Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΛΛΗΓΟΡΙΑΣ ΣΤΟ -ΑΤΕΛΙΕ ΤΟΥ ΖΩΓΡΑΦΟΥ- ΤΟΥ ΚΟΥΡΜΠΕ

Πριν από 5 χρόνια είχα γράψει για ένα κλασσικό πίνακα  του άγγλου ζωγράφου Holbein του νεώτερου  (ΟΙ ΠΡΕΣΒΕΥΤΕΣ, ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΕΣ ΕΡΓΟ ΤΟΥ HOLBEIN) και τους διάφορους συμβολισμούς που περιέχει και οι οποίοι δεν είναι εύκολα αντιληπτοί από τον ανύποπτο θεατή του.

Το ίδιο συμβαίνει και με το έργο του Gustave Courbet που έχει τον μακροσκελή τίτλο: το Ατελιέ  του ζωγράφου. Μια πραγματική αλληγορία που συνοψίζει επτά χρόνια της καλλιτεχνικής και ηθικής ζωής μου.

Το τεράστιο αυτό έργο του 1855, διαστάσεων 361 × 598 cm βρίσκεται στο Μουσείο d'Orsay.

Στον πίνακα αυτόν ο Courbet ήθελε να απεικονίσει αλληγορικά τις διάφορες επιδράσεις που είχε στην καλλιτεχνική ζωή του.
Στο κέντρο του πίνακα έχει τον εαυτό του να ζωγραφίζει ένα τοπίο. Μέχρι σήμερα, πολύ λίγοι ζωγράφοι τοποθετούν τον εαυτό τους στο επίκεντρο της δουλειάς τους. Το τοπίο που ζωγραφίζει είναι η κοιλάδα του ποταμού Loue. Αυτή η κοιλάδα βρίσκεται στην περιφέρεια Franche-Comté της Γαλλίας και είναι ένα αφιέρωμα στην πατρίδα του Courbet την Ornans. Η αλληγορική  αυτή απεικόνιση ενός γνήσια επαρχιακού τοπίου είναι σαφής πρόκληση στην κοινωνία των θεατών και συλλεκτών στην καρδιά του Παρισιού.

Ο Julien Vallou de Villeneuve (1795 -1866) ήταν από τους πρώτους που ασχολήθηκαν με την φωτογράφηση γυμνών μοντέλων. Από φωτογραφία του φίλου του Vallou φαίνεται ότι εμπνεύστηκε ο Courbet την γυμνή γυναίκα πίσω του που τον παρακολουθεί και φαίνεται ότι συμβολίζει την Ακαδημαϊκή τέχνη που εμπνεόταν από την Γαλλική Ακαδημία Καλών Τεχνών ή συμβολίζει την Μούσα του ζωγράφου για ρεαλισμό.

Στα πόδια του Courbet είναι μια λευκή γάτα. Μπροστά από τον καμβά, ένας μικρός ξυπόλυτος βοσκός με ανακατεμένα  μαλλιά κοιτάει τον καμβά. Είναι το σύμβολο της αθωότητας, της ελευθερίας και της ζωής.

Στην δεξιά μεριά του πίνακα απεικονίζονται φίλοι του και πρόσωπα της παρισινής ελίτ. Μεταξύ αυτών ο Alfred Bruyas φίλος του και συλλέκτης, καθισμένος στο σκαμνί, ο Champfleury κριτικός τέχνης και συγγραφέας από τους πρώτους που ανέδειξαν το έργο του Courbet το 1848, με τα γυαλιά ο Pierre-Josep Proudhon, πολιτικός και ιδρυτής του μουτουαλισμού (αμοιβαιότητα) και από τους πρώτους θεωρητικούς του αναρχισμού και ο ποιητής Charles Pierre Baudelaire.

Αριστερά της πόρτας φάνηκε, μετά από 50 χρόνια, η Jeanne Duval, η ερωμένη του Baudelaire, που είχε αποκρυφτεί μετά από αίτημα του ιδίου.

