ΑΡΓΟΜΟΥΝΙΑΤΙΚΟ, ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ή ΜΥΘΟΣ;

Όσο μαθαίνουμε περισσότερα πράγματα για το παρελθόν τόσο και καταπίπτουν μερικοί μύθοι που είναι από χρόνια εδραιωμένοι.  

Έτσι κατέπεσε ο μύθος για την ζώνη αγνότητας που ήταν από πολλά χρόνια  καλά εδραιωμένος. Οι ζώνες αυτές υπήρχαν μεν , ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκαν, παρά μόνο αργότερα τον 19ο αιώνα που η στροφή προς τα περίεργα σαδιστικά και μη αντικείμενα του Μεσαίωνα ήταν αρκετά έντονη....

Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για την πρώτη νύκτα του αφέντη. Η «primae noctis» ή αλλιώς παρθενοφθορία εμφανίστηκε αρχικά σαν νομικός όρος στο Βυζάντιο τον 12ο αιώνα και ήταν σχετικό με το δικαίωμα γάμου των γυναικών είτε ως νομολογία σε σχέση με την απώλεια της παρθενίας . Αργότερα, αναπτύχθηκε ο αστικός μύθος ότι κατά τον Μεσαίωνα οι τοπικοί άρχοντες είχαν το δικαίωμα της «πρώτης νύχτας», με τις παρθένες συζύγους ζευγαριών που μόλις είχαν παντρευτεί. Η φήμη αυτή διαδόθηκε αρκετά στην Γαλλία του 19ου αιώνα, ωστόσο μετέπειτα ιστορικοί δηλώνουν ότι αναφορές περί παρθενοφθορίας δεν υπάρχουν.

Η ιστορία με το αργομουνιάτικο είναι γνωστή από χρόνια. Σύμφωνα με αυτήν κατά τον 16ο αιώνα στην Χίο είχε επιβληθεί ένας φόρος στις χήρες οι οποίες δεν ξαναπαντρεύονταν , οπότε εύλογα είχε ονομαστεί έτσι.

Στις περισσότερες αναφορές που υπάρχουν για το αργομουνιάτικο γράφεται πως ήταν φόρος που τον επέβαλαν στην Χίο οι Τούρκοι.

Η πρώτη όμως αναφορά που υπάρχει για αυτόν τον φόρο είναι σε κείμενο του Nicolas de Nicolay; (1551)  δηλαδή σε εποχή που την Χίο κατείχαν οι Γενοβέζοι! (GOMEZ-GERAUD M.- CH. et YERASIMOS St, Nicolas de Nicolay, Dans lEmpire de Soliman le Magnifique, Paris, Presses de CNRS, 1989.)

Το ίδιο αναφέρει και η Ioli Vingopoulou, στο βιβλίο της Le Monde Grec vu par les voyageurs du XVIe siècle, Athènes 2004, σ. 223–224

Το νησί όμως κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς   το 1566!

Άρα δεν ισχύει αυτό που αναπαράγεται σε διάφορους ιστότοπους  ότι τον φόρο τον έβαλαν οι Οθωμανοί. Βέβαια δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα οι Οθωμανοί να διατήρησαν για εισπρακτικούς ρόλους ένα φόρο που βρήκαν από τους Γενοβέζους γιατί ο Palerne το 1582 γράφει πως τον φόρο τον εισπράττουν οι  Οθωμανικές αρχές.

( Pérégrination du S.Palerne, secrétaire de  François, duc d’ Anjou. A Lyon 1606)

Πάντως λόγω του ότι οι Χιώτες δεν αντιστάθηκαν στην εισβολή των Τούρκων κατάφεραν και απέκτησαν πολλά προνόμια και η διαβίωση τους ήταν καλύτερη με τους Τούρκους παρά με τους Γενουάτες  οπότε η αναφορά του Palerne δεν φαίνεται να είναι ακριβής.

To 1600 o Pierre de Bourdeille, αββάς του Brantôme, στο βιβλίο του Vies des dames galantes γράφει: Σε εκείνο το νησί λοιπόν, όπως έμαθα από Γενοβέζους εμπόρους, υπάρχει το έθιμο, αν κάποια γυναίκα επιθυμεί να ζήσει χήρα, χωρίς σκοπό να ξαναπαντρευτεί, ο άρχοντας την υποχρεώνει να πληρώσει ένα ορισμένο χρηματικό ποσό, το οποίο αποκαλούν αργομουνιάτικο, που σημαίνει (χωρίς να θέλω να προσβάλω την τιμή των κυριών) μουνί  αργό και άχρηστο. Τους ρώτησα ποιος ήταν ο λόγος ύπαρξης αυτού του εθίμου: για να αναπληρώνεται ο πληθυσμός του νησιού, μου απάντησαν.

Στο βιβλίο της Laura Balletto, «Schiavi Albanesi a Genova nel XV secolo», Οι Αλβανοί στο Μεσαίωνα, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών 1998, σ. 329-330 αναφέρεται πως στο βιβλίο PH. P. ARGENTI, The Occupation of Chios by the Genoese and their Administration of the Island (1346-1566), vol. 1, Cambridge 1958, 460 γράφει (σε δική μου μετάφραση) : Λάβετε υπόψη το ίδιο το γεγονός ότι στην αποικία των Γενοβέζων  οι  γυναίκες στην  Χίο που δεν έχουν παντρευτεί υπόκεινται στο Αργομουνιάτικο φόρος βυζαντινής καταγωγής για ανύπαντρες ή  χήρες που δεν ξαναπαντρεύτηκαν.

