Πειραιώτισσα 

όμορφη κυρία κόρη του παπά

δως μου το μαντήλι κράτα τα φλουριά

γιατί το΄χω στην ζωή μου για παρηγοριά

πάρε το μαντήλι πάρ΄και τα φλουριά

αφού τό΄χεις στην ζωή σου για παρηγοριά

βρε παλληκαρά.

Σε αυτές τις παραλλαγές μπορεί να το ακούσει κανείς από τον  Σόλωνα Αρνάμο,τον  Νίκο Τσαντάνη και τον Μαρίνο Ταξίδη.

Το τραγούδι, σύμφωνα με την δική μου έρευνα, είναι ευρέως διαδεδομένο στον χώρο της Μεσογείου και της Βαλκανικής και η πατρότητα του διεκδικείται από περισσότερες από 10 χώρες(Αίγυπτος, Ιορδανία, Λίβανος, Τουρκία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Αλβανία, Σκόπια, Σερβία, Βοσνία, Μαυροβούνιο και Ρουμανία).

Είναι όμως  σαφής η μικρασιάτικη προέλευση του τραγουδιού και πιο παλιά ηχογράφηση του είναι από τον Εβραίο Ασκενάζι klezmer κλαρινετίστα   Naftule Brandwein το 1922 στις ΗΠΑ με τίτλο  Der Terk In America

 To 1949 το ηχογραφεί η σημαντική τουρκάλα τραγουδίστρια Safiye Αyla με τον τίτλο Üsküdar'a gider iken  (Katibim)

Kâtibim είναι ο υπάλληλος και το Üsküdar είναι το Σκούταρι  (αρχ. Χρυσόπολις),  και είναι μεγάλος και πυκνοκατοικημένος δήμος της Κωνσταντινούπολης. Είναι  ένα από τα σημαντικότερα προάστια της και βρίσκεται επί της ασιατικής πλευράς, στο νότιο άκρο του Βοσπόρου.

Το τραγούδι μιλάει για μια γυναίκα και τον υπάλληλο της που ταξιδεύουν για το Σκούταρι.

Το 1953 η Eydie Gorme το τραγούδησε ως Uska Dara στις ΗΠΑ, αλλά μεγάλη επιτυχία το έκανε τον ίδιο χρόνο η Eartha Kitt.( εδώ  3 εκτελέσεις του μαζί,η εκτέλεση της Eydie Gorme, της  Eartha Kitt το 1960 και με την ορχήστρα του Frank Slay  ως East Of Istanbul  και εδώ η αρχική εκτέλεση του 1953 της Eartha Kitt)

Αξίζει όμως να  δει κανείς την μοναδική Eartha Kitt να το τραγουδάει σε τηλεοπτική εκπομπή του 1967.

Το τραγούδι είναι γνωστό επίσης και με τα παρακάτω ονόματα:

"Banat Iskandaria"
"A Bre, Mome Crnooko"
"Fel Shara"
"Ој девојче"
"Pogledaj me Anadolko"
"Ruse kose, curo, imaš"
"Sacred Shabbat"
"Ясен месец веч изгрява"
"Zašto suza u mom oku"

Kasida

Είναι ενδιαφέρουσες επίσης οι συνεργασίες Ελλήνων καλλιτεχνών με Βαλκάνιους  μουσικούς όπως της Σαβίνας Γιαννάτου με την Χορωδία  Angelite τους Burhan Öçal &amp, The Trakya All Stars, τους Primavera En Salonico και την Bojan Ristić Brass Band

Επίσης αξιόλογη είναι και η εκτέλεση των Halil Mustafa /AlexandrosPiskiulis-BALKANATOLIA

Οι Balkanatolia είναι ένα "μεικτό" συγκρότημα που αποτελείται από βαλκάνιους μουσικούς ("χριστιανούς" και "μουσουλμάνους") από την περιοχή της Ροδόπης. Στο παρελθόν μέσα στο συγκρότημα ήταν και ο Θανάσης Γκαϊφύλιας και ο Νίκος Βερβερίδης.Η μουσική των Balkanatolia αποτελείται από "έθνικ" τραγούδια από Τουρκία και από Ελλάδα.

Τέλος για τους φίλους της Εθνικ μουσικής βρήκα μια μοναδική εκτέλεση του τραγουδιού ηχογραφημένη στο Πακιστάν που αποδεικνύει με τον πιο περίτρανο τρόπο πως μπορεί οι εθνότητες να είναι εχθρικές μεταξύ τους η μουσική όμως δεν γνωρίζει από σύνορα και πετυχαίνει να ενώνει τα μουσικά είδη από την λαϊκή μουσική ενός τόπου μέχρι την τζάζ και γι΄αυτό το παρακάτω βίντεο  το έχουν δει μέχρι στιγμής πάνω από 420.000 άτομα!

ΠΡΟΣΘΗΚΗ 7-7-2022  

Στα ΝΕΑ δημοσιεύτηκε στις 2-3 Ιουλίου σχετικό άρθρο του Νίκου Ορδουλίδη με τίτλο Ιδεολογίες «από ξένο τόπο»

https://www.tanea.gr/print/2022/07/02/interviews/ideologies-apo-kseno-topo/

Στο άρθρο αναφέρεται πως στα ελληνικά το τραγούδι ηχογραφήθηκε με 5 διαφορετικούς τίτλους:

-«Από τας Αθήνας στην Κωνσταντινούπολη» το 1905 και 1906.

-«Από ξένο κόσμο» στην Νέα Υόρκη το 1917.

-"Από ξένο τόπο" στην Αμερική το 1920 στην Αθήνα το 1922 και το 1939.

-«Έχασα το μαντήλι» στην Αθήνα το 1926, το 1927  και το 1934 και στην Νέα Υόρκη το 1928

-«Ο Βαγγέλης» στην Νέα Υόρκη το 1928.