Μπροστά από τον Baudelaire ένα αστικό ζευγάρι στο οποίο ορισμένοι αναγνωρίζουν το ζευγάρι Sabatier, συλλέκτες του Μονπελιέ και από τους αγωνιστές του ουτοπικού σοσιαλισμού. Στα πόδια τους, το παιδί τους που διαβάζει, συμβολίζει την  νηφάλια παιδική ηλικία. Στη μέση της ομάδας ένα ζευγάρι που φιλιέται αντιπροσωπεύσει την ελεύθερη αγάπη.Στο βάθος είναι οι παιδικοί του φίλοι Alphonse Promayet μουσικός, ο ποιητής Max Buchon και ο Urbain Cuenot.

Ο Courbet ζωγράφισε τον πίνακα στην πατρίδα του Ornans και τα διάφορα πρόσωπα τα ζωγράφισε από προηγούμενους πίνακες που τους είχε κάνει ή από φωτογραφίες τους. Ο Baudelaire που διαβάζει στην άκρη δεξιά του πίνακα είναι σχεδόν πλήρης αντιγραφή του πίνακα που του είχε κάνει το 1847.

Στην αριστερή πλευρά του πίνακα, απεικόνισε όπως έγραψε στον  Champfleury «τον άλλο κόσμο της ασήμαντης ζωής, του λαού, της μιζέριας, της φτώχειας, του πλούτου, των εκμεταλλευόμενων και των εκμεταλλευτών, οι άνθρωποι που ζουν από το θάνατο»

 Τις μορφές του Εβραίου και του Ιρλανδού τις είχε δει  ο Courbet σε ένα ταξίδι του  στο Λονδίνο το 1848, και τις είχε περιγράψει σε μια επιστολή του που είχε γράψει  στον Champfleury.

Η γαλλίδα  ιστορικός τέχνης Hélène Toussaint αναγνωρίζει  στον Εβραίο με το   τουρμπάνι τον Υπουργό Οικονομικών Achille Fould , στον καπετάνιο τον Lajos Kossuth κυβερνήτη της  Ουγγαρίας, στον ιερομόναχο τον καθολικό δημοσιογράφο  Louis Veuillot, , στον ιεροκήρυκα που φορά μια λευκή μπλούζα και ένα καστανό κασκόλ τον στρατηγό Γκαριμπαλντί, στον παλιατζή που προσφέρει ένα παλιό χαλί και κουρέλια τον Victor de Persigny, υπουργό Εσωτερικών του Ναπολέοντα ΙΙΙ,  ενώ ένας κτηνοτρόφος είναι εκπρόσωπος του αγροτικού κόσμου και ένας εργαζόμενος είναι εκπρόσωπος του εργατικού κόσμου και  ίσως συμβολίζουν τα έθνη που βρίσκονταν σε επαναστατικό αγώνα για την ανεξαρτησία τους (Ιταλία, Ουγγαρία, Πολωνία), στον εργολάβο τον Émile de Girardin, ιδρυτή λαϊκών αγωνιστικών εφημερίδων. Επίσης  υπάρχει ένας Κινέζος, ένας φτωχός γέρος παλιός δημοκράτης από το 1793 με την μορφή του επιστήμονα και  πολιτικού Lazare Carnot και τελικά ένα κυνηγός που μοιάζει με τον Ναπολέοντα ΙΙΙ. Οι ακτινογραφίες δείχνουν ότι ο κυνηγός έχει ζωγραφιστεί αργότερα, αλλά ο ρόλος του στον πίνακα είναι σημαντικός: πρόκειται για αλληγορία του τότε γάλλου αυτοκράτορα Ναπολέοντα ΙΙΙ, που αναγνωρίστηκε από τα περίφημα κυνηγόσκυλα του και το μουστάκι με το γένι του. Με το να τον τοποθετεί στα αριστερά, ο Courbet δηλώνει δημοσίως την περιφρόνησή του για τον αυτοκράτορα και τον απεικονίζει ως εγκληματία, υποδηλώνοντας ότι η «ιδιοκτησία» του στη Γαλλία είναι παράνομη.

Πίσω από τον πίνακα υπάρχει σαν εσταυρωμένος ή σαν Άγιος Σεβαστιανός μια κούκλα-μανεκέν που σύμφωνα με ιστορικούς τέχνης συμβολίζει τον θάνατο της τέχνης στην Βασιλική Ακαδημία Τέχνης της Γαλλίας.