Σε μια εποχή που, ειδικά μετά τις μεγάλες επιδημίες  του 1348 και μετά, η δημογραφική αύξηση ήταν  conditio sine qua non για την οικονομική και κοινωνική επέκταση του ευρωπαϊκού κόσμου στον ευρωμεσογειακό χώρο  και την αντεπίθεση του ενάντια στην ορμητικότητα του τουρκικού ισλαμισμού, που είχε στόχο την κατάκτηση της Ευρώπης, ήταν απαραίτητη η δημιουργία μεγάλων οικογενειών – με νόμιμα ή παράνομα παιδιά- για τη δημιουργία και υπεράσπιση  μιας μεγάλης  "αποικιακής περιοχής Γενοβέζων" στην Ανατολή και τη Δύση.

Ίσως το παραπάνω  απόσπασμα να δίνει απάντηση στον λόγο ύπαρξης του αργομουνιάτικου , δηλαδή την αύξηση του πληθυσμού των Γενοβέζων στην Χίο πριν την κατάκτηση της από τους Τούρκους.

Η επιβολή του και στον Ελληνικό πληθυσμό από τους Γενοβέζους είναι μάλλον απίθανη γιατί προφανώς δεν είχαν λόγους να προκαλέσουν αύξηση  του  Ελληνικού πληθυσμού .

Η άλλη εκδοχή  θα ήταν να επιβλήθηκε ως φόρος για  εισπρακτικούς  λόγους.

 Όταν το νησί κατακτήθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία (1566), η πρώτη απογραφή κατέγραψε 12.000 Έλληνες και 2.500 Γενοβέζους (που αποτελούσαν το 17% του συνολικού πληθυσμού).

Ο μέσος όρος της ανθρώπινης ζωής ήταν γύρω στα 40 χρόνια στην Αρχαία Αίγυπτο, παρουσίασε μείωση κατά το Μεσαίωνα και επανήλθε στα ίδια επίπεδα κατά τα μέσα του 19ου αιώνα. 

Στους κόλπους της αγγλικής αριστοκρατίας την περίοδο 1575-1674 (16ος-17ος αιώνας), ο μέσος όρος ζωής των αρσενικών γόνων ήταν τα 32 έτη, των θηλυκών τα 34,8 έτη. Σε δεκατρείς αγγλικές ενορίες του 17ου και 18ου αιώνα ο μέσος όρος ζωής για τους άντρες ήταν τα 36 χρόνια. 

Αν υπολογίσουμε ότι το έτος 2018 περί το 25,3% του παγκόσμιου πληθυσμού είχε ηλικία κάτω των 15 ετών ,εκείνα τα χρόνια με τον μεγάλο αριθμό παιδιών που είχαν οι οικογένειες λόγω της μεγάλης παιδικής θνησιμότητας το ποσοστό αυτό μάλλον θα ήταν μεγαλύτερο. Αν υπολογίσουμε και άλλο ένα   25% που θα ήταν σε μη αναπαραγωγικές ηλικίες, από τους 12.000 Έλληνες μόνο οι 6000 άνδρες και γυναίκες ήσαν σε ηλικίες τεκνοποίησης. Το σημαντικότερο ποσοστό  των 3000 γυναικών θα ήσαν παντρεμένες με σύζυγο εν ζωή. Οι Χιώτες πριν τα γεγονότα του 1822 ασχολούνταν με το εμπόριο το οποίο ήταν η κύρια πηγή πλουτισμού τους, και δεν είχαν ασχοληθεί με τη ναυτιλία, οπότε δεν υπήρχαν χήρες ναυτικών. Επίσης δεν υπήρχε λειψανδρία λόγω πολεμικών συγκρούσεων  

Ο αριθμός λοιπόν  των χηρών σε ηλικία τεκνοποίησης ,αν αφαιρέσουμε και τις μοναχές και τις ανύπανδρες  θα ήταν ασήμαντος και δεν δικαιολογεί την επιβολή ενός τέτοιου φόρου όπως του αργομουνιάτικου.

Συμπερασματικά λοιπόν αν ο υποτιθέμενος αυτός φόρος δεν είχε επιβληθεί , όπως αναφέρθηκε, από τους Γενοβέζους για αύξηση του πληθυσμού τους, η επιβολή του στους ελληνικούς πληθυσμούς είναι μάλλον απίθανη.

Πάντως, άσχετα από την πραγματικότητα της  ύπαρξη του, η σχετική φήμη οδήγησε στην παροιμιώδη φράση για κάθε είδους φόρο: Της χήρας το αργομουνιάτικο  και του αγάμητου το αργοψωλιάτικο  (από το βιβλίο Πιπέρι στο στόμα! Μαρίας Καμηλάκη, Γεωργίας Κατσούδα και Μαρίας Βραχιονίδου. Εκδ.Καλλιγράφος  Β΄Εκδ 2016)