Το ίδιο συμβολίζει και το κρανίο που βρίσκεται πάνω στην εφημερίδα Journal des débats σαν απάντηση στις εναντίον του επιθέσεις από αυτήν.

Καθισμένη στο πάτωμα είναι μια πόρνη.

Το σύμπλεγμα των αντικειμένων που βρίσκονται στα πόδια  του κυνηγού η κιθάρα, το στιλέτο, το καπέλο με το φτερό, είναι σύμβολα του θανάτου του ρομαντικού κινήματος στην τέχνη, λόγω της αυξανόμενης δημοτικότητας του ρεαλισμού.

Το έργο  δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της εμπλοκής του Courbet με τον ρεαλισμό στην τέχνη στα μέσα του 1800. Λόγω του μικρού χρονικού διαστήματος που ο Courbet είχε να ζωγραφίσει, είχε πολλά αρχικώς σχέδια για το έργο αυτό αλλά αναγκάστηκε τελικά να τα απορρίψει. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι στο φόντο του έργου. Στον πίσω τοίχο του στούντιο της ζωγραφικής, ο Courbet σχεδίαζε να ζωγραφίζει αντίγραφα άλλων έργων του. Έπεσε έξω χρονικά για να τα ζωγραφίσει στο σύνολό τους, οπότε τα κάλυψε με ένα κόκκινο-καφέ χρώμα προετοιμασίας, αφήνοντας τα μερικώς τελειωμένα έργα ζωγραφικής ακόμα σχετικά ορατά.

Το 1855 έγινε στο Παρίσι η Παγκόσμια Έκθεση στην οποία έγιναν δεκτά 11 έργα του Courbet αλλά όχι το Ατελιέ του ζωγράφου που το προόριζε για αυτήν την έκθεση.

Για τον λόγο αυτό ο Courbet, με τη βοήθεια του Alfred Bruyas, άνοιξε τη δική του έκθεση (Pavillon du Réalisme), με 40 έργα του, κοντά στην επίσημη έκθεση. Αυτή ήταν ο πρόδρομος των διαφόρων Salon des Refusés δηλαδή εκθέσεις με έργα που έχουν αποκλειστεί από τις επίσημες εκθέσεις.

Ο Eugène Delacroix ήταν ένας από τους λίγους ζωγράφους που υποστήριξαν το έργο, γιατί οι επικριτές της εποχής ονόμαζαν το έργο "χυδαίο".  Η προσέλευση δυστυχώς του κοινού στην έκθεση του και οι πωλήσεις του ήταν απογοητευτικές, αλλά ο Courbet θεωρήθηκε ως ηγέτης της γαλλικής πρωτοπορίας. Θαυμάστηκε όμως από τον Αμερικανό James Abbott McNeill Whistler και έγινε έμπνευση για τη νεότερη γενιά Γάλλων καλλιτεχνών όπως ο Édouard Manet και οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι.

Ο Courbet δήλωσε ότι το Ατελιέ του Ζωγράφου «αντιπροσωπεύει την κοινωνία στο καλύτερο, το χειρότερο και το μέσο όρο της»

Είχε δε γράψει σε μια επιστολή του: Πάντα έχω ζήσει με ελευθερία : επιτρέψτε μου να τελειώσω τη ζωή μου ελεύθερος. Όταν θα είμαι νεκρός ας ειπωθεί  για μένα: "Δεν ανήκε σε καμία  σχολή, σε καμία εκκλησία, σε κανένα θεσμό, σε καμία ακαδημία, τελικά σε κανένα καθεστώς εκτός από το καθεστώς της ελευθερίας.

Το πιο γνωστό παγκοσμίως έργο του Courbet είναι το L΄origine du monde ,που λόγω του προκλητικού του θέματος εκτέθηκε δημόσια στην Γαλλία μετά την 10ετια του 1990.

Σε σχόλιο μου στο ποστ  Γυναίκες Α TO ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΣΧΥΡΟ ΦΥΛΟ γράφω σχετικά για το έργο αυτό και το μοντέλο του ζωγράφου, αν και πρόσφατα υπάρχουν νεώτερα σχετικά με αυτό.